ΘΡΗΣΚΕΙΑ: Ο προφήτης Ζαχαρίας (8 Φεβρουαρίου)

Ο προφήτης οραματίζεται το ένδοξο μέλλον του ιουδαϊκού λαού, γύρω από το θρησκευτικό κέντρο, όπου θα συγκεντρωθεί ολόκληρος ο εθνικός κόσμος για την εγκαθίδρυση πανανθρώπινης θρησκείας.

Ἵππους ἑώρας τοὺς νόας Ζαχαρία,

Δι' ὧν πρὸς ὕψος οὐρανῶν ἀφιππάσω

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Ο προφήτης και η εποχή του

Ο Ζαχαρίας (εβρ. Ζεχαργιά = ο Γιαχβέ ἀναμιμνῄσκεται) γιός του Βαραχίου και εγγονός του Αδδώ είναι αυτός που μνημονεύεται στο Νεεμ. 12, 4-16 ομώνυμος ιερέας, ο οποίος μαζί με τον Ζοροβάβελ και τον Ιησού τον αρχιερέα επανήλθε από την Βαβυλώνα, και προς τον Έσδρ. 5, 1.6, 14 υιό του Αδδώ, λαμβανομένης της εδώ λέξης «υἱός» υπό την έννοια του εγγόνου. Σύμφωνα με αυτά, ο προφήτης Ζαχαρίας είναι σύγχρονος του προφήτη Αγγαίου, μαζί με τον οποίο (1 Έσδρ. 6,1.2 Έσδρ. 5,1 εξ. Ζαχαρ. Κεφ. 1-8) κατά το 2^ο έτος της βασιλείας του Δαρείου του Υστάσπους (521-486 π.Χ.) προέτρεψε τον Ζοροβάβελ και τον ισραηλιτικό λαό για τη συνέχιση της ανοικοδόμησης του ναού. Ο μνημονευόμενος από τον Κύριο στο Ματθ. 23,35 Ζαχαρίας, γιός Βαραχίου, που φονεύθηκε μεταξύ του ναού και του θυσιαστηρίου, δεν είναι ο ημέτερος προφήτης, αλλά άλλος, που έδρασε κατά τον 9^ο π.Χ. αιώνα και κατά τους Ο΄ (Εβδομήκοντα) καλείται Αζαρίας, υιός του αρχιερέα Ιωδαέ, που φονεύθηκε κατά διαταγή του βασιλιά Ιωάς (839-800 π.Χ.) (2 Παραλ. 24, 20 εξ.).

Σύμφωνα με την επιγραφή του βιβλίου (Ζαχαρ. 1,1), ο Ζαχαρίας κλήθηκε στο προφητικό αξίωμα τον 8^ο μήνα του 2^ου έτους της βασιλείας του Δαρείου του Υστάσπους (521-486 π.Χ.), δηλ. δύο μήνες αργότερα από τον Αγγαίο, το άσκησε δε μέχρι τον 9^ο μήνα του 4^ου έτους της βασιλείας του Δαρείου του Υστάσπους (Ζαχαρ. 7,1). Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο συνέχισε το έργο του μετά απ’αυτά. Προφανώς, η αποπεράτωση του ναού αποτελούσε το κέντρο των προσπαθειών του προφήτη, οπότε εσήμανε και το τέλος της προφητικής του αποστολής. Η εποχή δράσης του είναι η ίδια με του Αγγαίου. Τον ενθουσιασμό που δημιουργήθηκε για την έναρξη των εργασιών προς αποπεράτωση του ναού, διαδέχθηκε η απελπισία και η απογοήτευση, κυρίως από τα προκύψαντα οικονομικά προβλήματα, τα οποία κατέστησαν την ανοικοδόμηση της πόλης και του ναού λίαν δυσχερή. Σ’ αυτή, λοιπόν, την κρίσιμη περίοδο για τον αναγεννώμενο Ισραήλ, ο προφήτης καλείται να ενισχύσει την πίστη και την εμπιστοσύνη του στον Θεό, διά της προαγγελίας της έλευσης του Μεσσία προς αποκατάστασή του.

Το περιεχόμενο του βιβλίου

Το βιβλίο του Ζαχαρία είναι από τα δυσκολώτερα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, λόγω των συμβολισμών και των οραμάτων, περιέχει δε οράσεις και προφητείες, οι οποίες αναφέρονται στην ανοικοδόμηση του ναού και την μεσσιακή και εσχατολογική εποχή, διαιρούμενο σε:

• Α΄ ΜΕΡΟΣ: Οράματα και μεσσιακός θρίαμβος (1, 1-8, 23).
• Β΄ ΜΕΡΟΣ: Τιμωρία των γειτονικών λαών και του Ισραήλ, θρίαμβος αυτού και της βασιλείας του Θεού (9, 1-14, 21).

Η γνησιότητα του βιβλίου

Η αρνητική κριτική αρνείται την φιλολογική ενότητα του βιβλίου, δεχομένη Δευτεροζαχαρία (Κεφ. 9-14), με τα εξής επιχειρήματα:

α) Στο δεύτερο μέρος δεν μνημονεύεται ο ναός και τα πρόσωπα που διεδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο κατά την ανοικοδόμησή του, δηλ. Ζοροβάβελ και αρχιερέας Ιησούς.

β) Στο πρώτο μέρος, η μεσσιανική – εσχατολογική εποχή συνδέεται με την ανοικοδόμηση του ναού, ενώ στο δεύτερο μέρος λείπει οποιαδήποτε συσχέτισή της προς τον ναό και προσδοκία αμέσου ελεύσεώς της.

γ) Το ιστορικό πλαίσιο του δεύτερου μέρους είναι διαφορετικό των χρόνων του Ζαχαρία, δεδομένου ότι δεν μνημονεύονται ως εχθροί οι Βαβυλώνιοι, αλλά κυρίως οι Ασσύριοι, οι Φιλισταίοι, οι Ιεβουσαίοι, οι Φοίνικες κ.ά.

δ) Από το δεύτερο μέρος λείπουν τα προσφιλή στον Ζαχαρία οράματα και

ε) Υπάρχει διαφορά γλώσσας, ύφους και ιδεών μεταξύ των δύο μερών.

Στα παραπάνω αντιπαρατίθενται τα ακόλουθα:

α) Στο πρώτο μέρος, ο Ζοροβάβελ μνημονεύεται με τον τίτλο του Μεσσία, ενώ παραλείπεται στο δεύτερο η μνημόνευση ως Μεσσία και ονομάζεται «βασιλεύς» (9,9).

β) Και τα δύο μέρη έχουν μεσσιακό χαρακτήρα, όπου, σε όλο το βιβλίο, διατυπώνεται η παγκοσμιότητα της μεσσιακής βασιλείας (κεφ. 8, 22-23, κεφ. 9, κεφ. 14).

γ) Οι εχθροί που μνημονεύονται στο δεύτερο μέρος, αναφέρονται συμβολικά για να δηλώσουν τα εν τω κόσμω κακά.

δ) Η έλλειψη οραμάτων στο δεύτερο μέρος δεν σημαίνει κάτι, διότι το ίδιο παρατηρείται και σε άλλα βιβλία (π.χ. βιβλίο Δανιήλ).

ε) Η διαφορά γλώσσας, ύφους και ιδεών εξηγείται από τον διαφορετικό χρόνο συγγραφής και από τον επιδιωκώμενο σκοπό. Ενώ, επιπλέον, και στα δύο μέρη καταβάλλεται προσπάθεια ώστε να ενισχυθούν οι αποθαρρυμένοι Ιουδαίοι και θίγονται τα θέματα αυτά, όπως η θεία πρόνοια για τον Ισραήλ και τα Έθνη, η επιστροφή των εξορίστων Ιουδαίων και των Εθνών, και η θεία συγγνώμη.

Ο Ζαχαρίας ως προφήτης και συγγραφέας

Όπως και στον προφήτη Αγγαίο, έτσι και στον Ζαχαρία, κέντρο του κηρύγματος αποτελεί η ανοικοδόμηση του ναού, την οποία εκλαμβάνει κι αυτός ως προάγγελο της μεσσιακής εποχής. Ο προφήτης οραματίζεται το ένδοξο μέλλον του ιουδαϊκού λαού, γύρω από το θρησκευτικό κέντρο, όπου θα συγκεντρωθεί ολόκληρος ο εθνικός κόσμος για την εγκαθίδρυση πανανθρώπινης θρησκείας. Οι υπηρεσίες του Ζαχαρία προς την αρτισύστατο παλιννοστήσασα ιουδαϊκή κοινότητα, ως προφήτη και πολιτικού συγχρόνως αρχηγού, είναι αξιόλογες. Με πάθος διέθετε τις πνευματικές του δυνάμεις για τη θεμελίωση της νέας κοινότητας και την απομάκρυνση και εξουδετέρωση των κινδύνων που την απειλούσαν. Δεν θα ήταν υπερβολή να έλεγε κανείς, ότι η αποπεράτωση του ναού οφειλόταν ως επί το πλείστον στον Ζαχαρία. Εκείνο, όμως, το οποίο προβάλλει τον Ζαχαρία ως προφήτη, είναι η αναζωογόνηση και η σαφής διατύπωση της μεσσιακής πίστης, που συνδέεται στενότατα με την εποχή του. Ιδιαίτερη θέση κατέχει το βιβλίο του από φιλολογικής απόψεως. Παρά το δυσνόητό του, το πλήθος των εικόνων και των παραστάσεων, οι σύντομες σκηνές, μέσω των οποίων εύστοχα και με απλότητα διατυπώνει τις σκέψεις του, εκφράζει τα συναισθήματά του και περιγράφει τους οραματισμούς του μέλλοντος, καθιστούν το βιβλίο του προφήτη λίαν αξιόλογο. Από λογοτεχνικής άποψης κατέχει ζηλευτή θέση μεταξύ των αντιπροσώπων της αποκαλυπτικής φιλολογίας.

Ελένη Δραμπάλα