Μικελάντζελο ντι Λοντοβίκο Μπουοναρότι Σιμόνι
"έφυγε" ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ το 1564.
Άφηνε ανολοκλήρωτα κάποια έργα του. Αυτό ήταν μια συνειδητή του επιλογή. Αφοσιωνόταν στο γλυπτό του τόσο όσο αυτό του έδινε απαντήσεις στα εσωτερικά του ερωτηματικά. Πριν το τέλος του συνειδητοποίησε πως: Η ανολοκλήρωτη τέχνη είναι άλλη μια έκφραση της ανολοκλήρωτης ζωής.
Ανάλυση της Καπέλα Σιξτίνα με σπάνιο φωτογραφικό υλικό ΕΔΩ
O Μιχαήλ Άγγελος γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου 1475 στο Καπρέζε στην Ιταλία (κωμόπολη 60 χλμ από τη Φλωρεντία που στις μέρες μας προς τιμή του λέγεται, Καπρέζε Μικελάντζελο). Γιός του Λοντοβίκο ντι Λιονάρντο ντι Μπουοναρότι Σιμόνι και της Φραντσέσκα ντι Νέρι ντι Μινιάτο ντελ Σέρα. Η οικογένεια Μπουοναρότι καταγόταν από παλιά φλωρεντινή αριστοκρατική οικογένεια και κατά το παρελθόν έχει καταλάβει σημαντικά αξιώματα, απολαμβάνοντας σχετική οικονομική ευημερία.
Η οικονομική κάμψη φαίνεται να ξεκινάει στα μέσα του 15ου αιώνα. Το 1474 ο πατέρας του διορίζεται τοποτηρητής στην περιοχή του Αρέτσο, πρώτα στην πόλη Κιούζι κι έπειτα στο Καπρέζε, όπου γεννιέται ο δεύτερος γιός του, που παίρνει το όνομα του αρχάγγελου Μιχαήλ. Ο Μιχαήλ Άγγελος είχε άλλα 4 αδέρφια ενώ στην γέννα του τελευταίου, η μητέρα του πέθανε (1481). Η οικογένεια (ο πατέρας του με όλα τα αδέλφια του Μικελάντζελο) μετακομίζει στο Σετινιάνο, κοντά στη Φλωρεντία, και ο πατέρας του εμπιστεύεται την ανατροφή του μικρού Μιχαήλ Αγγέλου σε μια παραμάνα, γυναίκα λιθογλύπτη. Είναι το μόνο παιδί που δεν πήρε μαζί του! Σε εκείνο το περιβάλλον ο μικρός Μιχαήλ Άγγελος βάζει τα θεμέλια του για την αγάπη του στη γλυπτική. Ο πατέρας του, ίσως ζηλεύοντας που αγαπούσε ο μικρός την τέχνη του ανθρώπου που ζούσε μαζί του και ήταν κατά ένα τρόπο σαν πατέρας του, είτε επειδή δεν εκτιμούσε τους καλλιτέχνες, είτε προσβλέποντας στη μελλοντική βοήθεια των γιων του, αντιστέκεται στην αυθόρμητη κλίση του Μικελάντζελο προς το σχέδιο (ενίοτε και δίνοντας του ξύλο) και τον στέλνει να σπουδάσει υπό την καθοδήγηση ενός Φλωρεντινού ζωγράφου.
Το 1487 ωστόσο, συμφωνεί να πάει μαθητευόμενος στο εργαστήριο του Ντομένικο Γκιρλαντάγιο στη Φλωρεντία. Ο Ντομένικό τότε είχε αναλάβει ένα από τα πιο μεγάλα έργα: τη διακόσμηση του Παρεκκλησίου Τορναμπουόνι, στη Σάντα Μαρία Νοβέλα. Στο εργαστήριο του Γκιρλαντάγιο, ο νεαρός Μιχαήλ Άγγελος μαθαίνει την τεχνική της νωπογραφίας και εξασκείται στο σχέδιο. Όμως, η υφολογική του εξέλιξη είναι ανεξάρτητη από τον συμβατικό χαρακτήρα της ζωγραφικής του Γκιρλαντάγιο. Η γραμμικότητα του μικρού δεν είναι τόσο εκλεπτυσμένη, βάζει πολλές ανθρώπινες μορφές σε κάθε σκηνή κτλ. Ευέξαπτος όντας ο Μικελάντζελο, διαφωνούσε συνεχώς και έντονα με τον δάσκαλο του. Άλλοι λένε ότι έφυγε σύντομα από τη σχολή, άλλοι μετά από 3 χρ. Το σίγουρο είναι πως αυτός ο δάσκαλος τον έκανε να μισήσει την ζωγραφική το ίδιο όσο τον δάσκαλο του και να θεωρήσει ανώτερη τη γλυπτική που αγαπούσε όσο αγαπούσε τον άνθρωπο που τον μεγάλωσε.
"Παναγία της Σκάλας" 1491
Σαν καλλιτέχνης πάντως υπήρξε επι της ουσίας αυτοδίδακτος. Μόνο ότι αγαπάμε είμαστε ανοιχτοί να το δεχθούμε και να το μάθουμε. Η κατάρτιση του αποκτήθηκε μελετώντας κυρίως τα αρχαία ελληνικά αγάλματα και τα έργα των Τζίοττο και Μασάτζιο. Τα σχέδιά του τότε αναπαράγουν μεμονωμένες μορφές σε πλάγια όψη από νωπογραφίες των παραπάνω καλλιτεχνών, όπου φαίνονται η έντονη προσωπικότητά του και η κλίση του στη γλυπτική. Μαζί με το φίλο του ζωγράφο Francesco Granacci, ξεκινά να επισκέπτεται τον Κήπο των Μεδίκων (1490-92),. Εκεί υπήρχε μεγάλη συλλογή από αρχαία και πιο σύγχρονα γλυπτά. Την εποπτεία τους έχει αναλάβει ένας μαθητής του Ντονατέλο, ο γλύπτης Τζοβάνι ντι Μπερτόλντο. Ο Μικελάντζελο εκτιμούσε πολύ αυτά τα ονόματα. Εκεί θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον επιφανή άρχοντα της Φλωρεντίας, τον Λορέντσο των Μεδίκων (κατά κόσμο «Μεγαλοπρεπή») που τον έβαλε στην αυλή του και έτρωγε στο τραπέζι του αλλά γνώρισε και όλη την πνευματική ελίτ της εποχής. Ποιητές και ουμανιστές του Αναγεννησιακού πολιτισμού. Συνδέθηκε φιλικά με τους νεοπλατωνιστές Μαρσίλιο Φιτσίνο, Κριστόφορο Λαντίνο, Πίκο ντελα Μιράντολα και τον ποιητή Άντζελο Πολιτσιάνο.
"Η μάχη των Κενταύρων" 1491-1492
Ο Φιτσίνο συνδύαζε παγανιστικούς μύθους με χριστιανικά θέματα και δάνεια από τον ιουδαϊκό ερμητισμό σ’ ένα φιλοσοφικό σύστημα όπου ο υλικός κόσμος αποτελεί αντανάκλαση του κόσμου των ιδεών και οι δυνάμεις της φύσης της συμπαντικής και αιώνιας αγάπης. Αυτή την επιρροή στη δουλειά του Μιχαήλ Αγγέλου θα τη δούμε στα έργα του στην Καπέλα Σιξτίνα αλλά και γενικότερα. Οι ιδέες του Νεοπλατωνισμού τον καθόρισαν. Αγαπούσε τον Παγανισμό και ήταν πια ξεκάθαρος ο δρόμος του. Αυτή τη περίοδο της ζωής του ζούσε στον παράδεισο!! Τότε φιλοτέχνησε 2 μαρμάρινα ανάγλυφα, την «Παναγία της Σκάλας» (1490-1492) και την «Μάχη των Κενταύρων» (1491-1492), έργο κατά παραγγελία του προστάτη του Λορέντσο.
"Εσταυρωμένος"
Τότε ξεκινά και η κόλαση του που θα κρατήσει σε όλη του τη ζωή. Συγκρούεται εσωτερικά με δυο κόσμους αντίθετων αξιών. Της ύλης και του πνεύματος. Από τη μια η ομορφιά και οι παγανιστικές μορφές που τον έλκυαν σαν μαγνήτης, όπως τη φωτιά μια πεταλούδα, σε βαθμό που όταν μελετούσε τα πτώματα άντεχε την απαίσια δυσοσμία τους και από την άλλη ο πατέρας του «άνθρωπος που φοβόταν τον Θεό», ο μεγάλος του αδελφός Λεονάρντο που είχε μπει στο Τάγμα των Δομινικανών στη Πίζα και ο κοκκαλιάρης μοναχός Τζιρολάμο Σαβοναρόλα. Αυτός ο τελευταίος επιδρά πολύ πάνω του. Είναι άνθρωπος που υποστηρίζει με πάθος τις πνευματικές αξίες της ζωής. Έβγαζε πύρινους λόγους όπου βρισκόταν καλώντας τον Θεό να τιμωρήσει τον Πάπα και όλους τους ισχυρούς της γής που κοιτούσαν την εξουσία, τα λεφτά και τους πολέμους αντί την ισότητα και την αδελφότητα που πρέσβευε η πίστη που έλεγαν ότι υπηρετούσαν. Ο μοναχός βρήκε μεγάλη ανταπόκριση στη Φλωρεντία και ο Μικελάντζελο φεύγει για τη Βενετία γιατί η παρουσία του μοναχού υπογραμμίζει τον διχασμό της ψυχής του και δεν το άντεχε αλλά μπορεί και γιατί φοβόταν αντίποινα μιας και ήταν ευνοούμενος των Μεδίκων. Παρόλο το φευγιό του, ο Μιχαήλ Άγγελος επηρεάστηκε τόσο έντονα από τα κηρύγματα του μοναχού που αυτά έγιναν το κύριο συστατικό της θρησκευτικής του συγκρότησης, που προς το τέλος της ζωής του θα εξελιχθεί σε έντονη ευλάβεια. Αυτό αποτυπώνεται και στο έργο του, στο ριζοσπαστισμό των καλλιτεχνικών επιλογών του: Εμμονή στην αναπαράσταση της ανθρώπινης μορφής, γυμνό ως απελευθέρωσης από την ύλη, απόρριψη της εξωραϊσμένης προσωπογραφίας, απόρριψη της προοπτικής, αδιαφορία για την αναπαράσταση τοπίων (έλεγε για το τοπίο ότι είναι «ασχολίες για γέρους και ευσεβείς πόρνες»).
Μετά το θάνατο του Λορέντσο (8/4/1492) επιστρέφει για λίγο διάστημα στο πατρικό του. Έπειτα φιλοξενήθηκε στο μοναστήρι του Santo Spirito. Εκεί του δόθηκε η μεγάλη δυνατότητα να αποκτήσει γνώσεις ανατομίας με το να μελετά τα πτώματα του γειτονικού νοσοκομείου. Ο Μιχαήλ Άγγελος φιλοτεχνεί έναν ξυλόγλυπτο Εσταυρωμένο (1493), και το δωρίζει στο μοναστήρι.
Το 1496 βρίσκεται στη Ρώμη. Είχε φιλοτεχνήσει ένα μικρό μαρμάρινο ερωτιδέα που δεν μπορούσε λόγο του θέματος του να το πουλήσει στη Φλωρεντία που επικρατούσε ο μοναχός. Τελικά το πουλάει μέσω τρίτου προσώπου στον καρδινάλιο Ριάριο (ανιψιό του πάπα Σίξτου Δ΄) σαν αρχαίο άγαλμα. Όταν αποκαλύφθηκε η απάτη του Μικελάντζελο, ο καρδινάλιος ζητά τα χρήματα του πίσω αλλά και να τον γνωρίσει προσωπικά γιατί θεώρησε το έργο του εξαιρετικής απόδοσης. Έτσι μετέβηκε στη Ρώμη. Εκεί ο Ριάριο θα του παραγγείλει ένα μεγάλο γλυπτό με θέμα τον Βάκχο (1486- 1497)- βλέπε στις φώτο κάτω. Αυτό το έργο παντρεύει θαυμαστά τον παγανισμό και τον χριστιανισμό.
Η δεύτερη μεγάλη παραγγελία που αναλαμβάνει στη Ρώμη είναι η Πιετά.
Η Πιετά (Pietà = Έλεος) Μαρμάρινο γλυπτό. Φιλοτεχνήθηκε στα 1498 με 1499. Αυτό το έργο το ξεκίνησε την ίδια χρονιά του βίαιου θανάτου του Σαβοναρόλα. Μετά το θάνατο του μοναχού στην πυρά, το 1498, η Φλωρεντία ζει μέσα σε μια χαοτική ευφορία: οι αριστοκράτες ανακτούν μέρος της ισχύος τους και δίνεται έμφαση στις υλικές και σωματικές απολαύσεις. Ο Σαβοναρόλα πίστευε στην αξία της τέχνης μόνο όταν αυτή έχει θρησκευτική κατήχηση. Αυτήν την αξία την περιφρονούσε ο Μικελάντζελο. Δεν ένοιωθε πως έβρισκε τον Θεό μέσα από την ηθική στάση αλλά μόνο μέσα από την ομορφιά, τις ωραίες αναλογίες του προσώπου και του σώματος. Η σύνθεση της Πιετά είναι στην ουσία η Αποκαθήλωση του Χριστού από τον σταυρό. Θρησκευτικό θέμα. Δεν θυμίζει καθόλου όμως τον τρόπο παρουσίασης του ίδιου θέματος από άλλους καλλιτέχνες της εποχής και προηγούμενα (Ντονατέλο,. Σινιορέλι κτλ).
Ο Μικελάντζελο εστιάζεται στην ήρεμη ομορφιά των μορφών αντί για τον πόνο και την οδύνη. Κλασική ομορφιά και νατουραλισμός. Η δημιουργία του αγάλματος, του ανατέθηκε από τον καρδινάλιο Ζαν ντε Μπιλέρ, αντιπρόσωπο της εκκλησίας της Γαλλίας στη Ρώμη. Κατασκευάστηκε για το ταφικό μνημείο του καρδινάλιου. Η σύνθεση του είναι πυραμοειδής. Το κεφάλι της Παναγίας είναι η κορυφή της νοητής πυραμίδας.
Η Παναγία απεικονίζεται σε πολύ νεαρή ηλικία (ακόμη και πιο νέα από τον Χριστό) και για αυτό υπάρχουν σχετικές ερμηνείες. Μια απ' αυτές είναι πως η νιότη της συμβολίζει την αγνότητά της, καθώς είπε και ο ίδιος ο Μικελάντζελο στον Κοντίβι “Δεν ξέρεις ότι οι αγνές γυναίκες μένουν φρέσκες για πολύ περισσότερο χρόνο από αυτές που δεν είναι αγνές; Πόσο μάλλον στην περίπτωση της Παρθένου, που ποτέ δεν είχε βιώσει το παραμικρό λάγνο πάθος που μπορεί να άλλαζε το σώμα της;”
Μιαν άλλη ερμηνεία, από τον Κοντίβι μετά τα άνωθεν λόγια του Μικελάντζελο, είναι πως "τέτοια φρεσκάδα και άνθος νιότης, πέρα από τη συντήρηση με φυσικά μέσα, βοηθιέται από τη Θεία Πρόνοια".
Τέλος υποστηρίζεται ότι στην πραγματικότητα παριστάνεται η Παναγία να κρατά το βρέφος Ιησού. Η νεανική της εμφάνιση και η ήρεμη έκφραση του προσώπου, σε συνδυασμό με τη θέση των χεριών, υπαινίσσεται ότι βλέπει το παιδί της, ενώ οι θεατές βλέπουν μια εικόνα από το μέλλον.
Το έργο τοποθετήθηκε αρχικά στο παρεκκλήσι της Σάντα Πετρονίλλα, ένα ρωμαϊκό μαυσωλείο κοντά στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου. Ο Μικελάντζελο άκουσε κάποιον να λέει ότι το γλυπτό ήταν έργο κάποιο άλλου γλύπτη. Τότε χάραξε τη φράση MICHAELA[N]GELUS BONAROTUS FLORENTIN[US] FACIEBA[T] (Μικελάντζελο Μπουοναρόττι, Φλωρεντία, εποίησε) στη ζώνη που διατρέχει το στήθος της Μαρίας. Αυτό ήταν και το μόνο έργο που υπέγραψε ποτέ: αργότερα το μετάνιωσε και ορκίστηκε να μην υπογράψει ποτέ ξανά κανένα από τα έργα του.
Στους αιώνες που ακολούθησαν η Πιετά έπαθε αρκετές φθορές. Η σημαντικότερη έγινε στις 21/5/1972 όταν ο ψυχικά διαταραγμένος γεωλόγος Λάζλο Τοθ μπήκε στο παρεκκλήσι και επιτέθηκε στην Παναγία με σφυρί, φωνάζοντας "Είμαι ο Ιησούς Χριστός". Μετά την επίθεση, το έργο αποκαταστάθηκε με πολύ κόπο. Στις μέρες μας προστατεύεται με αλεξίσφαιρο γυαλί. Το έργο βρίσκεται στο Βατικανό, στη Βασιλική του Αγ. Πέτρου.
"Πιετά" 1498- 1499, ύψος 1,74 και βάση 1,95
Πάντως αυτό το έργο του έδωσε μεγάλη φήμη στη Ρώμη τότε. Το 1501 που επιστρέφει στην Φλωρεντία έπρεπε να ξαναβάλει τη δύναμη του για να καθιερωθεί ξανά από την αρχή. Εκεί, δέχθηκε να ασχοληθεί με ένα κομμάτι πολύ ακριβού μαρμάρου που προσπαθούσαν άλλοι καλλιτέχνες ανα καιρούς να δουλέψουν αλλά δεν τα κατάφερναν γιατί ήταν πολύ ρηχό. Το 1464 το ξεκίνησε ο Ντι Ντούτσιο. Σταμάτησε όμως όταν πέθανε ο Ντονατέλο το 1466. Ειχε σχηματίσει κάπως τα πόδια και το στέρνο της μορφής και λίγες λεπτομέρειες από το ένδυμα και ίσως και το κενό ανάμεσα στα πόδια. Συνεχίζει ο Αντόνιο Ροσσελίνο. Το συμβόλαιό του όμως ακυρώθηκε λίγο μετά και το μάρμαρο έμεινε παρατημένο για 25 χρ. Η βροχή και ο αέρας το έφθειραν τόσο ώστε τελικά θα αξιοποιούνταν μικρότερο μέρος του απ' ότι αρχικά σχεδιαζόταν.
Χωρίς να κάνει λάθη, ο Μικελάντζελο δημιουργεί τον «Δαυίδ»!! Και όταν το ξεκίνησε ήταν μόλις 26 χρ. Ο βιβλικός Δαβίδ (που αναμετρήθηκε με τον Γολιάθ) φιλοτεχνήθηκε από το 1501 ως το 1504, είναι ένα από τα αριστουργήματα στην Αναγεννησιακή γλυπτική τέχνη. Σύμβολο δύναμης και νεανικής ομορφιάς. Τότε είχε θεωρηθεί από την δημοκρατία της Φλωρεντίας ,που ήταν ανεξάρτητη πόλη κράτος, σαν σύμβολο της ανεξαρτησίας της αφού την απειλούσαν πολύ πιο ισχυρά αντίπαλα κράτη. Η δημιουργία του στο τεχνικό κομμάτι βασιζόταν στην τέλεια γνώση του αντρικού σώματος. Όπως σε όλα τα γλυπτά του, έτσι και εδώ, ο Μιχαήλ Άγγελος το δούλευε με σκοπό να απελευθερώσει τη μορφή από αυτό το κομμάτι μαρμάρου που την φυλακίζει, όπως έλεγε. Όπως δέσμια είναι η ψυχή στο σώμα.
"Δαυίδ" 1501-1504, το ύψος του είναι 4,34 μ.
Ο Δαυίδ είναι παράδειγμα στην πόζα ονόματι κόντρα πόστο. Το σώμα του είναι γεμάτο ένταση αν και η γενική του αίσθηση είναι ότι εμπνέει μια σιγουριά. Ένας γυμνός Δαυίδ, ένας φαινομενικά ανυπεράσπιστος.
Όμως η αποφασιστικότητα του φαίνεται από το ύφος του και από το πλάγιο βλέμμα του δείχνουν μεγάλη δύναμη. Ίσως να απεικονίζει έναν Δαυίδ πριν την μεγάλη μάχη με τον Γολιάθ ή έναν Δαβίδ που σκέφτεται ήρεμα τη νίκη του. Ο Μιχαήλ Άγγελος, τηρώντας μια μεσαιωνική σύμβαση στη τέχνη, παίζει με την αντίθεση ανάμεσα στην αριστερή πλευρά που είναι ευάλωτη στις δυνάμεις του κακού και στην δεξιά που απολαμβάνει θεϊκής προστασίας και ασφάλειας και για αυτό είναι ήρεμη. Έτσι επινοεί ένα σύμβολο που συνδυάζει ηρεμία με δύναμη αλλά και οργή. Οι φλέβες ξεπετάγονται στο δεξί του χέρι, και ο στραμμένος του κορμός δίνει την αίσθηση της κίνησης. Οι αναλογίες του αγάλματος διαφέρουν από αυτές ενός μέσου ανθρώπου· το κεφάλι, τα χέρια και το πάνω μέρος του σώματος είναι μεγαλύτερα σε σχέση με το κάτω μέρος. Αυτό έγινε ίσως γιατί το άγαλμα προορίζονταν να τοποθετηθεί σε κάποιο ψηλό σημείο, και οι αναλογίες θα φαίνονταν σωστές αν κάποιος κοίταζε από χαμηλά. Όμως υπάρχει και ένα άλλο θέμα για το άγαλμα!
Ο Δαυίδ εδώ δεν έχει κάνει περιτομή όπως έκαναν τότε όλα τα πραγματικά πρόσωπα της Βίβλου! Λέγεται ότι ο καλλιτέχνης το έκανε συνειδητά γιατί σκοπός του ήταν να παραπέμψει στην αρχαία ελληνική αισθητική που θεωρούσαν την περιτομή σαν ακρωτηριασμό. «Ακόμα, το μικρό μέγεθος των γεννητικών οργάνων της μορφής -που γίνεται μερικές φορές αντικείμενο αστεϊσμού ανάμεσα στους Φλωρεντίνους- αποδίδεται στην απεικόνιση του Δαβίδ πριν από τη μάχη, σε στιγμή έντασης και φόβου, καθώς σε τέτοιες καταστάσεις τα αντρικά γεννητικά όργανα συστέλλονται».
Πάντως, ο Μιχαήλ Άγγελος δημιουργεί ένα άγαλμα, αντάξιο της κλασικής ομορφιάς μετά από εκατοντάδες χρόνια από αυτή την εποχή.
Και για την ιστορία του έργου, το 1991 κάποιος επιτέθηκε στο άγαλμα με ένα σφυρί, καταστρέφοντας τα δάχτυλα του αριστερού ποδιού.
Μικελάντζελο "Αδάμ"
Μικελάντζελο "Αδάμ"
Και τώρα ήρθε η ώρα για την μάχη των μαχών στο καλλιτεχνικό κόσμο της εποχής!!
Αντίγραφο μέρους της «Μάχη της Κασίνας» απο Σανγκάλο
Φθινόπωρο του 1504 η γερουσία της Φλωρεντίας καλεί και αναθέτει στον Μιχαήλ Άγγελο (που είχε κύρος λόγο του Δαυίδ) να ζωγραφίσει με τη τεχνική της νωπογραφίας τη Μεγάλη Αίθουσα του Συμβουλίου. Το ίδιο κάνουν και με τον Λεονάρντο Ντα βίντσι!! Ο Μιχαήλ Άγγελος θα ζωγράφισε την «Μάχη της Κασίνας» μια μάχη που βρισκόταν σε εξέλιξη και ο Ντα Βίντσι τη «Μάχη του Ανκιάρι». Όλη η πόλη χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα!! Η γερουσία πίστευε πως αν ανέθετε και στους δυο από ένα κομμάτι δουλειάς, λόγω της τεράστιας αντιζηλίας τους, θα ανταγωνιζόταν μεταξύ τους και στην απόδοση των θεμάτων που τους δόθηκαν αλλά και στο χρόνο εκτέλεσης των έργων και αυτό θα είχε θετικό αντίκτυπο και στο στρατό που πολεμούσε.
Αντίγραφο της «Μάχη του Ανκιάρι» απο Ρούμπενς
Και η ειρωνεία της τύχης είναι πως κανένα από τα δύο έργα δεν είχε μεγάλη ζωή. Ο Λεονάρντο χρησιμοποίησε μια τεχνική σαν την εγκαυστική αλλά κατέστρεψε άθελα του την νωπογραφία του χρησιμοποιώντας ένα βερνίκι που ο ίδιος είχε φτιάξει. Όσο για τον Μικελάντζελο, το προσχέδιο που είχε φτιάξει χάθηκε το 1512 σε μιαν εμφύλια σύγκρουση. Όμως, αυτό που έχει τεράστια σημασία είναι ότι και οι δυο μεγάλοι καλλιτέχνες, έρχονται σε ρήξη με την παράδοση της Φλωρεντίας και υιοθέτησαν διαφορετικές μορφολογικές λύσεις ο καθένας. Ο Ντα Βίντσι διάλεξε την υπερβολικά αναλυτική προσέγγιση, ενώ ο Μιχαήλ Άγγελος την τάση του για αφαίρεση. Μάλιστα, ο Μικελάντζελο αντι για μάχη στο θέμα του όπως ο Ντα Βίντσι, παρουσιάζει τους στρατιώτες της Φλωρεντίας γυμνούς να κάνουν μπάνιο όταν μαθαίνουν ότι πλησιάζει ο εχθρός. Τους βλέπουμε να βάζουν γρήγορα τα ρούχα τους και να παίρνουν τα όπλα για να ριχθούν στη μάχη. Έργο με εκφραστική ένταση, γυμνό και έντονες χειρονομίες.
Ξέρουμε για αυτά τα έργα, παρόλο που χάθηκαν με τον έναν ή άλλο τρόπο επειδή είχαν εκτεθεί σαν προσχέδια και πολλοί καλλιτέχνες τα μελετούσαν και τα αντέγραφαν. Ανάμεσα τους ο Ρούμπενς που έκανε ένα σχέδιο βασισμένο στο έργο του Ντα Βίντσι και ο Αριστοτίλε ντα Σαγκαλο που με βάση το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου έφτιαξε την Μάχη της Κασίνας.
(Τα έργα δεξιά και αριστερά είναι 2 σπουδές του Μικελάντζελο γύρω στο 1504 που το πιο πιθανό είναι να απεικονίζει στρατιώτες απο την "Μάχη στη Κασίνα".
1505: Ο Μιχαήλ Άγγελος επιστρέφει στη Ρώμη μετά από πρόσκληση του νέου πολεμοχαρή Πάπα Ιούλιο Β που του ανέθεσε τη δημιουργία ενός επιβλητικού μαυσωλείου (Τάφος του Ιούλιου Β). Ο Μικελάντζελο πηγαίνει στη Καράκα όπου κάθεται 8 μήνες για να διαλέξει τα καλύτερα και πιο κατάλληλα μάρμαρα. Επιστρέφοντας στη Ρώμη, το ενδιαφέρον του Πάπα ήταν στην ανοικοδόμηση του Αγίου Πέτρου. Εντωμεταξύ, τα κομμάτια μαρμάρου που βρισκόταν πια έξω από τον Άγιο Πέτρο ήταν τόσα πολλά και τόσο μεγάλα που ο κόσμος όλος είχε μείνει άναυδος.
Όλα ήταν έτοιμα για να αρχίσει το έργο από τη μεριά του καλλιτέχνη. Ο Πάπας όμως αρνείται να τον δεχθεί. Εξοργισμένος ο Μικελάντζελο φεύγει για τη Φλωρεντία. Σειρά του Πάπα να τον κυνηγήσει! Μετά από 3 επιστολές του Πάπα και μεσολάβηση τρίτων, ο Μιχαήλ Άγγελος ηρεμεί. Θα συναντηθούν σε ουδέτερο έδαφος, στην Μπολόνια. Γράφει «Αναγκάστηκα με τη θηλιά στο λαιμό μου να πάω να ζητήσω συγνώμη». Για να εξευμενίσει την οργή του Μικελάντζελο ο Πάπας του παραγγέλνει τον ανδριάντα του από μπρούντζο. Τελικά το έργο του τάφου του Ιούλιου Β έμεινε ημιτελές, ωστόσο κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του, ο Μικελάντζελο αναλάμβανε παράλληλα και άλλες παραγγελίες.
Επιστρέφοντας ο Μικελάντζελο στη Ρώμη, παίρνει διαταγή από τον Πάπα να κάνει αυτό που σιχαινόταν: Να ζωγραφίσει με την τεχνική της νωπογραφίας την οροφή της Καπέλα Σιξτίνα. «Η ζωγραφική είναι κατάλληλη για τις γυναίκες.. και τους αργόσχολους» έγραφε. Απεχθανόταν το ότι η ζωγραφική επιβράβευε το χρώμα έναντι της ιδέας (κάτι που λάτρευαν οι ιμπρεσιονιστές). Όπως και ο Πλάτωνας που είχε διαβάσει κείμενα του, πίστευε και αυτός πως η ζωγραφική είναι κατώτερη σε αρρενωπότητα και αγνότητα από ότι η γλυπτική. Από την άλλη, μισούσε και τις προσωπογραφίες ακόμη περισσότερο γιατί όπως γράφει ήταν «κολακεία στην αργόσχολη περιέργεια και τις ατελείς αυταπάτες των αισθήσεων». Σε μια επιστολή του το 1547 έγραφε «Όσο περισσότερο η ζωγραφική μοιάζει με τη γλυπτική, τόσο περισσότερο μου αρέσει».
Πιθανώς σχέδιο μορφής για την Καπέλα Σιξτίνα
Και όμως, τώρα, έπρεπε να ζωγραφίσει περίπου χίλια τετραγωνικά!!! Πώς θα το άντεχε; Ήταν μια ολοκάθαρη παγίδα που του είχε στήσει ο αντίπαλος του καλλιτέχνης Μπραμάντε που ήταν σύμβουλος του Πάπα. Αν αρνιόταν να δεχθεί την παραγγελία θα ερχόταν ξανά σε σύγκρουση με τον Πάπα και αυτή τη φορά ίσως και μεγαλύτερη. Αν από την άλλη δεχόταν, ήταν σίγουρος πως το αποτέλεσμα θα ήταν τραγικό αν συγκρινόταν η δουλειά του με εκείνη του Ραφαήλ που ήταν μοναδικός τεχνίτης στη νωπογραφία. Θα έπρεπε να τον ξεπεράσει σε δεξιότητα και μάλιστα στη ζωγραφική που σιχαινόταν!! Ήθελε να αποφύγει την ανάθεση πάση θυσία. Διαμαρτυρήθηκε λέγοντας πως η ζωγραφική δεν είναι τέχνη και το ότι θα αποτύγχανε ήταν το μόνο σίγουρο. Πρότεινε να την αναλάβει ο Ραφαήλ μα ο Πάπας δεν δεχόταν αντίρρηση. Αδιέξοδο!! Αρνούμενος τη βοήθεια έμπειρων ζωγράφων που του είχαν φέρει για να τον συμβουλέψουν και μόνο με μερικούς τεχνίτες, το παίρνει απόφαση. Κλειδώνεται στο παρεκκλήσι και γεμάτος ένταση και υποφέροντας μέσα του, ξεκινά στις 10 Μαϊου του 1508. Η πικρία του μεγάλη. Έγραφε όσο δούλευε «Αυτή δεν έιναι η δουλειά μου» και «Σπαταλάω το χρόνο μου για το τίποτα. Βοήθα με Θεέ μου!!!!»
Πιθανώς, σχέδιο μορφή για την Καπέλα Σιξτίνα
Και όμως, από αυτό το έργο ο Μιχαήλ Άγγελος εξασφάλισε αιώνια δόξα!! Ζωγράφισε περίπου 300 μορφές ως το 1512. Σε ένα σονέτο του έγραφε το 1509 «Σε αυτή τη δύσκολη στάση έχω πάθει κήλη σαν αυτή που έχουν συνήθως οι αγρότες.. αφού το στομάχι μου ακουμπάει το πηγούνι μου!.. Η γενειάδα μου κοιτάει τον Παράδεισο και νιώθω το σβέρκο μου να κολλάει στην καμπούρα μου. Διπλώνω το στήθος μου σαν μέγαιρα και καθώς δεν σταματώ, να στάζει το πινέλο μου, το πρόσωπο μου μοιάζει με διακοσμημένο δάπεδο.. Προφύλαξε Τζιοβάνι από εδώ και πέρα το νεκρό έργο μου και τη τιμή μου, γιατί η θέση μου δεν είναι καλή, και δεν είμαι και ζωγράφος» (Για τον Τζιοβάνι Πιστόια). Όταν τον ρώτησε ο Βαζάρι αν θεωρούσε ανώτερη τέχνη τη ζωγραφική ή τη γλυπτική, απάντησε ότι η γλυπτική σε μάρμαρο υπερείχε ως τέχνη, επειδή στηριζόταν στην αφαίρεση, ενώ η ζωγραφική στην πρόσθεση.
Να πω πληροφοριακά μόνο πως, κοιτίδα της τεχνικής της νωπογραφίας είναι πολύ πιθανόν να είναι η Μινωική Κρήτη. Δηλ. επί εποχής του Χαλκού.
Σχέδιο που απεικονίζει τον Αδάμ στην δημιουργία του απο τον Θεό (η γνωστή εικόνα που δεν τον ακουμπά)
"Μωυσής"
Φεβρουάριο του 1513 ο Πάπας Ιούλιος Β΄ πεθαίνει. Τον διαδέχεται ο Λέων Ι’ με τον οποίο είχαν φιλική σχέση από την εποχή που ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν έφηβος και ζούσε στο σπίτι των Μεδίκων. Ο Λέων Ι΄ ήταν μόλις 37 χρ τότε, ήρεμος, σπάταλος, χαρισματικός, σωματώδης, μύωπας και γνώστης της πολιτικής. Μια έκπληξη η εκλογή του. Ήταν ο δεύτερος Πάπας που ήθελε να χρησιμοποιήσει τα συγχωροχάρτια και ο πρώτος που είχε να αντιμετωπίσει την αντίδραση σε αυτό με πρώτο και καλύτερο τον Λούθηρο. Όμως ο νέος Πάπας ενδιαφερόταν περισσότερο για την τέχνη του Ραφαήλ παρά του Μικελάντζελο.
Εκείνη τη περίοδο, δόθηκε άδεια στον Μιχαήλ Άγγελο και μετέφερε κάποιους από τους όγκους μαρμάρου στο εργαστήριο του που ήταν δίπλα στον Άγιο Πέτρο. Αυτά τα μάρμαρα που είχε φέρει παλαιότερα από το ταξίδι του που είχαν σκοπό να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ενός επιβλητικού μαυσωλείου , του Τάφου του Ιούλιου Β. Τώρα, θα έβαζε μπροστά την υλοποίηση κάποιων γλυπτών που θα χρησιμοποιούταν για αυτό το σκοπό. Με τρείς βοηθούς από την Φλωρεντία, από τον Μάιο του 1513 ως τον Ιούλιο του 1516, δουλεύει 3 αγάλματα: Τον «Μωυσή» και τους δυο «Σκλάβους».
"Εξεγερμένος Σκλάβος"
Και οι τρείς μορφές είναι επηρεασμένες από μορφές της Καπέλα Σιξτίνα: Ο Μωυσής από τους Προφήτες και οι Σκλάβοι από τους ignudi. Οι δύο Σκλάβοι είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους! «Ο εξεγερμένος σκλάβος» δείχνει μια βίαιη και απελπισμένη πάλη (όπως και στο γλυπτό με τον «Λαοκόωντα») . Είναι δυνατός. Σκοπός του είναι να καταφέρει να σπάσει τα δεσμά του και να ελευθερωθεί. Να αλλάξει τη μοίρα του. Από την άλλη, ο «Σκλάβος που πεθαίνει» είναι ένας ύμνος για το αντρικό γυμνό σώμα! Φαίνεται το πάθος του Μικελάντζελο για αυτή την ομορφιά! Είναι νωχελικός και αισθαντικός. Τέλειος σε όλες του τις λεπτομέρειες.
Το τρίτο άγαλμα, ο Μωυσής έχει πάνω από 2 μ. ύψος, όπου είναι η επιτομή σε όλο το μνημείο, αλλά και «ένας καθρέφτης στη ψυχή του καλλιτέχνη». Έτσι ο Μωυσής αποδίδεται γεμάτος ένταση και οργή, ίσως για την παρέκκλιση των Εβραίων στην έρημο, επιβλητικός με έντονη έκφραση στο πρόσωπο του και τις φλέβες στα χέρια του να δείχνουν την ένταση του. Το 1504 αναλαμβάνει να κάνει ένα γλυπτό για τη Ρώμη, τον «Αναστημένο Χριστό». Ο Χριστός κρατά τον σταυρό του, ένα σφουγγάρι που το είχε βρέξει ένας στρατιώτης με ξύδι και του το έβαλε στα χείλη και το καλάμι που τον τρύπησαν στο στήθος. Αποδίδεται με οφιοειδή κίνηση.
"Σκλάβος που πεθαίνει"
Το 1515 ο Πάπας θέλοντας να αποσπάσει την προσοχή του Μικελάντζελο από την υλοποίηση του τάφου του προηγούμενου Πάπα, του ζητά να σχεδιάσει την πρόσοψη του Σαν Λορέντζο στη Φλωρεντία. Και για να τον καλοπιάσει, έδωσε στον αδελφό του τιμές και σε όλη του την οικογένεια του το δικαίωμα να έχει το δικό της οικόσημο στους Μεδίκους!! Ο Μικελάντζελο δέχεται. Σκοπεύει να το ολοκληρώσει μέσα σε 6 χρόνια. Οι κληρονόμοι του Ιούλιου Β΄ όμως για να μην χάσουν τον καλλιτέχνη, του προσφέρουν ένα πολύ καλύτερο συμβόλαιο από πριν ώστε να το συνεχίσει. Θα έπαιρνε περισσότερα χρήματα, θα είχε περισσότερα χρόνια για να το δουλέψει και θα ήταν πολύ μικρότερο σε μέγεθος. Ο Μικελάντζελο δέχεται αμέσως. Όμως τελικά ο Πάπας Λέων Ι΄ του το απαγορεύει φανερά πια και ο καλλιτέχνης δεν ήξερε τι να κάνει. Έμεινε άπραγος και ως προς τις δυο παραγγελίες. Τελικά ο Πάπας τον αποδεσμεύει από την δική του παραγγελία. Το 1521 ο Λέων Ι πεθαίνει σε ηλικία μόλις 46 ετών.
«Ο τάφος του Τζουλιάνο των Μεδίκων»
Ήρθε νέος Πάπας και νέες παραγγελίες. Ο Πάπας ήταν ο Κλήμης Ζ΄ και η παραγγελία του ήταν το Νέο Σκευοφυλάκιο του Σαν Λορέντζο. Και μάλιστα, για να μην χάσει ο νέος Πάπας τον οξύθυμο και ταλαντούχο Μιχαήλ Άγγελο, του προσφέρει το σπίτι- παλάτι του στο Σαν Λορέντζο και τριπλάσιο μισθό από ότι είχε ζητήσει! Έβαλε μπροστά τη δουλειά. Δυο από τα πολύ ωραία έργα του είναι «Ο τάφος του Τζουλιάνο των Μεδίκων» που η κεντρική φιγούρα μοιάζει με τη στάση του Μωυσή και «Ο τάφος του Λορέντζο των Μεδίκων» που η κεντρική φιγούρα θυμίζει την χειρονομία του Ιερεμία. Έμελε όμως και αυτή η δουλειά να μην ολοκληρωθεί. Ξεσπά επανάσταση στη Φλωρεντία και ο Μιχαήλ Άγγελος παίρνει μέρος στην εξέγερση. Οι Φλωρεντινοί του εμπιστεύονται τον πολύ σημαντικό ρόλο της υπεράσπιση της πόλης, και του δίνουν τον τίτλο του γενικού επόπτη των οχυρωματικών έργων. Τελικά η Φλωρεντία παραδόθηκε, ο Πάπας τον συγχωρεί, αν και είχε πάει από την άλλη πλευρά, και συνεχίζει να τον έχει στη δούλεψη του (Λαυρεντιανή βιβλιοθήκη). Πάντως η συγκεκριμένη παραγγελία δεν ολοκληρώθηκε.
«Ο τάφος του Λορέντζο των Μεδίκων»
Κάνοντας μια μικρή παρένθεση να σημειώσω πως ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι πέθανε το 1519 και ο Ραφαήλ το 1520 με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό για τον Μικελάντζελο! Ίσως να ήταν ο μόνος εν ζωή καλλιτέχνης που ήταν τόσο ικανός και διάσημος και για αυτό και να τον συγχώρησε ο Πάπας.
Η δυνατή εμπειρία της πολιορκίας της Φλωρεντίας είχε σημαδέψει ανεξίτηλα τον Μικελάντζελο. Στα 4 ακόμη χρόνια που θα παραμείνει εκεί, θα τελειώσει τις παραγγελίες που του έχουν ανατεθεί και θα ωριμάσει θρησκευτικά.
Το 1534 ο πατέρας του Μικελάντζελο πεθαίνει και πηγαίνει στην Φλωρεντία. Μένει για 3 μήνες. Όταν ο Μικελάντζελο θα φύγει από εκεί, θα είναι και η τελευταία φορά που θα δει την πατρίδα του. Μια από τις αιτίες που ανάγκασαν να φύγει για τη Ρώμη ήταν η αντιπάθεια του για το νέο καθεστώς της Φλωρεντίας που ήταν επί της ουσίας κάτω από τυραννικά πρόσωπα.
Απο τους τρείς άθλους του Ηρακλή σχέδιο του 1530
Σχέδιο του 1530 (με κόκκινη κιμωλία)
Όπως βλέπουμε από τα ποιήματά του Μικελάντζελο, είχε γνωρίσει στην Ρώμη το 1532 τον όμορφο και μορφωμένο νεαρό, Tommaso de Cavalieri. Από το 1534 του αφιερώνει μια σειρά ερωτικών σονέτων. Αυτά έχουν έντονη επιρροή από τον νεοπλατωνισμό (η ενατένιση του ωραίου ταυτίζεται με την προσέγγιση του θεϊκού) Έγραφε: «Το όνομα σου τρέφει την καρδιά και την ψυχή μου, γεμίζοντας τες με τέτοια γλύκα ώστε δεν νοιώθω τα βάσανα μου, ούτε φοβάμαι τον θάνατο. Αν και τα μάτια μου είχαν το μερτικό τους από σένα, σκέψου πόσο ευτυχισμένος θα μπορούσα να ήμουν» και αλλού «Μες στη μορφή σου τη γλυκιά κι αγαπημένη/ βλέπω το κάτι που ’ναι στη ζωή ετούτη/ αδύνατο να ιστορηθεί: η ψυχή με του κορμιού τα πλούτη/ χίλιες φορές ως το Θεό ανεβαίνει». Η ποιητική του δραστηριότητα εκείνη την εποχή εντείνεται. Σχεδιάζει την έκδοση ενός τόμου με Ρίμες (θα εκδοθεί το 1546).Το πάθος του Μικελάντζελο γίνεται αντικείμενο κουτσομπολιών. Κανείς δεν ενδιαφερόταν να μάθει πόσο μόνος του ήταν τελικά και πόσο υπέφερε η ψυχή του από αυτή τη μοναξιά. Σε όλα τα γεγονότα της ζωής του, ποίον είχε κοντά του αληθινά να τον παρηγορήσει και να τον ενθαρρύνει; Κανέναν. Ας το σκεφτούμε αυτό.
Στη Ρώμη συναναστρεφόταν κυρίως φλωρεντινούς πολιτικούς εξόριστους που πίστευαν στη δημοκρατία όπως και αυτός. Γι αυτό και αρνιόταν τις προσκλήσεις του δούκα Κόζιμο, με πρόσχημα την μεγάλη ηλικία του και τις πολλές υποχρεώσεις του. Η αλήθεια ήταν άλλη: Τον απωθούσε η εικόνα του αυλικού καλλιτέχνη που εξυμνεί το μεγαλείο του ηγεμόνα. Και είναι πολύ σημαντικό αυτό. Επιλέγει να δουλεύει μόνο για τον πάπα, θέλοντας να πιστεύει ότι έτσι τουλάχιστον δουλεύει, κατά έναν τρόπο, για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αν δεν το έκανε και αυτό θα έχανε τη φήμη του και δεν θα είχε τρόπο να επικοινωνήσει το έργο του. Θα ήταν έξω από την ζωή.
Εκείνη την εποχή περνάει μια βαθιά θρησκευτική κρίση, από την οποία κατορθώνει να γαληνέψει χάρη στη Βιτόρια Κολόνα. Η Βιτόρια ήταν η μοναδική γυναίκα φίλη του, πνευματική σύντροφος του. Ήταν μαρκησία της Περσκάρα, αλλά ποιος νοιαζόταν για αυτό μεταξύ τους; Ήταν ποιήτρια και η μούσα του. Χάρη σε αυτήν, ο Μικελάντζελο φιλοτέχνησε πολλά σκίτσα με θρησκευτικό περιεχόμενο. Χήρα η ίδια με ένα αυστηρό και αρρενωπό πρόσωπο.
"Η πτώση του Φαέθοντα" 1533
Ο Μικελάντζελο την περιγράφει «Ένας άντρας μέσα σε μία γυναίκα». Και ο Κοντίβι γράφει σχετικά πως: «Ο Μικελάντζελο ήταν ερωτευμένος με το μυαλό της». Βασανιζόταν και αυτή με υπαρξιακά θέματα και αποφασίζει να αποσυρθεί από την κοινωνική ζωή και να μπει σε μοναστήρι.
Ο Μιχαήλ Άγγελος, βουτηγμένος στις πνευματικές του ανησυχίες που εκφραζόταν με τη μορφή θρησκευτικών αμφιβολιών, δεν μπορούσε να εργαστεί. Φοβόταν τον θάνατο. Η Βιτόρια όμως τον επισκεπτόταν αρκετά συχνά. Δεν τον άφησε μόνο του με τον εσωτερικό του πόλεμο να απελπίζεται. Τον ηρεμούσε και τον προέτρεπε να εργαστεί. Και τα κατάφερε. Ο Μιχαήλ Άγγελος δεν έχασε ποτέ ξανά την πίστη του χάρη στην παρουσία της τότε που την χρειαζόταν. Ήταν ένας άγγελος για αυτόν! Έγραφε για την Βιτόρια: «Πραγματική μεσολαβήτρια ανάμεσα στον ίδιον και τον ουρανό»!
Ο Πάπας Κλήμης Ζ’ του αναθέτει να κάνει τα νέα σχέδια για τον τοίχο πίσω από το Ιερό στην Καπέλα Σιξτίνα παράλληλα με τον τάφο του Ιούλιου Β΄. Έπειτα από λίγο πεθαίνει, και ο νέος Πάπας δεν του επιτρέπει να συνεχίσει την εργασία του για τον τάφο αλλά μόνο με το έργο του στην Καπέλα Σιξτίνα. Το θέμα ήταν η «Δευτέρα Παρουσία». Η επιφάνεια του έργου είναι 13,7 Χ 17 μ. ύψος . 1 Σεπτεμβρίου του 1535, ο Πάπας για να εξασφαλίσει την απόλυτη συνεργασία του Μικελάντζελο, εκδίδει διάταγμα και ορίζει τον Μιχαήλ Άγγελο ως τον βασικό αρχιτέκτονα, γλύπτη και ζωγράφο της Αγίας Έδρας! Η ετήσια αμοιβή του είναι 1.200 σκούδα.
"Δευτέρα Παρουσία" 1536 - 1541, Μιχαήλ Άγγελος
Λεπτομέρεια του έργου
Για την «Δευτέρα Παρουσία» ο Μιχαήλ Άγγελος εργάστηκε από το 1536 ως τα Χριστούγεννα του 1541. Πολύ επίπονη δουλειά και ριψοκίνδυνη. Ήταν και μεγάλης ηλικίας. Κάποια στιγμή έπεσε από την σκαλωσιά και χτύπησε σοβαρά το πόδι του. Επανήλθε όμως πολύ σύντομα. Σχεδόν αμέσως. Σεπτέμβρη του 1537, ο Αρετίνος υποδεικνύει στον Μικελάντζελο με επιστολή του για το ποιες σκηνές θα βάλει στην σύνθεση του. Ο Μικελάντζελο του απαντά πως είναι ήδη αργά για αυτή του την παρέμβαση γιατί το έργο του ήταν στα τελευταία στάδια. Αναληθές βέβαια! Ο Αρετίνος (συγγραφέας του «Υποκριτή»), αντιπαθούσε απίστευτα τον Μικελάντζελο και οργάνωνε μυστική ομάδα για να πείσει τον Πάπα να καταστρέψει το έργο. Φαίνεται πως ήταν άνθρωπος που αρέσκονταν στις συνομωσίες. Σε μερικούς ανθρώπους η καταστροφή δίνει μεγάλη εσωτερική χαρά.
Όταν Σεπτέμβρη του 1540 φεύγουν οι πρώτες σκαλωσιές, ο τελετάρχης του ΠάπαBiagio da Cesena διαμαρτύρεται στον προϊστάμενο του για τις γυμνές μορφές αποκαλώντας τις άσεμνες και ασεβείς «Πράξη μεγίστης ατιμίας.. σε ένα τόσο σεβάσμιο μέρος. Αυτό δεν είναι έργο για παρεκκλήσι, αλλά για το λουτρό κακόφημου σπιτιού». Ο Μιχαήλ Άγγελος για να τον εκδικηθεί, δίνει τα χαρακτηριστικά του προσώπου του σε ένα πρόσωπο που ζωγραφίζει στην μεριά των κολασμένων, τον Μίνωα. Μορφή που αποδίδεται τρομαγμένη, με φυσικό και πνευματικό εκμηδενισμό και με ένα τεράστιο φίδι τυλιγμένο πάνω του και γύρω του διαβόλους!! (φώτο δίπλα) Όταν ο Biagio παραπονέθηκε στον Πάπα ζητώντας του να αναγκάσει τον Μικελάντζελο να αλλάξει τη μορφή του Μίνωα, ο Πάπας απάντησε ότι: Η εξουσία του περιλαμβάνει την γη και τον Παράδεισο. Δεν φθάνει μέχρι και την Κόλαση!
Οι προηγούμενες αναπαραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας από προγενέστερους καλλιτέχνες, έδειχναν έναν Χριστό επιβλητικό, δοξασμένο, πάνω στον λαμπερό θρόνο του. Στο έργο του Μιχαήλ Αγγέλου, ο Χριστός είναι ένας όμορφος και γυμνασμένος νέος άντρας, σαν αρχαίος Θεός. Δεν έχει λαμπερό θρόνο, και με το χέρι του υψωμένο δίνει έμφαση στην ειρήνη που έρχεται με το πλήρωμα του χρόνου, παρά όπως περίμεναν όλοι να δουν, δηλ. μια κίνηση που θα δίνει έμφαση στην καταδίκη. Δίπλα Του και λίγο πιο πίσω η Παναγία, με νεανική παρουσία (έχουμε εξηγήσει ότι την Παναγία την απεικόνιζε πολύ νέα λόγο της αγνότητας της) που με την εσωτερική κίνηση των χεριών της αλλά και την γενικότερη κίνηση της που την βοηθά να αποστρέψει το βλέμμα της από τις τραγωδίες που εξελίσσονται, παρουσιάζεται αδύναμη να παρέμβει. Γύρω τους οι άγιοι και οι μάρτυρες που κρατούν τα εργαλεία του βασανιστηρίου τους. Ξεχωρίζουμε στα δεξιά τον Άγιο Πέτρο που κάνει να δώσει 2 μεγάλα κλειδιά στο Χριστό, αριστερά τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, κάτω από τον Χριστό στα δεξιά Του τον Άγιο Βαρθολομαίο που κρατά το δέρμα του (τον είχαν γδάρει ζωντανό) και κάτω αριστερά τον Άγιο Λαυρέντιο που κρατά και αυτός την σκάρα του μαρτυρίου του. Για το δέρμα- σάρκα που κρατά ο άγιος Βαρθολομαίος, αν τον προσέξουμε καλά στο πρόσωπο, θα δούμε ότι μοιάζει αρκετά με του Μιχαήλ Αγγέλου. Αυτό αποδίδεται σαν μια επιπλέον ένδειξη του τρόμου του καλλιτέχνη απέναντι στην σάρκα δηλ στην αμαρτία, και την μεγάλη του ανάγκη για πνευματική ζωή!!
Όλη η σύνθεση του έργου σφύζει από μια κυκλική κίνηση! Έντονα περιγράμματα και προοπτικές βραχύνσεις. Κυριαρχούν ο τρόμος και ο θάνατος. Όλες οι επιμέρους ομάδες μοιάζουν να στροβιλίζονται γύρω από τον Χριστό – την κεντρική μορφή. Μια πραγματική μάχη ψυχών, αγγέλων και δαιμόνων (οι δαίμονες παρουσιάζονται ανθρωπόμορφοι και όχι σαν τέρατα) Ο Ρόμαν Ρολάν έγραφε πως «Σε ένα τέτοιο έργο υπάρχει συσσώρευση οργής, εκδίκησης και μίσους. Εάν αυτά τα συναισθήματα δεν εξαγνίζονταν από μια τεράστια, σχεδόν στοιχειακή ενέργεια, θα ήταν ανυπόφορα. Όμως, αυτό δεν περίμεναν οι Προφήτες και οι Σίβυλλες (στην οροφή); .. Όμως, ο τρόπος με τον οποίο εκφράστηκε ήταν τόσο τολμηρός, τόσο απροκάλυπτος, ώστε οι περισσότεροι πιστοί ένοιωσαν αποστροφή». Υπάρχει όμως εκτός από την κυκλική κίνηση και μια κίνηση των μορφών σε όλα τα επίπεδα της σκηνής προς τα πάνω. Ακόμη και των πιο κάτω μορφών. Αλλά υπάρχει ένα νοητό όριο μέχρι το πόσο ψηλά μπορούν και αυτά να φθάσουν.
Όλες οι μορφές στη σκηνή φαίνεται να έχουν συνείδηση. Αυτή τη συνείδηση που πολλοί από αυτούς προσπαθούσαν να την κάνουν να σωπάσει ή δεν την άκουγαν ως τότε. Αυτή είναι τώρα η κατάληξη αυτής της ανυπακοής στην συνείδηση. Ίσως αυτό να είναι και το τραγικότερο μήνυμα αυτής της σύνθεσης.
Οι μορφές που φιλοτεχνεί ο Μικελάντζελο είναι κάπως πιο διαφορετικές από ότι στην οροφή: Πιο μυώδεις, πιο γεροδεμένες, πιο συμπαγείς. Τα περισσότερα γυναικεία σώματα, ειδικά εδώ, σχεδιάζονται με βάση αντρικά μοντέλα ή βάση κλασικών αγαλμάτων.
Από την πρώτη κιόλας παρουσίαση του έργου στο κοινό, πλήθος κόσμου από την Ιταλία αλλά και όλη την Ευρώπη συνέρρευσε για να δει το έργο. Καλλιτέχνες από παντού ήρθαν για να αντιγράψουν ένα- ένα τα κομμάτια από την σκηνή. Η φήμη πια του Μικελάντζελο άγγιξε τον ουρανό!
Η εποχή της καλλιτεχνικής ελευθερίας όμως είχε περάσει. Οι νέοι κανόνες απέκλειαν το γυμνό. Ο νέος Πάπας Παύλος Δ’ (αυτός είχε αναδείξει την Ιερά Εξέταση σε κριτή πάντων. Τόσο μισητός από όλο τον κόσμο που όταν πέθανε ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους και κατέστρεψαν ότι τον αφορούσε) παραγγέλνει το 1555 στον Μικελάντζελο να «συμμορφώσει» τη σκηνή καλύπτοντας επίμαχα μέρη. Ο Μικελάντζελο του απαντά με οργή: «Αυτό είναι ένα μικρό ζήτημα που μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί. Ας συμμορφώσει ο Πάπας τον κόσμο, και η ζωγραφική θα ακολουθήσει»!!
21 Ιανουαρίου του 1564, η Σύνοδος του Τριδέντου αποφασίζει να καλυφθούν τα γυμνά σώματα των μορφών στη σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας. Ο Μικελάντζελο λίγες μέρες μετά, στις 18 Φεβρουαρίου θα πεθάνει. Οι παρεμβάσεις στο έργο ανατέθηκαν στον Ντανιέλε ντα Βολτέρα, ο οποίος θα μείνει στην ιστορία με το όνομα «Ο βρακωτής»!!
Σε τι ενοχλούσε στα αλήθεια η σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας;
Στο ότι άφηνε στην άκρη κάθε φύλο συκής. Έδειχνε μια πραγματικότητα: Την αποτυχία ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Σχέδιο για την Δευτέρα Παρουσία
Όταν τελείωσε ο Μικελάντζελο την Δευτέρα Παρουσία ήταν το 1541. Με διαταγή του Πάπα Παύλου Γ’, ο Μικελάντζελο ζωγραφίζει 2 παραστάσεις, με την τεχνική πάλι της νωπογραφίας, στο προσωπικό παρεκκλήσι του Πάπα, στην Καπέλα Παολίνα.
«Η μεταστροφή του Αγ. Παύλου»
Τα θέματα είναι : «Η μεταστροφή του Αγ. Παύλου» και «Η σταύρωση του Αγ. Πέτρου». Πανέμορφα έργα! Ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν πια 70 χρ.! Ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ σωματικά για να τα τελειώσει. Σε αυτά τα έργα κάνουν εντύπωση τα απαλά και φωτεινά χρώματα! Επίσης το γυμνό είναι μετριασμένο και δεν υπάρχει προοπτική. Αυτά ήταν τα τελευταία του ζωγραφικά έργα. Στην «Στάυρωση του Αγ. Πέτρου», ο Μικελάντζελο απεικονίζεται στο έργο του, φορώντας μια κουκούλα, όπως και ο Νικόδημος. Τα χέρια του είναι σταυρωμένα, δείχνοντας την αφοσίωση του.
«Η σταύρωση του Αγ. Πέτρου»
Το 1547 πεθαίνει η Βιτόρια Κολόνα. Ο πόνος που ένοιωθε ο Μιχαήλ Άγγελος από αυτόν τον χαμό δεν μπορεί να περιγραφεί. Δεν μπορούσε να βρει παρηγοριά και έκανε σαν τρελός. Η υγεία του χειροτέρευε. Είχε πέτρα στη χολή και πονούσε. Από εδώ και πέρα ένας ήταν ο σκοπός της ζωής του: Να τον δεχθεί στην αγκαλιά του ο Θεός. Σε Αυτόν εναπόθετε όλες του τις ελπίδες, όλη του την ύπαρξη. Τα τελευταία 20 χρ. της ζωής του, ότι έργο και να έκανε, είτε γλυπτό, είτε με τα αρχιτεκτονικά του σχέδια για τον ναό του Αγ. Πέτρου της Ρώμης, είτε μέσα από τα ποιήματα του, το αφιέρωνε στον Θεό.
Δεν πίστευε πια ότι η όμορφη σάρκα και η μελέτη της μπορούσε να οδηγήσει στον Θεό. Αντίθετα, έφθασε στο σημείο να την καταδικάζει!
Παρά την προχωρημένη του ηλικία και τις πολλές ευθύνες για τα σχέδια του ναού, ο Μιχαήλ Άγγελος συνέχισε την γλυπτική του. Αισθανόταν υγιής δουλεύοντας. Εργαζόταν μέρα νύχτα και κοιμόταν πολύ λίγο. Έγραφε ο Βαζάρι: «Είχε φτιάξει ένα καπέλο από χαρτί και στη μέση του έβαζε αναμμένο ένα κερί , ώστε να μπορεί ταυτόχρονα να βλέπει τι κάνει αλλά και να έχει τα χέρια του ελεύθερα».
Το 1550 φιλοτεχνεί άλλη μια «Πιετά» (φώτο αριστερά 2,26μ ύψος). Σε αυτό το έργο έχει αξία η όρθια μορφή πίσω από τον Χριστό. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια είναι ο Νικόδημος. Αυτός έχει αναλάβει να υποβαστάζει τον νεκρό αλλά και να βρίσκεται προστατευτικά δίπλα στην Παναγία εδώ στην σκηνή. Για άλλη μια φορά, ο Μιχαήλ Άγγελος απεικονίζει τον εαυτό του σαν τον ηλικιωμένο άντρα με την κουκούλα. Παίρνει ξανά τον ρόλο του Νικόδημου! Η έκφραση του βγάζει μελαγχολία και τρυφεράδα. Γιατί άραγε ταυτιζόταν τόσο με τον Νικόδημο; Ο Νικόδημος έκρυβε την πραγματική του πίστη από τους παπάδες της εποχής και πίστευε τον Χριστό ως γιο Θεού. Ίσως σε αυτή μου την απορία απαντά ο ίδιος ο Μιχαήλ Άγγελος σε ένα σονέτο του το 1555.
Γράφει: «Τα ψέματα αυτού του κόσμου μου πήραν το χρόνο που μου δόθηκε για να λατρέψω τον Θεό..
Αυτό που άλλους τους κάνει σοφούς, εμένα με κάνει τυφλό και αργώ στο να αναγνωρίσω το λάθος μου. Η ελπίδα σβήνει, και όμως, ο πόθος μου αυξάνεται ότι μπορεί και να ελευθερωθώ από την εγωιστική αγάπη.
Κάνε για μένα μισό από ότι είναι το δρόμο που ανεβαίνει στον ουρανό Θεέ μου! Αλλά και αυτό το μισό για να τον ανέβω, και πάλι θέλω την βοήθεια Σου.
Κάνε με να μισήσω τις αξίες αυτού του κόσμου, και όλες τις τιμές του που αγαπώ και λατρεύω, ώστε πριν πεθάνω να μπορέσω να αγγίξω την αιώνια ζωή».
"Πιετά" 1555- 1564 , ημιτελής
Και λίγο πριν πεθάνει έγραφε: « Ούτε η ζωγραφική, ούτε η γλυπτική μπορεί να ηρεμήσει πια την ψυχή μου. Στρέφομαι τώρα σε αυτή τη θεία αγάπη, η οποία πάνω στον Σταυρό, άνοιξε διάπλατα τα χέρια της για να με αγκαλιάσει».
12 Φεβρουαρίου 1564, περνάει όλη τη μέρα του δουλεύοντας την Πιετά. Δυο μέρες μετά τον πιάνει πυρετός και παρότι ήταν άρρωστος, βγαίνει στη βροχή για να κάνει ιππασία. Γυρνώντας σπίτι του, αρνείται να πέσει στο κρεβάτι για να συνέλθει. Στις 18 Φεβρουαρίου του 1564 πέθανε. Ήταν 89 ετών!
Σύμφωνα με τον Βαζάρι (βιογράφος του καλλιτέχνη ενώ αυτός ζούσε), ο Μιχαήλ Άγγελος διατύπωσε τη διαθήκη του λέγοντας πως αφήνει "την ψυχή του στο Θεό, το σώμα του στη γη και τα υλικά αγαθά στους πιο κοντινούς συγγενείς". Η περιουσία που άφησε ήταν αμύθητη.
Μικελάντζελο: Γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτονας, πρόδρομος του Μπαρόκ. Άνθρωπος με πάθος για τη δουλειά του, μοναχικός, επίμονος, νευρικός, υπερήφανος, μελαγχολικός, οικονόμος, γενναιόδωρος, αφοσιωμένος. Η εσωτερική του πάλη ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό και καθοριστικό του γνώρισμα που εκφράστηκε και στο έργο του. Από την μία η ομορφιά του σώματος, η ωραία σάρκα και από την άλλη η ομορφιά της ψυχής. Από τη μία ο παγανισμός και ο νεοπλατωνισμός και από την άλλη ο χριστιανισμός. Δεν μπορούσε να αποφασίσει σε ποιά μεριά να σταθεί για να γαληνέψει η ψυχή του. Και μη μπορώντας να αποφασίσει το ένα ή το άλλο, συνδύασε στη ψυχή του και στο έργο του και το ένα και το άλλο. Και τον παγανισμό και τον χριστιανισμό! Αυτό στο έργο του είχε εκπληκτικά αποτελέσματα. Η ψυχή του όμως κοβόταν στην μέση μη μπορώντας να τα συνταιριάξει μέσα της. Μόνο στο τέλος της ζωής του είχε βρει το ουσιαστικότερο για αυτόν που ήταν η επικράτηση του πνεύματος πάνω στην ύλη και να γαληνεύσει!
Αν θέλουμε να δούμε τη ζωή του και το έργο του απλά σαν μια τυπική γνώση, έχουμε τελειώσει.
"Εσταυρωμένος ανάμεσα σε Παναγία & Νικόδημο"
Αυτό που κρατάω εγώ από τη ζωή και το έργο του Μιχαήλ Άγγελου είναι ότι: Παρόλο που δεν του άρεσε η δουλεία που του δόθηκε στην Καπέλα Σιξτίνα - το να ζωγραφίσει δηλαδή (γιατί θεωρούσε τον εαυτό του γλύπτη) εφόσον αναγκάστηκε να την κάνει παρόλο που την απεχθανόταν, ζήτησε την βοήθεια του Θεού και με υπομονή και επιμονή συγκέντρωσε όλες του τις δυνάμεις στην προσπάθεια του να το καταφέρει. Και το κατάφερε. Έκανε θαύματα! Έγινε γνωστός από μια δουλειά που απεχθανόταν επειδή της αφοσιώθηκε. Όλοι μας κάποτε ίσως υποχρεωνόμαστε να κάνουμε μια δουλειά που δεν την θέλουμε. Αν της αφοσιωθούμε όμως, μπορεί να μας βγει σε καλό με κάποιον άλλο τρόπο που δεν φανταζόμαστε.
Άλλο που κρατάω από τον Μιχαήλ Άγγελο είναι η εσωτερική πάλη του ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα. Το έργο του δεν θα ήταν τόσο αξιόλογο αν η αισθητική του δεν συμπεριλάμβανε και μια πνευματική αναζήτηση. Αυτή την πνευματική διάσταση, δεν του τη ζήτησε κανείς όταν του έδωσε την δουλειά. Ήταν μια εσωτερική του ανάγκη. Γι 'αυτό το έργο του έχει ψυχή.
Και κάτι ακόμα: Η παρουσία της Κολόνα στην ζωή του την ώρα της απελπισίας του από την μοναξιά του, μας δείχνει ότι: ο Θεός δεν αφήνει μόνο του κανέναν όταν αυτός τον επικαλείται.
Αυτά κυρίως κράτησα εγώ από τον καλλιτέχνη και το έργο του για προβληματισμό. Εσείς;
ΜΑΡΙΑ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΟΥΖΟΥΝΟΓΛΟΥ
«Η ιδέα βρίσκεται εγκλωβισμένη στο μάρμαρο. Ο καλλιτέχνης πρέπει απλώς να αφαιρέσει την περίσσεια ύλη, που την εμποδίζει να βγει στο φως, και να σταματήσει όταν αρχίσει να αναδύεται η εικόνα» Μικελάντζελο
Ο Μικελάντζελο άφηνε ανολοκλήρωτα κάποια έργα του. Αυτό ήταν μια συνειδητή του επιλογή. Αφοσιωνόταν στο γλυπτό του τόσο όσο αυτό του έδινε απαντήσεις στα εσωτερικά του ερωτηματικά. Πριν το τέλος του συνειδητοποίησε πως: Η ανολοκλήρωτη τέχνη είναι άλλη μια έκφραση της ανολοκλήρωτης ζωής.
Ανάλυση της Καπέλα Σιξτίνα με σπάνιο φωτογραφικό υλικό ΕΔΩ
"Η δημιουργία του Αδάμ" (στην ουσία του Ανθρώπου) απο Καπέλα Σιξτίνα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον