Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου αμαύρωσε την φήμη της Αικατερίνης των Μεδίκων. Σύγχρονοί της ιστορικοί την κατηγόρησαν ότι χρησιμοποιούσε κάθε ύπουλο μέσο, προκειμένου να διατηρηθεί στο θρόνο η δυναστεία των Βαλουά, κάνοντας πρωτοφανές πατρονάρισμα κάθε μορφής τέχνης, προκειμένου να εξυψώσει το γόητρο μιας μοναρχίας που βρισκόταν από καιρό σε παρακμή.
Η Αικατερίνη των Μεδίκων (Caterina de' Medici, Φλωρεντία, 13 Απριλίου 1519 - Μπλουά, 5 Ιανουαρίου 1589) ήταν Ιταλίδα ευγενής, κόρη του Λαυρέντιου Β' των Μεδίκων και της Μαγδαληνής της Ωβέρνης, και βασίλισσα της Γαλλίας από το 1547 έως το 1559 ως σύζυγος του βασιλιά Ερρίκου Β' της Γαλλίας.
Το 1533, σε ηλικία 14 ετών η Αικατερίνη παντρεύτηκε τον πρίγκιπα Ερρίκο, δεύτερο γιο του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α΄ και της βασίλισσας Κλαυδίας. Ο μεγάλος γιος του βασιλιά, πρίγκιπας Φραγκίσκος, πέθανε το 1536, οπότε διάδοχος του γαλλικού θρόνου έγινε ο σύζυγός της, που διαδέχθηκε το 1547 τον πατέρα του ως Ερρίκος Β΄ της Γαλλίας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ο Ερρίκος ασχολούνταν περισσότερο με τις ερωμένες του παρά με τη σύζυγό του.
Ο Ερρίκος πέθανε το 1559 και η Αικατερίνη εισήλθε στο πολιτικό προσκήνιο, αφού έγινε αντιβασίλισσα, εκτελώντας τα καθήκοντα του ασθενούς 15χρονου μεγαλύτερου γιου της, Φραγκίσκου Β΄, που πέθανε το 1560. Παρέμεινε στην αντιβασιλεία, υποκαθιστώντας τον 10χρονο γιο της, Κάρολο Θ΄, που κι αυτός πέθανε πρόωρα το 1574. Τότε η Αικατερίνη συμβασίλευσε με το μικρότερο γιο της, Ερρίκο Γ΄, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στην άσκηση της εξουσίας.
Οι τρεις ασθενείς γιοι της Αικατερίνης βασίλευσαν σε μια εποχή κοινωνικών και θρησκευτικών αναστατώσεων στη Γαλλία. Εκείνη αρχικά προσεταιρίστηκε την παράταξη των Προτεσταντών, τους γνωστούς Ουγενότους, αλλά χωρίς να ασπαστεί τις πεποιθήσεις τους. Αργότερα, άλλαξε τακτική, στράφηκε εναντίον τους και τους δίωξε απηνώς, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί ως ηθική αυτουργός της σφαγής των Προτεσταντών σε όλη τη Γαλλία τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου το 1572. Σύγχρονοί της ιστορικοί την έχουν κατηγορήσει ότι χρησιμοποιούσε κάθε ύπουλο μέσο, προκειμένου να διατηρηθεί στο θρόνο η δυναστεία των Βαλουά και έκανε πρωτοφανές πατρονάρισμα κάθε μορφής τέχνης, προκειμένου να εξυψώσει το γόητρο μιας μοναρχίας που βρισκόταν από καιρό σε παρακμή.
Δύσκολα παιδικά χρόνια στη Φλωρεντία
Η γέννηση της Αικατερίνης (13 Απριλίου 1519) έφερε μεγάλη χαρά στους γονείς της, σαν να γεννιόταν αγόρι στην οικογένεια, όπως αναφέρει χρονογράφος της εποχής. Ωστόσο, έμεινε γρήγορα ορφανή. Η μητέρα της πέθανε λίγες μέρες αργότερα, στις 28 Απριλίου, σε ηλικία 17 ετών. Στη συνέχεια έχασε τον πατέρα της, στις 4 Μαΐου, πιθανότατα από σύφιλη. Ο γάμος του ζευγαριού περιλαμβανόταν στους όρους μιας συμμαχικής συνθήκης μεταξύ του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α΄ και του Πάπα Λέοντα Ι΄, που ανήκε στην οικογένεια των Μεδίκων, η οποία στρεφόταν κατά του Μαξιμιλιανού Α΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Τη φροντίδα της Αικατερίνης ανέλαβε αρχικά η γιαγιά της, Αλφονσίνα Ορσίνι, μετά το θάνατο της οποίας το 1520, πήγε να μείνει με τη θεία της, Κλαρίτσε Στρότσι, και τα παιδιά της. Η Αικατερίνη αγάπησε τα ξαδέλφια της σαν πραγματικά της αδέλφια.
Ο θάνατος του Πάπα Λέοντα Ι΄ το 1521 μείωσε την επιρροή της οικογένειας των Μεδίκων μέχρι να εκλεγεί πάπας ένας άλλος Μέδικος, ο Κλήμης Ζ΄ το 1523. Ο Κλήμης εγκατέστησε την Αικατερίνη στα ανάκτορα των Μεδίκων στη Φλωρεντία. Έγινε γνωστή στο λαό της Φλωρεντίας ως η μικρή δούκισσα.
Οι Μέδικοι ανατράπηκαν στη Φλωρεντία το 1527 και η Αικατερίνη, όμηρος πλέον, κλείστηκε σε μια σειρά από μοναστήρια, ενώ ο Κλήμης αναγκάστηκε να στέψει ο ίδιος τον Κάρολο Ε΄ αυτοκράτορα. Τον Οκτώβριο του 1529, τα στρατεύματα του Καρόλου πολιόρκησαν την Φλωρεντία, με εντολή να συλλάβουν την Αικατερίνη και να την σκοτώσουν ή να την κλείσουν σε οίκο ανοχής. Την περιέφεραν στους δρόμους της πόλης πάνω σε έναν γάιδαρο. Η Φλωρεντία μετά σκληρή πολιορκία, κατά την οποία υπέφερε πολλά δεινά, αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει στις 12 Αυγούστου 1530.
Ο Κλήμης κάλεσε την Αικατερίνη στη Ρώμη. Στάλθηκε όμως όμηρος πέντε χρόνια στην Ισπανία χωρίς να έχει ιδιαίτερα προσόντα. Αντίθετα, έκανε εντύπωση η ασχήμια της, ειδικά δε τα εξογκωμένα μάτια της, χαρακτηριστικό των Μεδίκων. Αναζητήθηκε μνηστήρας, και τελικά ο βασιλιάς της Γαλλίας Φραγκίσκος Α΄ προσφέρθηκε να της δώσει σύζυγο τον δεύτερο γιο του, Ερρίκο, λόγω της μεγάλης αγάπης που έτρεφε για την οικογένεια των Μεδίκων.
Γάμος με τον διάδοχο Ερρίκο
Η γαμήλια τελετή έγινε στις 28 Οκτωβρίου 1533 στη Μασσαλία, με κάθε μεγαλοπρέπεια. Κατά την πρώτη νύχτα του γάμου τους, παρών ήταν ο βασιλιάς Φραγκίσκος, ενώ ο Πάπας Κλήμης Ζ΄ απηύθυνε την επόμενη μέρα τις ευχές του στο ζευγάρι, που ήταν κι οι δυο έφηβοι.
Η Αικατερίνη δεν έβλεπε και πολύ το σύζυγό της τον πρώτο χρόνο του γάμου τους. Όμως, οι κυρίες της αυλής της συμπεριφέρονταν ευγενικά, εντυπωσιασμένες από την ευφυΐα και την ευγένειά της. Ο θάνατος του πάπα Κλήμεντα υποβάθμισε τη θέση της στη γαλλική αυλή. Ο νέος πάπας Παύλος Γ΄ κατέστησε σαφή την αντιπάθειά του προς το πρόσωπό της, και αρνήθηκε να πληρώσει την τεράστια προίκα της. Ο ίδιος ο βασιλιάς Φραγκίσκος δήλωνε: "Τη δέχτηκα γυμνή".
Παράλληλα, δεν απολάμβανε την εύνοια του συζύγου της για τον πρόσθετο λόγο ότι επί δέκα χρόνια δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει. Ο Ερρίκος αδιαφορούσε φανερά για τη γυναίκα του και διατηρούσε ερωμένες. Το 1537, όταν μια ερωμένη του βασιλιά Ερρίκου, η Φιλίππα Ντούτσι, του γέννησε (εξώγαμη) κόρη, εκείνος την αναγνώρισε (ως Νταϊάνα της Γαλλίας) και τη χρησιμοποιούσε ως επιχείρημα για τη γονιμότητά του, κατηγορώντας τη σύζυγό του ως στείρα.
Ο Ερρίκος διάδοχος του θρόνου
Το 1536, ο Φραγκίσκος, μεγαλύτερος αδελφός του συζύγου της Αικατερίνης, πέθανε στο κάστρο του Ραμπουιγιέ (Château de Rambouillet), οπότε ο σύζυγός της έγινε ταυτόχρονα δελφίνος και διάδοχος του θρόνου. Η ανάγκη να γεννήσει τώρα διάδοχο ήταν πλέον επιτακτική. Ο Ερρίκος πιέστηκε από φιλικούς του κύκλους, ακόμα και από τον πατέρα του, να την χωρίσει, σύμφωνα με τα λεγόμενα του χρονογράφου της Αυλής, Πιέρ ντε Μπουρντέιγ.
Μετά από εξοντωτικές προσπάθειες και χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα, κατάφερε στις 20 Ιανουαρίου του 1544 να γεννήσει γιο, κάτι που ανήγγειλε με μεγάλη χαρά ο πεθερός της Φραγκίσκος Α΄. Οι προσπάθειες καρποφόρησαν χάρη σε έναν γιατρό, τον Ιωάννη Φερνέλ, που κατάφερε τελικά να διεγείρει τη σεξουαλική επιθυμία των δύο νέων. Αυτό εντούτοις δεν σταθεροποίησε τον ετοιμόρροπο γάμο τους, παρόλο που έκανε μαζί του άλλα οχτώ παιδιά, διαιωνίζοντας τη δυναστεία των Βαλουά.
Το 1538, ο 19χρονος Ερρίκος απέκτησε ερωμένη την 38χρονη Νταϊάνα του Πουατιέ, στην οποία έδειχνε την προτίμησή του για το υπόλοιπο του βίου του. Όταν η ίδια του ζήτησε να διαλύσει τον γάμο του, σεβάστηκε την σύζυγο και τους απογόνους που του έδωσε και αρνήθηκε.
Με τον θάνατο του βασιλιά Φραγκίσκου Α΄ (1547), η Αικατερίνη έγινε βασίλισσα της Γαλλίας: στέφθηκε στη βασιλική του Σεντ-Ντενί τον Ιούνιο του 1549.
 |
Η Αικατερίνη των Μεδίκων ως βασίλισσα της Γαλλίας.
Περιγράφεται με μεγάλο στόμα, εξογκωμένα μάτια, ωστόσο
ταυτόχρονα χαριτωμένη και με καλοσχηματισμένα χέρια.
|
Κατά τη βασιλεία του Ερρίκου, ανήλθαν σε δύναμη και οι αδελφοί Γκιζ, γιοί του Κλαυδίου, δούκα του Γκιζ: ο Κάρολος έγινε καρδινάλιος (1547) και ο Φραγκίσκος έγινε δούκας του Γκιζ (1550). Η αδελφή τους, Μαρία του Γκιζ, παντρεύτηκε τον Ιάκωβο Ε΄ της Σκωτίας και ήταν η μητέρα της Μαρίας Α΄ της Σκωτίας. Σε ηλικία πέντε ετών, η Μαρία εστάλη στη Γαλλική αυλή, όπου την προόριζαν για σύζυγο του δελφίνου Φραγκίσκου, και έμεινε εκεί για ασφάλεια. Η Αικατερίνη την είχε σαν να είναι δικό της παιδί, με την μητέρα της Μαρία να κυβερνά ως αντιβασίλισσα στη Σκωτία.
Στις 3 και 4 Απριλίου 1559, ο Ερρίκος υπέγραψε την συνθήκη του Καμπρέσις με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την Αγγλία, τερματίζοντας μια μακρά περίοδο των ιταλικών πολέμων. Η συνθήκη επισφραγίστηκε με τον αρραβώνα της 13χρονης κόρης του, Ελισάβετ, με το βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο Β΄. Ο δι' αντιπροσώπων γάμος τους πραγματοποιήθηκε στις 22 Ιουνίου 1559 στο Παρίσι, όπου εορτάστηκε με κονταρομαχίες, εκδηλώσεις και μασκαράτες.
Στις μονομαχίες έλαβε μέρος ο βασιλιάς Ερρίκος, ο οποίος νίκησε τους δούκες του Νεμούρ και του Γκιζ, αλλά τραυματίστηκε θανάσιμα στο πρόσωπο από τον νεαρό Γαβριήλ, κόμη του Μοντγκόμερι. Μεταφέρθηκε στον πύργο του Τουρνέλ, όπου αφαιρέθηκαν έξι ξύλινες ακίδες από το κεφάλι του, μια από τις οποίες είχε τρυπήσει το μάτι και τον εγκέφαλό του. Η κατάσταση του Ερρίκου παρουσίασε διακυμάνσεις για τις επόμενες δέκα μέρες, αλλά σταδιακά έχασε την όραση, την ομιλία και τα λογικά του και πέθανε στις 10 Ιουλίου 1559.
Η περίλυπη Αικατερίνη δεν έβγαλε τα μαύρα για όλη την υπόλοιπη ζωή της, ενώ υιοθέτησε ως θυρεό της μια σπασμένη λόγχη με την λατινική επιγραφή "lacrymae hinc, hinc dolor".
Αντιβασίλισσα του Φραγκίσκου Β΄
Ο ασθενικός Φραγκίσκος έγινε βασιλιάς σε ηλικία 15 ετών. Αισθανόταν τόσο βαρύ το στέμμα στο κεφάλι του, ώστε τέσσερις ευγενείς το κρατούσαν στη θέση του όσο εκείνος ανέβαινε τις σκάλες για την τελετή στέψης.
Μέσω πραξικοπήματος, οι δούκες του Γκιζ πήραν την εξουσία και οδήγησαν το Φραγκίσκο και τη Μαρία Α΄ της Σκωτίας, ανιψιά τους, στο Παρίσι, στο Λούβρο. Η Αικατερίνη υποστήριξε το κίνημά τους λόγω αναγκαιότητας. Δεν της είχε ανατεθεί αυστηρά κάποιος ρόλος στη διακυβέρνηση του γιου της, καθώς θεωρούνταν αρκετά μεγάλος για να ασκήσει εξουσία από μόνος του. Ωστόσο, σε κάθε του απόφαση, ο ίδιος μνημόνευε το όνομα και συγκατάβαση της μητέρας του. Η Αικατερίνη δε δίστασε να εκμεταλλευτεί αυτή τη θέση εξουσίας. Μια από τις πρώτες της ενέργειες ήταν να αναγκάσει την Νταϊάνα του Πουατιέ να παραδώσει τα κοσμήματα του στέμματος και να παραδώσει το κάστρο του Σενονσώ.
Οι αδελφοί Γκιζ καταδίωξαν με ζήλο τους προτεστάντες. Η Αικατερίνη υιοθέτησε μετριοπαθή στάση και αντιτάχθηκε στους διωγμούς των Γκιζ, αν και δεν έτρεφε ιδιαίτερη συμπάθεια για τους Ουγενότους, ούσα Καθολική από την γέννησή της και μην κατανοώντας ποτέ πλήρως τις ιδέες τους. Οι προτεστάντες αναγνώρισαν ως ηγέτη τον Αντώνιο των Βουρβώνων κι έπειτα τον αδερφό του, Λουδοβίκο Α΄ του Κοντέ, ο οποίος σχεδίασε συνωμοσία για τη βίαιη ανατροπή των Γκιζ. Όταν οι ίδιοι έμαθαν για τη συνωμοσία, μετέφεραν την έδρα τους στο Αμπουάζ. Εκεί, ξεκίνησε επίθεση στο δάσος γύρω από το παλάτι και σκοτώθηκαν πολλοί επαναστάτες. Άλλοι πνίγηκαν, ενώ 52 ευγενείς εκτελέστηκαν, ενόσω παρακολουθούσαν η Αικατερίνη και άλλοι αυλικοί.
Τον Ιούνιο του 1560, πρωθυπουργός διορίστηκε ο Μισέλ του Οπιτάλ, ο οποίος επεδίωξε την υποστήριξη των γαλλικών συνταγματικών σωμάτων και συνεργάστηκε στενά με την Αικατερίνη για την υπεράσπιση του νόμου ενάντια στην αυξανόμενη αναρχία. Κανείς από τους δυο δε φαινόταν να επιδιώκει την τιμωρία των προτεσταντών που ασκούσαν ιδιωτικά τα θρησκευτικά τους δικαιώματα και δεν είχαν πάρει τα όπλα. Εν τω μεταξύ, ο Λουδοβίκος Α΄ του Κοντέ συγκέντρωσε στρατό και το φθινόπωρο του 1560 άρχισε τις επιθέσεις σε πόλεις του Νότου. Η Αικατερίνη διέταξε τη σύλληψη και φυλάκισή του, ενώ καταδικάστηκε σε εκτέλεση για εγκλήματα κατά του στέμματος. Σώθηκε λόγω της ασθένειας και του θανάτου του βασιλιά Φραγκίσκου Β΄, λόγω μιας μόλυνσης στα αυτιά του.
Λίγο πριν το θάνατό του, η Αικατερίνη έκανε μια συμφωνία με τον Αντώνιο των Βουρβώνων: εκείνος θα αναγνώριζε ως νόμιμο διάδοχο το γιο της, Κάρολο Θ΄, σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση του αδερφού του, κόμη του Κοντέ. Στις 5 Δεκεμβρίου 1560, το Συμβούλιο επέλεξε την Αικατερίνη των Μεδίκων ως αντιβασίλισσα για λογαριασμό του δεύτερου γιου της, Καρόλου Θ΄, με απεριόριστες εξουσίες.
 |
Ο Κάρολος Θ΄ αναφέρεται ως ένα αξιοθαύμαστο
παιδί με ωραία μάτια, χαριτωμένες κινήσεις,
αλλά με προβλήματα υγείας.
|
Αντιβασίλισσα του Κάρολου Θ΄
Το πρώτο διάστημα, η Αικατερίνη είχε κοντά της τον μόλις εννιάχρονο Κάρολο Θ΄ στην τελετή στέψης του. Προέδρευε στο συμβούλιό του κι ήταν υπεύθυνη των αποφάσεων και των κρατικών υποθέσεων. Ωστόσο, ποτέ δεν βρέθηκε σε θέση να καταφέρει να ελέγξει τη χώρα στο σύνολό της, καθώς βρισκόταν στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου. Πολλές περιοχές της Γαλλίας εξουσιάζονταν από τους ευγενείς, παρά από το στέμμα. Οι προκλήσεις που είχε να αντιμετωπίσει ήταν σύνθετες και συχνά αδυνατούσε να τις κατανοήσει πλήρως.
Κάλεσε εκπροσώπους και των δύο εκκλησιαστικών πλευρών, σε μια προσπάθεια να λύσουν τις δογματικές διαφορές τους, που αποδείχθηκε άκαρπη. Τον Ιανουάριο του 1562, η Αικατερίνη εξέδωσε το Διάταγμα του Αγίου Γερμανού, το οποίο αναγνώριζε την ύπαρξη προτεσταντικών εκκλησιών και επέτρεπε τη λατρεία έξω από τα τείχη της πόλης.
Ωστόσο, στις 1 Μαρτίου 1562, στη Σφαγή του Βασσύ, ο Δούκας του Γκιζ και οι άνδρες του επιτέθηκαν σε Ουγενότους που προσεύχονταν στο Βασσύ: 74 σκοτώθηκαν και 104 τραυματίστηκαν. Ο Δούκας επευφημήθηκε ως ήρωας στους δρόμους του Παρισιού, όσο οι Ουγενότοι ορκίστηκαν εκδίκηση. Η σφαγή άναψε το φιτίλι για την κορύφωση των θρησκευτικών πολέμων της Γαλλίας. Για τα επόμενα 30 χρόνια, η Γαλλία θα βρισκόταν είτε σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου είτε σε εμπόλεμη ειρήνη.
Ο εμφύλιος πόλεμος είχε ήδη ξεκινήσει. Μέσα σε ένα μήνα, ο Λουδοβίκος Α΄ του Κοντέ και ο Γκασπάρ ντε Κολινί συγκέντρωσαν στρατό 1800 ανδρών και με Αγγλική υποστήριξη άρχισαν να κυριεύουν τις πόλεις της Γαλλίας τη μια μετά την άλλη.
Ο βασιλικός στρατός πολιόρκησε τους Ουγενότους στη Ρουέν και η βασίλισσα Αικατερίνη επισκέφτηκε τον Αντώνιο της Ναβάρρας στο νεκροκρέβατο του, καθώς είχε τραυματιστεί θανάσιμα. Εκδήλωσε την επιθυμία να βρεθεί η ίδια στο πεδίο της μάχης, προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη. Οι Καθολικοί κυρίευσαν τη Ρουέν, αλλά ο θρίαμβός τους ήταν σύντομος. Στις 18 Φεβρουαρίου 1563, ο κατάσκοπος Ζαν ντε Πολτρό τραυμάτισε θανάσιμα το Δούκα του Γκιζ στην πολιορκία της Ορλεάνης. Η Αικατερίνη φάνηκε να χαίρεται με το θάνατο του συμμάχου της, σύμφωνα με τα λεγόμενά της στο Βενετό πρεσβευτή:
Αν ο Άρχοντας Γκιζ είχε πεθάνει νωρίτερα, η ειρήνη θα είχε επιτευχθεί πιο γρήγορα.
Στις 19 Μαρτίου 1563, το Διάταγμα του Αμπουάζ έβαλε τέρμα στον πόλεμο και η Αικατερίνη κάλεσε τους Ουγενότους και τους Καθολικούς να γεφυρώσουν τις διαφορές και να ενώσουν τις δυνάμεις τους κατά των Άγγλων στην ανακατάληψη της Χάβρης.
 |
| Ιωάννα Γ΄ της Ναβάρρας, 1570 |
Ουγενότοι
H Αικατερίνη αποφάσισε να επιβάλει το Διάταγμα του Αμπουάζ και να αναζωογονήσει την αφοσίωση στο στέμμα (1564 -1565). Συναντήθηκε με την προτεστάντισσα Ιωάννα του Αλμπρέ, σύζυγο του Αντώνιου των Βουρβόνων, καθώς και με την κόρη της, Ελισάβετ, κοντά στα ισπανικά σύνορα. Ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας δεν παρευρέθηκε στη συνάντηση στο Μπαγιόν, στέλνοντας το Δούκα της Άλμπα να βρει οριστική λύση και τιμωρία στο πρόβλημα των αιρέσεων.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1567, στη λεγόμενη Έκπληξη του Μω, δυνάμεις των Ουγενότων προσπάθησαν να απαγάγουν το βασιλιά, προκαλώντας και πάλι εμφύλιο πόλεμο. Οι αυλικοί υποχώρησαν άτακτα στο Παρίσι, ενώ η εξέγερση σταμάτησε με την ειρήνη του Λονγκζιμό στις 23 Μαρτίου 1568. Ωστόσο, ακολούθησαν ταραχές σε όλες τις πόλεις της Γαλλίας.
Η Έκπληξη του Μω στάθηκε αιτία να διαμορφώσει η Αικατερίνη διαμετρικά αντίθετη τακτική απέναντι στους Ουγενότους, εγκαταλείποντας την διαλλακτικότητα της. Τον Ιούνιο του 1568, δήλωσε στο Βενετό πρεσβευτή ότι το μόνο που μπορούσε κανείς να περιμένει από τους Ουγενότους είναι απάτες και εγκωμίασε το "βασίλειο τρόμου" του Δούκα της Άλμπα στην Ολλανδία, όπου θανατώθηκαν χιλιάδες Καλβινιστές και επαναστάτες.
Οι Ουγενότοι αποσύρθηκαν στο φρούριο Λα Ροσέλ στα δυτικά, όπου μετέβησαν και η Ιωάννα Γ΄ της Ναβάρρας με το 15χρονο γιο της, Ερρίκο των Βουρβόνων, δηλώνοντας στη βασίλισσα ότι είναι έτοιμη να πεθάνει προκειμένου να υπερασπιστεί την πίστη της. Η Αικατερίνη της απάντησε ότι είναι η πιο ξεδιάντροπη γυναίκα που έχει γνωρίσει. Ωστόσο, η συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε στις 8 Αυγούστου 1570 παραχωρούσε ακόμα μεγαλύτερη ανεκτικότητα προς τους Ουγενότους.
Το 1570, ο Κάρολος Θ΄ της Γαλλίας παντρεύτηκε την Ελισάβετ της Αυστρίας, κόρη του Μαξιμιλιανού Β΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η Αικατερίνη αποσκοπούσε επίσης σε ένα γάμο μεταξύ ενός εκ των μικρότερων γιων της με την Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας.
Μετά το θάνατο στη γέννα της κόρης της, Ελισάβετ, το 1568, η Αικατερίνη προόριζε την μικρότερη κόρη της, Μαργαρίτα των Βαλουά (γνωστή ως Βασίλισσα Μαργκό), για σύζυγο του Φιλίππου Β΄ της Ισπανίας. Τώρα, επεδίωκε το γάμο της Μαργαρίτας με τον Ερρίκο της Ναβάρρας, με σκοπό να ενώσει τα συμφέροντα Βαλουά και Βουρβόνων. Ωστόσο, η σχέση της Μαργαρίτας με τον Ερρίκο του Γκιζ εξόργισε τη μητέρα της και τον αδερφό βασιλιά της.
Έπειτα από συνεννοήσεις μεταξύ της Αικατερίνης και της Ιωάννας της Ναβάρρας, η Ιωάννα τελικά συμφώνησε στο γάμο μεταξύ του γιου της, Ερρίκου, και της Μαργαρίτας, με την προϋπόθεση ότι ο Ερρίκος θα διατηρούσε τη θρησκεία του. Όταν η Ιωάννα έφτασε στο Παρίσι για το γάμο, αρρώστησε και πέθανε. Συγγραφείς Ουγενότοι αργότερα κατηγόρησαν την Αικατερίνη ότι τη δηλητηρίασε. Αυτοψία έδειξε φυματίωση.
Ο γάμος πραγματοποιήθηκε στις 18 Αυγούστου 1572 στην Παναγία των Παρισίων.
 |
Ο νεώτερος γιος της Αικατερίνης των Μεδίκων -
δούκας του Αλενσόν
|
Τρεις μέρες αργότερα, ο Γκασπάρ ντε Κολινί τραυματίστηκε από σφαίρα, ενώ ο ένοχος κατόρθωσε να δραπετεύσει. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο του Μπετισί, όπου ο χειρουργός κατόρθωσε να του αφαιρέσει τις σφαίρες από τον αγκώνα και ακρωτηρίασε το ένα δάκτυλο του. Η Κατερίνα άκουσε με απάθεια τα νέα, ωστόσο επισκέφτηκε γεμάτη θλίψη τον Κολινί και του υποσχέθηκε εκδίκηση. Ορισμένοι αποδίδουν στην Αικατερίνη τον τραυματισμό του Κολινί, άλλοι σε κάποια συνωμοσία μεταξύ του Πάπα και της Ισπανίας. Ούτως ή άλλως, το λουτρό αίματος που ακολούθησε ήταν πέρα από τον έλεγχο και της Αικατερίνης και οποιουδήποτε άλλου αρχηγού.
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου, η οποία ξεκίνησε δυο μέρες αργότερα, αμαύρωσε εφεξής την φήμη της Αικατερίνης των Μεδίκων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συμμετείχε κι εκείνη στην απόφαση της 23ης Αυγούστου και τη διαταγή του Καρόλου Θ΄ της Γαλλίας να "σκοτωθούν όλοι". Το σχέδιο στη σύσκεψη εκείνη επικεντρωνόταν στο ότι η απόπειρα εναντίον του Κολινί θα προκαλούσε εξέγερση των Ουγενότων και αφορμή για εκδίκηση, κι έτσι, η ίδια κι οι υπόλοιποι προτίμησαν να επικεντρώσουν τη μάχη μες στο Παρίσι και να εξολοθρεύσουν τους αρχηγούς τους μετά το γάμο.
Ο φρουρός του βασιλιά μπήκε στο δωμάτιο του Κολινί, τον σκότωσε και έριξε το πτώμα του από το παράθυρο. Αυτό ήταν το σύνθημα της γενικής σφαγής των αρχηγών των Προτεσταντών. Ο Ερρίκος της Ναβάρρας συνελήφθη και του ζητήθηκε να επιλέξει αν ήθελε να θανατωθεί, να μείνει ισόβια αιχμάλωτος ή να γίνει Καθολικός. Προτίμησε να αλλαξοπιστήσει. Ακολούθησε γενική σφαγή όλων των αρχηγών των Προτεσταντών και τμήματος του λαού από τους Καθολικούς. Η σφαγή στο Παρίσι κράτησε περίπου μια βδομάδα. Επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές της Γαλλίας, όπου κράτησε μέχρι το φθινόπωρο. Κατά τον ιστορικό Ζυλ Μισελέ, "η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου δεν κράτησε μια νύχτα, αλλά μια ολόκληρη εποχή".
Από αυτή τη χρονική στιγμή κι έπειτα χρονολογείται ο θρύλος της "μοχθηρής βασίλισσας Αικατερίνης". Οι προτεστάντες συγγραφείς σκιαγράφησαν την Αικατερίνη ως μια ραδιούργα Ιταλίδα, που είχε σκοτώσει όλους τους εχθρούς της μονομιάς, δρώντας υπό τις αρχές του μακιαβελικού ηγεμόνα. Ο μισογυνισμός και το μένος έναντι των Ιταλών στις ιστορικές διηγήσεις των Προτεσταντών ιστορικών αποδείχτηκαν ελκυστικές όχι μόνο στους ομόθρησκούς τους, αλλά και στους Καθολικούς που έψαχναν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για τις συμφορές της Γαλλίας.
 |
| Η Αικατερίνη των Μεδίκων χήρα σε προχωρημένη ηλικία |
Σε δύο χρόνια (1575), ο γιος της, Κάρολος Θ΄, πεθαίνει σε ηλικία 23 ετών, την ίδια στιγμή που ο μικρότερος γιος της, Ερρίκος, βρισκόταν στην Πολωνία, όπου είχε ήδη ανακηρυχθεί βασιλιάς. Ήταν παράλληλα ο αγαπημένος γιος της, ενώ η υγεία του βρισκόταν σε καλύτερη κατάσταση σε σχέση με τους συνεχώς άρρωστους μεγαλύτερους αδελφούς του. Η Κατερίνα τον παρακάλεσε με ικεσίες να αφήσει την Πολωνία και να έρθει μαζί της, κάτι που αποδέχθηκε.
Ο Ερρίκος έμεινε αδιάφορος για την διακυβέρνηση της χώρας, ασχολούμενος με βαθιά θρησκόληπτες τακτικές. Παράλληλα, έδειχνε αδιάφορος με τις γυναίκες, αλλά παντρεύτηκε, όταν ανέβηκε στον θρόνο το Φεβρουάριο του 1575, την Λουίζα της Λωρραίνης. Ο Ερρίκος στάθηκε ανίκανος να τεκνοποιήσει, οι εμφύλιες διαμάχες συνεχίζονταν και ο φιλόδοξος μικρότερος γιος της Αικατερίνης, Ηρακλής-Φραγκίσκος, δούκας του Αλανσόν, σχεδίαζε να ανατρέψει τον αδελφό του. Έκανε απόπειρα κατάληψης του θρόνου, την εποχή που ο αδελφός του βρισκόταν σε ταξίδι στην Πολωνία, ενώ συμμάχησε το 1576 με τους Προτεστάντες αρχηγούς εναντίον του.
Η Κατερίνα έβλεπε με καλή διάθεση τις βλέψεις του μικρότερου γιου της, γιατί ήταν ο μοναδικός ικανός να συνεχίσει την δυναστεία των Βαλουά, γι' αυτό και υπέγραψε στις 6 Μαΐου 1576 με τους Προτεστάντες το Διάταγμα του Μπωλιέ.
Μολαταύτα, μετά από μια εκστρατεία στην Ολλανδία, ατόνησε η υγεία του Φραγκίσκου και πέθανε από φυματίωση το 1584. Αυτό ήταν το χειρότερο πλήγμα για την Αικατερίνη, για τον πρόσθετο λόγο ότι είδε ότι η δυναστεία των Βαλουά ήταν αδύνατο να συνεχιστεί. Ο θρόνος αναγκαστικά θα περνούσε λόγω του Σαλικού νόμου, που ήθελε μόνο αρσενικούς απογόνους στο θρόνο, στον Ερρίκο της Ναβάρρας, που είχε ασπαστεί τον Προτεσταντισμό.
Η σύζυγός του και κόρη της Αικατερίνης, "Μαργκό", υπέπεσε σε απιστίες με μια σειρά από ερωμένους και έφυγε από τη βασιλική αυλή. Η Αικατερίνη έστειλε δικό της απεσταλμένο στη Ναβάρρα για να κανονίσει την επιστροφή της Μαργαρίτας, αλλά το 1585 εκείνη έφυγε και πάλι. Η Αικατερίνη παρακάλεσε τον Ερρίκο να δράσει προτού τους ξαναντροπιάσει η Μαργαρίτα. Τον Οκτώβριο του 1586, κλείδωσε την κόρη της στον Πύργο του Υσόν και εκτέλεσε τον εραστή της. Τελικά, η Κατερίνα από το 1586 ως τον θάνατό της αποκλήρωσε και αρνήθηκε να δει την κόρη της, που χώρισε από τον σύζυγο της, Ερρίκο, ο οποίος παντρεύτηκε λίγο πριν ανέβει στον θρόνο (1589) την Μαρία των Μεδίκων.
Η Αικατερίνη δεν κατάφερε να ελέγξει το γιο της, Ερρίκο, όπως τον Φραγκίσκο και τον Κάρολο. Ο ρόλος της ήταν κυρίως διπλωματικός. Ταξίδευε σε όλο το βασίλειο, επιβάλλοντας την κυριαρχία του και το 1578 ταξίδεψε στο νότο για να επιβάλει ειρήνη, στην ηλικία των 59 ετών. Οι προσπάθειές της κέρδισαν το σεβασμό του γαλλικού λαού και στο Παρίσι το 1579 έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τη Βουλή και το πλήθος. Ωστόσο, δεν είχε ψευδαισθήσεις. Σε επιστολή προς το βασιλιά (25 Νοεμβρίου 1579), έγραψε: "Είσαι στην αυγή μιας γενικευμένης εξέγερσης. Όποιος σου πει το αντίθετο είναι ψεύτης"Knecht, Robert J. (1997). Catherine de' Medici. Longman. σελ. 201. ISBN 978-0-582-08241-0..
Καθολική Λίγκα
Πολλοί Ρωμαιοκαθολικοί ήταν δυσαρεστημένοι από τις προσπάθειες της Αικατερίνης να προσεταιριστεί τους Ουγενότους. Μετά το Διάταγμα του Μπωλιέ, άρχισαν να διαμορφώνουν κατά τόπους ενώσεις για να προστατεύσουν την θρησκεία τους. Ο θάνατος του διαδόχου του θρόνου το 1584, Φραγκίσκου του Ανζού, ώθησε το Δούκα του Γκιζ να ηγηθεί της Καθολικής Λίγκας στη Γαλλία. Σκόπευε να εμποδίσει τον Ερρίκο της Ναβάρρας στη διαδοχή του θρόνου και να προωθήσει τον Καθολικό Κάρολο των Βουρβώνων. Μέχρι το 1585, ο Ερρίκος Γ' δεν είχε καμιά άλλη επιλογή από το να εμπλακεί σε πόλεμο μαζί τους.
Ο Ερρίκος δεν μπορούσε να πολεμήσει ταυτόχρονα και τους Καθολικούς και τους Προτεστάντες. Στη Συνθήκη της Νεμούρ στις 7 Ιουλίου 1585, δέχτηκε όλες τις απαιτήσεις της Λίγκας. Κατέφυγε σε νηστεία και προσευχή και άφησε την Αικατερίνη μόνη της να τα βγάλει πέρα. Η μοναρχία είχε χάσει τον έλεγχο της χώρας και δεν ήταν σε θέση να βοηθήσει την Αγγλία εναντίον της επερχόμενης ισπανικής επίθεσης.
Τελευταίοι μήνες και θάνατος της Αικατερίνης
Ο Ερρίκος προσέλαβε ελβετικά σώματα για να τον βοηθήσουν να αμυνθεί στο Παρίσι. Οι Παρισινοί ωστόσο διεκδίκησαν το δικαίωμα να υπερασπιστούν μόνοι τους την πόλη τους. Στις 12 Μαΐου 1588, στήσανε οδοφράγματα στους δρόμους και αρνούνταν να δεχτούν εντολές από οποιονδήποτε άλλο εκτός από το Δούκα του Γκιζ. Όταν η ίδια η Αικατερίνη προσπάθησε να πάει στη Θεία Λειτουργία, της εμπόδισαν το δρόμο, αν και της επετράπη τελικά η είσοδος. Συμβούλευσε το βασιλιά, ο οποίος είχε εγκαταλείψει ήδη την πόλη, να συμβιβαστεί και να προτιμήσει τη ζωή του, ώστε να μπορεί να πολεμήσει την επόμενη ημέρα.
Στις 8 Σεπτεμβρίου 1588, στο Μπλουά, ο Ερρίκος έπαυσε όλους τους υπουργούς του χωρίς προειδοποίηση, ενώ η Αικατερίνη αγνοούσε οτιδήποτε, άρρωστη από μόλυνση στους πνεύμονες. Οι ενέργειες του βασιλιά ουσιαστικά έθεσαν τέλος στην περίοδο εξουσίας της. Ο Ερρίκος την ευχαρίστησε για όλα όσα είχε κάνει και την αποκάλεσε όχι μόνο μητέρα του βασιλιά, αλλά ολόκληρου του κράτους. Στις 23 Δεκεμβρίου 1588, ο Ερρίκος κάλεσε το Δούκα του Γκιζ, ο οποίος δολοφονήθηκε από τη φρουρά του. Την ίδια στιγμή, είχε διατάξει την περικύκλωση οκτώ μελών της οικογένειας του Γκιζ: ο αδερφός του, Καρδινάλιος Λουδοβίκος Β΄, δολοφονήθηκε την επόμενη ημέρα στα μπουντρούμια του παλατιού. Αμέσως μετά, ο Ερρίκος ομολόγησε στην Αικατερίνη τις πράξεις του, αλλά η άμεση αντίδραση της δεν είναι γνωστή.
Στις 5 Ιανουαρίου 1589, η Αικατερίνη πέθανε σε ηλικία 69 ετών, πιθανότατα από πλευρίτιδα. Λόγω του ότι το Παρίσι βρισκόταν στα χέρια των εχθρών του στέμματος, η Αικατερίνη έπρεπε να ταφεί στο Μπλουά. Η Νταϊάνα της Γαλλίας, κόρη του Ερρίκου Β΄ και της ερωμένης του, Φιλίππα Ντούτσι, αργότερα μετέφερε τη σορό της στη βασιλική του Σεν-Ντενί. Το 1793, ο όχλος της Επανάστασης πέταξε τα οστά της σε ένα μαζικό τάφο μαζί με άλλους βασιλείς και βασίλισσες.
Οκτώ μήνες μετά την ταφή της Αικατερίνης, ο κληρικός Ζακ Κλεμάν μαχαίρωσε τον Ερρίκο Γ΄. Στο θρόνο ανήλθε ο Ερρίκος της Ναβάρρας, βάζοντας τέλος στην κυριαρχία τριών αιώνων της δυναστείας των Βαλουά και φέρνοντας στο προσκήνιο τον Οίκο των Βουρβώνων.
Προστάτις των τεχνών
Η Αικατερίνη πίστευε στο ουμανιστικό πρότυπο του περισπούδαστου μονάρχη, του οποίου η εξουσία εξαρτιόταν τόσο από τα όπλα όσο και από τα γράμματα. Εμπνεύστηκε από τον πεθερό της, Βασιλιά Φραγκίσκο Α΄, καθώς και από τους Μεδίκους προγόνους της. Κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και της πτώσης του κύρους της μοναρχίας, προσδοκούσε να δώσει βασιλικό κύρος μέσω του καλλιτεχνικού πατρονισμού για τις επόμενες τρεις δεκαετίες σε όλες τις μορφές τέχνης.
Ευρήματα μετά το θάνατό της δείχνουν ότι ήταν φανατική συλλέκτρια. Έργα τέχνης περιλαμβάνουν ταπισερί, χειρόγραφους χάρτες, αγάλματα, πλούσια υφάσματα, έπιπλα από έβενο και ένθετο ελεφαντόδοντο, πορσελάνες και κεραμικά της Λιμόζ. Επίσης, βρέθηκαν πολλά πορτρέτα, από τα οποία κάποια ήταν του Ζαν Κλουέ και του γιου του, Φρανσουά Κλουέ.
Οι μουσικές παραστάσεις, εξάλλου, επέτρεπαν στην Αικατερίνη να εκφράσει τα δημιουργικά της δώρα. Ήταν συνήθως αφιερωμένα στην ιδέα της ειρήνης στο βασίλειο και βασίζονταν σε μυθολογικά θέματα. Προσλάμβανε τους κορυφαίους καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες της εποχής, προκειμένου να δημιουργήσει τα απαραίτητα έργα, τη μουσική και τα σκηνικά εφέ για τις παραστάσεις αυτές. Σταδιακά, εισήγαγε αλλαγές στην παραδοσιακή διασκέδαση, καθώς, για παράδειγμα, αύξησε την εμφάνιση του χορού στις διάφορες παραστάσεις.
Η μεγάλη της αγάπη ήταν η αρχιτεκτονική. Μετά το θάνατο του Ερρίκου Β΄, η Αικατερίνη θέλησε να απαθανατίσει τη μνήμη του συζύγου της και να ενισχύσει το μεγαλείο της δυναστείας των Βαλουά μέσω διαδοχικών πολυέξοδων αρχιτεκτονικών σχεδίων. Οι ποιητές την αποκαλούσαν νέα Αρτεμισία, από την Αρτεμισία Β΄ της Καρίας, που έχτισε το μαυσωλείο στην Αλικαρνασσό προς τιμήν του νεκρού συζύγου της, Μαύσωλου, όταν διέταξε την κατασκευή μεγαλοπρεπούς τάφου για τον Ερρίκο στη βασιλική του Σεν-Ντενί.
Αν και η Αικατερίνη ξόδεψε μεγάλα ποσά για τις τέχνες, δεν σώθηκε η καλλιτεχνική της κληρονομιά. Το τέλος της δυναστείας των Βαλουά σύντομα μετά το θάνατό της έφερε αλλαγή προτεραιοτήτων. Οι συλλογές της διασκορπίστηκαν, τα ανάκτορά της πωλήθηκαν και τα κτίριά της αφέθηκαν μισοτελειωμένα ή αργότερα καταστράφηκαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον