Η ναυμαχία της Έλλης στις 3/16 Δεκεμβρίου 1912, ήταν η πρώτη από τις δύο κορυφαίες μάχες μεταξύ του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και του Οθωμανικού Στόλου κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο και πραγματοποιήθηκε στην έξοδο των στενών των Δαρδανελλίων (ή Ελλησπόντου)***. Η ναυμαχία έληξε με τη νίκη του ελληνικού στόλου και τον εγκλεισμό του οθωμανικού εντός των στενών.
 |
| «Η ναυμαχία της Έλλης, 13 Δεκεμβρίου 1912» (π. 1913). Ελαιογραφία του Β. Χατζή, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας. |
Πριν την ναυμαχία
Τους πρώτους μήνες του πόλεμου ο τουρκικός στόλος υπό την διοίκηση του ναύαρχου Ραμίζ Μπέη παρέμεινε προστατευμένος στα στενά των Δαρδανελίων (στο ναύσταθμο Ναγαρά), χωρίς να επιχειρήσει έξοδο στο Αιγαίο. Από την άλλη πλευρά ο ελληνικός στόλος υπό την διοίκηση του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη κράτησε επιθετική στάση απελευθερώνοντας ένα ένα τα νησιά του Αιγαίου και αναμένοντας την έξοδο των τουρκικών πλοίων από τα Στενά. Αρχικά απελευθέρωσε τη Λήμνο και εγκατέστησε στον όρμο του Μούδρου το προκεχωρημένο αγκυροβόλιο του Στόλου. Ακολούθησε η απελευθέρωση του Αγίου Όρους, των νησιών του βορείου και ανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Αγ. Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος). Μετά την απελευθέρωση της Τενέδου στις 24 Οκτωβρίου/6 Νοεμβρίου ο ναύαρχος Κουντουριώτης έστειλε τηλεγράφημα στον Τούρκο αρχηγό του στόλου με το μήνυμα "Σας περιμένομεν".
Η ναυμαχία
Την παραμονή, το βραδυ της 4/17 Δεκεμβρίου 1912, σύμφωνα με τη διήγηση του παρόντος Τούρκου Πλωτάρχη Χασάν Σαμί Μπέη, οι Τούρκοι αξιωματικοί έγραψαν τις διαθήκες τους και αποσύρθηκαν νωρίς για ύπνο ώστε να είναι ακμαίοι το πρωί. Τα ξημερώματα, ο Μουεζίνης κάλεσε τα πληρώματα γονατιστά να προσευχηθούν. Αμέσως μετά, ο Τουρκικός στόλος απέπλευσε. Το πρωί της 3/16 Δεκεμβρίου στις 8 η ώρα με καλό καιρό και ήσυχη θάλασσα, άρχισε η έξοδος του Τουρκικού στόλου από τα Στενά. Οι καπνοί του εξερχόμενου από τα Δαρδανέλια Τουρκικού στόλου φαίνονταν καθαρά. Τα ελληνικά ελαφρά σκάφη που περιπολούσαν στην περιοχή έστειλαν μήνυμα στην ναυαρχίδα ειδοποιώντας την για την έξοδο. Η αναφορά "ΕΧ ΕΧ ΕΧ" (εχθρός εν όψει) διέτρεξε όλα τα ελληνικά πλοία. Στον τουρκικό στόλο προηγούνταν το καταδρομικό Μετζιτιέ και τρία αντιτορπιλλικά και ακολουθούσαν τα θωρηκτά Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (ναυαρχίδα), Τουργούτ Ρεΐς, Μεσουντιέ και Ασάρι-ι-Τεφίκ. Στο τέλος βρίσκονταν 6-8 αντιτορπιλλικά και πλωτό νοσοκομείο σε γραμμή παραγωγής.
 |
| To θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ, σήμερα βρίσκεται στο ναυτικό πάρκο στο Τροκαντερό του Παλαιού Φαλήρου. |
Ο ελληνικός στόλος με επικεφαλής την ναυαρχίδα θωρηκτό Αβέρωφ, ακολουθούμενη από τα θωρηκτά Ύδρα, Σπέτσες, αρχηγίδα του Μοιράρχου Πλοιάρχου Πέτρου Γκίνη και Ψαρά, και από πίσω τα αντιτορπιλλικά Αετός, Ιέραξ, Λέων και Πάνθηρ (τα αποκαλούμενα Θηρία) έσπευσε να συναντήσει τον αντίπαλο στόλο.
Τα τέσσερα τουρκικά θωρηκτά με την έξοδό τους έστριψαν δεξιά παραπλέοντας το ακρωτήριο της Έλλης (επειδή δεν ήθελαν να απομακρυνθούν από τα φρούρια της ακτής), ενώ τα ελληνικά στράφηκαν προς συνάντησή τους. Οι δύο στόλοι ήρθαν αντιμέτωποι στις 09:00 σε διάταξη μάχης και απόσταση 17 χλμ. Σε αυτό το σημείο ο ναύαρχος Κουντουριώτης σήμανε πολεμική έγερση και εξέπεμψε το παρακάτω ιστορικό σήμα προς τον στόλο:
Με την βοήθειαν του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης κατά του εχθρού του Γένους.
 |
| Το ιστορικό σήμα επίθεσης φέρεται στο πρυμναίο κατάστρωμα του Θ/Κ Αβέρωφ. |
Ο ελληνικός στόλος δεν έβαλε πρώτος για να κάνει οικονομία πυρομαχικών. Ώρα 09:05 υψώνεται στο Αβέρωφ το προειδοποιητικό σήμα "αρχίσατε πυρ συγχρόνως μετά του Ναυάρχου". Στις 09:22 ο τουρκικός στόλος άνοιξε πρώτος πυρ από απόσταση 12.500 μ., ενώ ο ελληνικός περίμενε 3 λεπτά ανοίγoντας πυρ στις 09:25 από απόσταση 12.000μ. Τα τουρκικά θωρηκτά έβαλλαν κυρίως εναντίον του Αβέρωφ με ταχύ πυρ αλλά χωρίς επιτυχία, ενώ και το Αβέρωφ δεν έκανε ακριβείς βολές.
 |
Ο ελιγμός Ταύ. Τα πλοία του γαλάζιου στόλου, περνώντας
μπροστά από τα εχθρικά, μπορούν να βάλλουν
με όλα τα όπλα στην πρύμη και την πλώρη τους,
ενώ του κόκκινου στόλου μόνο με τα πρόσθια πυροβόλα.
|
Στις 09:35 με την απόσταση των δύο στόλων στα 9.500 μ. ο Κουντουριώτης αποδέσμευσε τον στόλο από τις κινήσεις της ναυαρχίδας του υψώνοντας την σημαία "Ζ" (κινούμαι ανεξάρτητα), και εκμεταλλευόμενος την μεγαλύτερη ταχύτητα τουΑβέρωφ όρμησε ακάθεκτος με ταχύτητα 21 κόμβων, διαγράφοντας τόξο μπροστά από την γραμμή του τουρκικού στόλου με σκοπό να υπερφαλλαγίσει τα τουρκικά θωρηκτά και να τα βάλει μεταξύ των πυρών του Αβέρωφ και των υπολοίπων ελληνικών θωρηκτών. Αυτός ο ελιγμός λέγεται «Ταύ» και πραγματοποιήθηκε με επιτυχία από τα Ιαπωνικά θωρηκτά εναντίον των Ρώσων στην ναυμαχία της Τσουσίμα. Καθώς η ταχύτητα της θωρηκτής μοίρας τύπου Ύδρα ήταν μικρή (14 κόμβοι), το Αβέρωφ υπερφαλάγγισε τον εχθρό μόνο του και ανάμεσα σε πυκνά πυρά του Τουρκικού στόλου και των απέναντι φρουρίων έφτασε σε απόσταση 2.900 μ. από τον αντίπαλο. Οι Τούρκοι, όταν κατάλαβαν ότι ο ελιγμός θα εκτελούνταν με απόλυτη επιτυχία, έκαναν διαδοχική στροφή 160ο και μπήκαν με φοβερή αταξία ξανά στα Στενά, κάτω από την κάλυψη των επάκτιων πυροβόλων των φρουρίων Σεντούλμπαχιρ και Κουμκαλέ.
 |
Ο φορτωτήρας του Αβέρωφ διάτρητος από τα
εχθρικά πυρά.
Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα
|
Πρώτο έκανε μεταβολή το Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα στις 09:50 ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα αλλά έτσι τα τουρκικά πλοία βρέθηκαν πολύ κοντά το ένα στο άλλο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους και να μειωθεί η ταχύτητά τους στους 10 κόμβους. Ο σχηματισμός βαλλόταν συνεχώς από το Αβέρωφ και τα άλλα θωρηκτά, που στο μεταξύ πλησίασαν τον Τουρκικό στόλο σε απόσταση 4100 μ. Στις 09:55 το Μπαρμπαρόσα δέχτηκε πλήγμα στο κατάστρωμα της πρύμνης και λίγο αργότερα ένα άλλο βλήμα διαπέρασε τον πυργίσκο της πρύμνης και προκάλεσε ζημιές και στους λέβητες. Τα Τουργκούτ Ρεΐς και Μετζιτιέ είχαν μικρότερες ζημιές. Όμως η ταχύτητα πυρός τουΑβέρωφ είχε ελαττωθεί και δεχόταν τα πυρά των θωρηκτών και των φρουρίων που είχε πλησιάσει κατά την εκτέλεση του ελιγμού, κι έτσι εγκατέλειψε την καταδίωξη. Η ναυμαχία έληξε στις 10:17 με τον τουρκικό στόλο να εξακολουθεί να είναι αποκλεισμένος μέσα στα Στενά στα αγκυροβόλια του Τσανάκκαλε και του Σεντούλμπαχιρ.
Σε όλη τη διάρκεια της εμπλοκής το θωρηκτό Αβέρωφ έριξε 127 βλήματα ενώ θα μπορούσε να εκτοξεύσει τετραπλάσια, γιατί κατά τη διάρκεια της ανεξάρτητης δράσης του τα πυροβόλα του έπαθαν προσωρινή εμπλοκή. Επίσης δέχτηκε τέσσερα βλήματα μεγάλου διαμετρήματος και δεκαπέντε μικρού, αλλά οι ζημιές που υπέστη ήταν ελάχιστες.
Η πρώτη τουρκική μοίρα που, βγαίνοντας από τα Στενά έστριψε προς την Τένεδο, χωρίς να ακολουθήσει τα θωρηκτά, συνάντησε ομάδα ελληνικών πλοίων και επέστρεψε στον Ελλήσποντο μετά από μια μικρή ανταλλαγή πυρών.
Απώλειες
Οι απώλειες των τούρκων ήταν 7 νεκροί και αρκετοί τραυματίες από το Barbarossa το οποίο υπέστη σημαντικές ζημιές στους λέβητες και το πυροβόλο των 180 χιλ. αχρηστεύτηκε εντελώς. Επιπλέον το Torgut Reis μέτρησε 51 νεκρούς και 40 τραυματίες που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομειακό πλοίο Ρεσίτ Πασάς. Οι απώλεις του ελληνικού στόλου ήταν 2 άντρες του πληρώματος νεκροί και 5 τραυματίες, ενώ τραυματίστηκε και ένας ακόμη άντρας από το Σπέτσαι.
Η επόμενη μέρα
Την επόμενη ημέρα ο Κουντουριώτης έστειλε την αναφορά του στο Υπουργείο των Ναυτικών. Ο παράτολμος ελιγμός του θεωρήθηκε ασυλλόγιστος ηρωισμός, και ακόμη και ο βασιλιάς Γεώργιος Α' του τηλεγράφησε συστήνοντάς του σύνεση και ψυχραιμία. Το Αβέρωφ ήταν η ισχυρότερη μονάδα του στόλου και πιθανή απώλειά του θα ανέτρεπε τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο στόλων. Τον ελιγμό του Κουντουριώτη δικαιολόγησε ο αντίπαλός του Ραμίζ Μπέης στο ναυτοδικείο όταν παραπέμφθηκε για την υποχώρηση από την ναυμαχία, όπου απολογούμενος είπε ότι, αν δεν έστρεφε για να απομακρυνθεί, θα βρισκόταν μεταξύ δύο πυρών από τον Ελληνικό στόλο που θα τον εκμηδένιζαν. Ο Τούρκος ναύαρχος αθωώθηκε, καθόσον ο προϊστάμενός του υπουργός τον είχε διατάξει εγγράφως να μην εκθέσει το στόλο σε θανατηφόρα πυρά.
***Ο Ελλήσποντος, γνωστός και ως Στενά των Δαρδανελλίων, είναι πορθμός στη βορειοδυτική Τουρκία που συνδέει το Αιγαίο πέλαγος με την Προποντίδα. Ο πορθμός αυτός είναι παρόμοιος με εκείνο του στενού του Βοσπόρου ως προς το ότι χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία. Πιο συγκεκριμένα χωρίζει τη χερσόνησο της Καλλιπόλεως από τη β/δ Μικρά Ασία.
Το στενό έχει μήκος 61 χλμ. (38 μίλια) αλλά πλάτος μόλις 1.2 έως 6 χλμ. (0.75 έως 4 μίλια), και βάθος κατά μέσο όρο 55 μ (180 πόδια) με μέγιστο 81 μ (300 πόδια). Το νερό ρέει και στις δύο κατευθύνσεις κατά μήκος του στενού, από την Προποντίδα προς το Αιγαίο πέλαγος μέσω ενός επιφανειακού ρεύματος και κατά την αντίθετη κατεύθυνση μέσω ενός υποθαλασσίου.
Όνομα
Ο Ελλήσποντος (< Έλλης πόντος=Θάλασσα της Έλλης) είναι το ιστορικό και αρχαιότερο όνομα του πορθμού. Ονομάστηκε έτσι από την Έλλη, θυγατέρα του βασιλιά του Ορχομενού Αθάμαντα. Καθώς ο Φρίξος και η Ελλη ταξίδευαν στη πλάτη του χρυσόμαλλου κριαριού, η Ελλη ζαλίστηκε και έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Β' 845) αναφέρει για τον Ελλήσποντο, ότι τον πέρασαν οι σύμμαχοι των Τρώων Θράκες, υπό τον Ακάμαντα και τον Πύρσο.
Το νεότερο όνομα «Δαρδανέλλια» οφείλεται στη αρχαία πόλη Δάρδανος που είχε κτισθεί στην ασιατική ακτή στο μέσο περίπου του πορθμού. Σήμερα είναι γνωστότερη με τη τούρκικη ονομασία Τσανάκκαλε, εξ ου και το όνομα των Στενών στα τουρκικά: Τσανάκκαλε βοαζή (Çanakkale boğazı).
Το όνομα Τσανάκκαλε προέρχεται από τα περίφημα κάστρα της περιοχής Τσανάκ Καλεσί, δηλαδή «Φρούριο των Τσανακίων». Τσανάκια (πήλινες γαβάθες) παράγονταν εκεί ήδη από το 1740. Μέχρι όμως του 1922 το τουρκικό επίσημο όνομα ήταν "Καλέι Σουλτανιέ" ή "Σουλτανιέ Καλεσί (=Φρούριο σουλτανικό). Το σύγχρονο όνομα είναι αυτό που καθιερώθηκε από τη σύγχρονη Τουρκία και που ακολουθούν οι Ευρωπαίοι και στη συνέχεια αναφέρεται στους ναυτικούς χάρτες. Το όνομα Δαρδανέλλια (Dardanelles) δόθηκε στην ίδια πόλη από τους Έλληνες και Ευρωπαίους ως κείμενη στην αρχαία Δάρδανο, ή Δαρδανία όπου ήταν η πάλαι ποτέ πόλη του Δάρδανου που όμως τοποθετείται σε απόσταση 8 χλμ. ΝΔ. της σημερινής πόλης, κοντά στην άκρα Καφέζ Μπουρνού επί της ασιατικής ακτής. Εκ του ελληνικού αυτού ονόματος έμεινε στην ιστορία ο όρος στον πληθυντικό "Στενά των Δαρδανελλίων" .
Ιστορία
Ο γεωγραφικός αυτός χώρος υπήρξε από την πρώιμη αρχαιότητα σημαντικός επειδή ένωνε ως φυσική διάβαση την μια ήπειρο με την άλλη, αλλά και ως θαλάσσια λεωφόρος συνέδεε τους λαούς του Αιγαίου με τους λαούς του Εύξεινου Πόντου και της Μ. Ασίας. Τέτοιοι λαοί είναι οι Βιθυνοί, Φρύγες, Θράκες, Μυσοί κ.ά., που φέρουν συχνά ελληνικά ονόματα και θρησκεία ή έθιμα ίδια σχεδόν με των Ελλήνων της αρχαίας Ελλάδας.
Το στενό έχει παίξει στρατηγικό ρόλο στην ιστορία για μακρό διάστημα. O Ελλήσποντος είναι από πολλές απόψεις μοναδικός. Το πολύ στενό και ελικοειδές σχήμα του πορθμού μοιάζει περισσότερο με ποταμό. Θεωρείται ένας από τους πιο επικίνδυνους, πολυσύχναστους και δύσκολους υδάτινους δρόμους. Τα ρεύματα που προκαλούνται από την παλιρροϊκή δράση στη Μαύρη Θάλασσα και στη Θάλασσα του Μαρμαρά είναι τέτοια που τα πλέοντα πλοία πρέπει να περιμένουν αγκυροβολημένα για τις κατάλληλες συνθήκες πριν μπουν στον Ελλήσποντο.
 |
Εικονογράφηση που απεικονίζει την
υποτιθέμενη "τιμωρία" του Ελλησπόντου από
τον Ξέρξη.
|
Ελληνική και Περσική ιστορία
Η αρχαία πόλη της Τροίας βρισκόταν κοντά στη νότια είσοδο του στενού και η ασιατική ακτή του ήταν το πεδίο του Τρωϊκού πολέμου. Τέτοιοι αρχαίοι μύθοι, όπως η Αργοναυτική Εκστρατεία και ο Τρωικός Πόλεμος, υποδηλώνουν μάλλον πως πολλοί θαλασσοπόροι της αρχαιότητας έχουν αναζητήσει τον φυσικό πλούτο στις περιοχές του Πόντου.
Το 608-606 π.Χ. οι Αθηναίοι κατανοώντας τη σημασία του Ελλήσποντου για την προμήθεια σίτου από τα μέρη του Πόντου έρχονται σε πόλεμο με τους Μυτιληναίους που είχαν προβεί στην οχύρωση του Ακρωτηρίου Σίγειο που έληξε με την συμβιβαστική παρέμβαση του Περίανδρου του Κορίνθιου. Έτσι τον 6ο π.Χ. αι. ο Ελλήσποντος βρίσκεται υπό την κυριαρχία της Μιλήτου με τις αποικίες της Άβυδος, Λάμψακος και Πάριος. Μέχρι που εμφανίζονται στη περιοχή οι Πέρσες.Ο Περσικός στρατός του Ξέρξη και αργότερα ο μακεδονικός στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου διέσχισαν τα Δαρδανέλια σε αντίθετες κατευθύνσεις για να εισβάλλουν ο μεν πρώτος στην Ελλάδα, ο δε δεύτερος στην Περσία το 334 π.Χ. αντιστοίχως.
Συγκεκριμένα, ο Ηρόδοτος μας λέει ότι στα 482 π.Χ. περίπου, ο Ξέρξης, βασιλεύς της Περσίας, γιος του Δαρείου, έφτιαξε δύο γέφυρες στον Ελλήσποντο στην Άβυδο ώστε ο τεράστιος στρατός του να μπορέσει να περάσει από την Μικρά Ασία στην Ελλάδα. Αυτό το πέρασμα θεωρείται από τον Αισχύλο στην τραγωδία του "Πέρσες" ως η αιτία της θεϊκής παρέμβασης κατά του Ξέρξη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι δύο αυτές γέφυρες καταστράφηκαν από μία καταιγίδα και ο Ξέρξης διέταξε να αποκεφαλιστούν οι υπεύθυνοι για την κατασκευή των γεφυρών και ο ίδιος ο πορθμός να "τιμωρηθεί" με 300 μαστιγώσεις, έριξε στη θάλασσα αλυσίδες και τη στιγμάτισε με καυτά σίδερα, ενώ οι στρατιώτες καταριόντουσαν τα νερά. Οι "Ηροδότου Ιστορίαι" ()vii.33-37 και vii.54-58 δίνουν λεπτομέρειες για την κατασκευή αυτών των γεφυρών από τον Ξέρξη. Ο Ηρόδοτος σχολιάζει ότι αυτή ήταν μια "πολύ αλαζονική συμπεριφορά προς τον Ελλήσποντο", αν και όχι ασυνήθιστη για τον Ξέρξη. Ο μηχανικός Αρπαλος βοήθησε τελικά τα εισβάλλοντα στρατεύματα να περάσουν, δένοντας τα πλοία με τις πλώρες τους κόντρα στο ρεύμα και, όπως λέγεται, με δύο πρόσθετες άγκυρες.
Η καταστροφή στη συνέχεια της πόλης της Σηστού 478 π.Χ. υπήρξε η αρχή των επιθετικών αγώνων των Αθηναίων κατά των Περσών και ο Ελλήσποντος υπάγεται στον Ελλησπόντιο φόρο του κραταιού κράτους των Αθηνών μέχρι την ήττα των Αθηναίων στη μάχη των Αιγός Ποταμών, η οποία επέφερε όχι μόνο την απώλεια του Ελλήσποντου αλλά και αυτή την κατάρρευση της Αθηναϊκής Ηγεμονίας.
Τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Ελλήσποντος διασχίζεται, όπως προειπώθηκε, από τον Μέγα Αλέξανδρο και η κυριαρχία του περιέρχεται έκτοτε στους Μακεδόνες.
Βυζαντινή ιστορία
Ο Ελλήσποντος ήταν ζωτικής σημασίας για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Ο Ελλήσποντος αποτελούσε επίσης σημαντική πηγή εισοδήματος για τον ηγεμόνα της περιοχής. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης μια μαρμάρινη πλάκα περιέχει ένα νόμο του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αναστάσιου Α´ (491 - 518 μ.Χ.), που καθόριζε τα τέλη διέλευσης από το τελωνείο του Ελλησπόντου
"...Οποιος τολμήσει να παραβιάσει αυτούς τους κανονισμούς δεν θα θεωρείται πλέον φίλος και θα τιμωρηθεί. Προσέτι ο διοικητής των Δαρδανελλίων πρέπει να έχει το δικαίωμα να λαμβάνει 50 λίτρα χρυσάφι, έτσι ώστε αυτοί οι κανόνες, που κάνουμε από ευλάβεια, να μην παραβιαστούν ποτέ... Ο διακεκριμένος κυβερνήτης της πρωτεύουσας, που καταγίνεται με πολλά πράγματα, έχει αναλάβει να αναδιοργανώσει την είσοδο και έξοδο όλων των πλοίων από τα Δαρδανέλια ... Αρχίζοντας από σήμερα και για το μέλλον, όποιος θέλει να περάσει από τα Δαρδανέλια πρέπει να πληρώνει τα εξής :
- Oλοι οι έμποροι κρασιού που φέρνουν κρασί στην πρωτεύουσα (Κωνσταντινούπολη) εκτός από τους Κιλικίους πρέπει να πληρώνουν στους αξιωματούχους των Δαρδανελλίων 6 φόλια και 2 σεξτάρια κρασί.
-Κατά τον ίδιο τρόπο όλοι οι έμποροι ελαιόλαδου, λαχανικών και λαρδιού πρέπει να πληρώνουν στους αξιωματούχους των Δαρδανελίων 6 φόλια. Οι Κιλίκιοι έμποροι πρέπει να πληρώνουν 3 φόλια και, επί πλέον αυτών, 1 κεράτιον (12 φόλια) στην είσοδο και 2 κεράτια στην έξοδο.
-Ολοι οι έμποροι σίτου πρέπει να πληρώνουν στους αξιωματούχους 3 φόλια ανά μόδιο και ένα επί πλέον ποσό 3 φολίων όταν φεύγουν."
Aπό τον 14ο αιώνα ελέγχεται σχεδόν αδιάκοπα από τους Τούρκους.
Νεώτερη Ιστορία
Δέκατος ένατος αιώνας
Ο έλεγχος ή ειδικό καθεστώς πρόσβασης στα στενά έγινε ο βασικός στόχος της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους η Ρωσία - υποστηριζόμενη από τη Μεγάλη Βρετανία στην Επιχείρηση των Δαρδανελίων - απέκλεισε τα στενά το 1807. Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829, το 1833 η Ρωσία ανάγκασε τους Τούρκους να υπογράψουν τη Συνθήκη Hunkiar Iskelesi που προέβλεπε τον αποκλεισμό των στενών για πολεμικά πλοία δυνάμεων εκτός Μαύρης Θάλασσας, αν το ζητούσε η Ρωσία, πράγμα που θα είχε ως αποτέλεσμα την ελευθερία κινήσεων της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα.
Η συνθήκη ανησύχησε τις Δυτικές δυνάμεις, που ανησυχούσαν οτι οι συνέπειες ενός ενδεχόμενου Ρωσικού επεκτατισμού στις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου θα συγκρούονταν με τις εκεί κτήσεις τους και τα οικονομικά τους συμφέροντα. Στη Σύμβαση των Στενών του Λονδίνου του Ιουλίου 1841, η Βρετανία, η Γαλλία, η Αυστρία και η Πρωσία ανάγκασαν τη Ρωσία να συμφωνήσει ότι μόνο Τουρκικά πολεμικά πλοία θα μπορούσαν να διασχίσουν τα Δαρδανέλλια σε καιρό ειρήνης. Η Βρετανία και η Γαλλία αργότερα έστειλαν τους στόλους τους δια μέσου των στενών για να επιτεθούν στην Κριμαία κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου το 1853, αν και αυτό έγινε ως συμμαχική πράξη προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτή η σύμβαση επαναβεβαιώθηκε επίσημα από τη Σύνοδο των Παρισίων το 1856, μετά τη Ρωσική ήττα στον Κριμαϊκό πόλεμο, και παρέμεινε ουσιαστικά σε ισχύ μέχρι τον 20ό και 21ο αιώνα.
Βαλκανικοί και Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Το 1915 οι Δυτικοί Σύμμαχοι έστειλαν μια τεράστια εκστρατευτική δύναμη Βρετανικών, Ινδικών, Αυστραλιανών και Νεοζηλανδικών στρατευμάτων να προσπαθήσει να ανοίξει το στενό. Στην Εκστρατεία της Καλλίπολης τα Τουρκικά στρατεύματα εγκλώβισαν τους Συμμάχους στα παράλια της Χερσονήσου της Καλλίπολης. Τα αποτελέσματα της εκστρατείας έβλαψαν την καριέρα του Σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ, τότε Πρώτου Λόρδου του Ναυαρχείου, που προώθησε διακαώς τη χρησιμοποίηση των δυνάμεων του Βασιλικού Ναυτικού για να επιτευχθεί η παραβίαση των στενών. Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, αργότερα ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας, ήταν κατά τη μάχη διοικητής για τους Οθωμανούς.
Τα στενά ναρκοθετήθηκαν από τους Τούρκους για να εμποδίσουν τα συμμαχικά πλοία να διεισδύσουν εκεί, αλλά σε δευτερεύουσες ενέργειες δύο υποβρύχια, ένα Βρετανικό και ένα Αυστραλιανό κατάφεραν να αποφύγουν τα ναρκοπέδια. Το Βρετανικό βύθισε ένα απηρχαιωμένο Τουρκικό παληό θωρηκτό ανοιχτά του Κεράτιου κόλπου της Κωνσταντινούπολης. Η Μεσογειακή Εκστρατευτική Δύναμη του Σερ Ίαν Χάμιλτον απέτυχε στην προσπάθειά της να καταλάβει τη χερσόνησο της Καλλιπόλεως, και διατάχθηκε η αποχώρησή της τον Ιανουάριο του 1916, μετά από 10μηνο αγώνα. Από τους Συμμάχους οι νεκροί ήταν 43.000 BΡετανοί, 15.000 Γάλλοι, 8.700 Aυστραλοί, 2.700 Nεοζηλανδοί και 1.370 Iνδοί. Από τους Τούρκους οι νεκροί ήταν περίπου 60.000.
Μεταγενέστερα
Μετά τον πόλεμο, η συναφθείσα το 1920 Συνθήκη των Σεβρών αποστρατιωτικοποίησε τα στενά και τα κατέστησε διεθνές έδαφος υπό τον έλεγχο της Κοινωνίας των Εθνών. Αυτή τροποιήθηκε μετά τον [[Μικρασιατική εκστρατεία|Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922) το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης που ξανάδωσε τα στενά στην Τουρκία αλλά επέτρεψε σε όλα τα ξένα πολεμικά πλοία να τα διασχίζουν ελεύθερα. Η Τουρκία απέρριψε τους όρους αυτής της συνθήκης και στη συνέχεια στρατιωτικοποίησε την περιοχή. Η επαναφορά σε αυτό το παλαιό καθεστώς επισημοποιήθηκε με τη Συνθήκη του Μοντρέ του Ιουλίου 1936. Η συνθήκη, η οποία είναι σε ισχύ και σήμερα, αντιμετωπίζει τα στενά ως διεθνή ναυτικό διάδρομο αλλά η Τουρκία διατηρεί το δικαίωμα να περιορίσει τη θαλάσσια κίνηση μη-παρευξεινίων κρατών. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Τουρκία ήταν ουδέτερη σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης, τα Δαρδανέλλια παρέμειναν κλειστά για τα πλοία των εμπολέμων εθνών.
Διάπλους των Στενών
Το μυθικό ερωτικό δράμα "Ηρώ και Λέανδρος" της αρχαίας μυθολογίας τοποθετείται γεωγραφικά στον Ελλήσποντο. Κατά τον μύθο, ο Λέανδρος κολυμπούσε κάθε νύχτα από την Άβυδο, στην ασιατική ακτή, μέχρι την αντικρινή πόλη Σηστό, όπου συναντούσε την καλή του ονόματι Ηρώ, ιέρεια της Αφροδίτης.
Στην πρόσφατη ιστορία, λέγεται πως ο Λόρδος Βύρων διέσχισε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο.
ΠΗΓΗ: http://el.wikipedia.org/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον