ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ, Ρώσος θρησκειοφιλόσοφος

Γεννήθηκε ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ το 1874

Από τα φοιτητικά του χρόνια προσελκύεται από τον μαρξισμό, αποστασιοποιούμενος όμως από τον αθεϊσμό και τον υλισμό του. Για τον Μπερντιάεφ ο άνθρωπος είναι πρόσωπο, το οποίο ενεργεί ελεύθερα προς την κατεύθυνση του να καταστεί ον.

Ο Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ (1874-1948) ήταν Ρώσος θρησκειοφιλόσοφος.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου του 1874 στο Κίεβο από παλιά οικογένεια αριστοκρατών. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός της τσαρικού στρατού και η μητέρα του κόρη Ρώσου πρίγκηπα και Γαλλίδας κόμισσας. Η παιδεία που έλαβε ήταν αρκετά επιμελής, ενώ το οικογενειακό περιβάλλον του ήταν πλούσιο σε πνευματικά ερεθίσματα: η δυτική και η ανατολική κουλτούρα δεν ήταν άγνωστες στο σπίτι του, μιλούσαν ικανοποιητικά γαλλικά και ρωσικά, ο γαλλικός διαφωτισμός ήταν διάχυτος, ενώ ο πατέρας του ασπαζόταν τις φιλελεύθερες αστικές ιδέες, προσελκυόταν από τις ιδέες των Βολταίρου (Βλ. Βολταίρος ΕΔΩ) και Τολστόι, (Βλ. Λέων Τολστόι ΕΔΩ) και ως προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του κινείτο στο φάσμα του αγνωστικισμού και της αθεΐας.

Αρχικά σπουδάζει στην Στρατιωτική Ακαδημία και έπειτα στη Νομική Σχολή της γενέτειράς του. Νωρίς από τα φοιτητικά του χρόνια προσελκύεται από τον μαρξισμό αποστασιοποιούμενος όμως από τον αθεϊσμό και τον υλισμό του. Η ενεργής πολιτική του δράση είχε ως συνέπεια την σύλληψή του το 1898 και την τριετή εξορία του στη βόρεια Ρωσία μεταξύ 1900 και 1903. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του γράφει τα πρώτα του έργα. Με τη λήξη της εξορίας του πραγματοποιεί ολιγόμηνο ταξίδι στην Χαϊδελβέργη όπου παρακολουθεί τις παραδόσεις του Βίλχελμ Βίντελμπαντ Το 1904 επιστρέφει στην Πετρούπολη όπου γνωρίζει και παντρεύεται την Λύδια Τρούτσεφ. Σημαντική γνωριμία για την πνευματική του πορεία υπήρξε ο Σέργιος Μπουλγκάκοφ. Ο Μπουλγκάκοφ θα του γνωρίσει «την ασκητική και μυστική παράδοση» της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι δυο τους θα εκδόσουν το βραχύβιο περιοδικό φιλοσοφικού προβληματισμού Προβλήματα της ζωής. Από το 1904 μέχρι το 1905 θα οργανώσει έναν όμιλο προβληματισμού, τη Θρησκειοφιλοσοφική Εταιρεία. Τη Θρησκειοφιλοσοφική Εταιρεία θα την μεταφέρει στη Μόσχα και εκεί θα συνεργαστεί με τον Βλαδίμηρο Σολόβιεφ. Ανάμεσα στα 1908 και 1911 ταξίδεψε στην Ευρώπη για να μελετήσει τη φιλοσοφία και να έλθει σε επαφή με φιλελεύθερους πολιτικούς εξορίστους της πατρίδας του. Το 1914 επειδή επέκρινε με δημοσίευμά του την πολεμική στάση της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας σε βάρος των ρώσων μοναχών του Αγίου Όρους, καταδικάζεται σε εξορία στη Σιβηρία. Η Οκτωβριανή Επανάσταση όμως ματαίωσε την εκτέλεση της ποινής του. Το 1919 συστήνει στη Μόσχα την Ελεύθερη Ακαδημία για την πνευματική καλλιέργεια και το 1920 αρχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας φιλοσοφία. Το περιεχόμενο της δράσης του αυτής και ειδικότερα η από μέρους του κριτική του υλισμού και του αθεϊσμου, είχε ως αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αστυνομία και να του επιβληθεί ισόβια εξορία. Έτσι μαζί με άλλους διαφωνούντες προς το κομμουνιστικό καθεστώς διανοούμενους απελάθηκε το 1922. Το Βερολίνο θα είναι ο πρώτος σταθμός της εξορίας του, και θα παραμείνει από το 1922 μέχρι το 1924. Εκεί θα ιδρύσει τη Θρησκειοφιλοσοφική Ακαδημία την οποία θα μεταφέρει στο Παρίσι «κέντρο των Ρώσσων εμιγκρέδων». θα εγκατασταθεί στο Κλαμάρ. Εκδίδει παράλληλα το περιοδικό Η οδός. Η παρισινή περίοδός του θα είναι η πιο γόνιμη μια και θα γράψει τα πιο πολλά βιβλία του τα οποία θα μεταφραστούν στα γαλλικά και άλλες γλώσσες. Ο Μπερντιάεφ πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1948.

Συγγραφικό έργο

Πολυάριθμες είναι οι αυτοτελείς δημοσιεύσεις του. Ο Φ. Λάνγκε και η κριτική φιλοσοφία, 1900, Ο υποκειμενισμός και ο ατομικισμός στην κοινωνική φιλοσοφία 1901. Τα γράφει την περίοδο της εξορίας του. Σε αυτά τα πρώτα δημοσιεύματά του αποπειράται να συνδυάσει μαρξισμό (Βλ. Μαρξισμός ΕΔΩ) και γερμανικό ιδεαλισμό. Το 1909 συμμετέχει στην έκδοση ενός συλλογικού τόμου δοκιμίων με τον τίτλο Οδοδείκτες. Μέσα από αυτό προβάλεται η άποψη πως η πολιτική και πολιτιστική αναγέννηση της Ρωσίας περνά μέσα από την Εκκλησία και το λαό. Το 1913 εκδίδει ένα κείμενο επικριτικό της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας, με τίτλο Οι φωτοσβέστες του πνεύματος. Θα προκαλέσει την καταδίκη του από την Ρωσική Εκκλησία. Προϊόν της σύντομης ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας του στο Μοσχοβίτικο Πανεπιστήμιο αλλά και των διαλέξεών του στην Ελεύθερη Ακαδημία για την πνευματική καλλιέργεια θα είναι δύο εργασίες του, Το νόημα της ιστορίας, Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκυ (1920) (Βλ. Ντοστογιέφσκυ ΕΔΩ) και Νέος Μεσαίωνας (1922). Η παρισινή περίοδος είναι για τον Μπερντιάεφ περίοδος συστηματοποίησης της σκέψης του: Η ρωσική σκέψη για την Εκκλησία 1926, Μαρξισμός και θρησκεία 1929, Ο Χριστιανισμός και η πάλη των τάξεων 1931, Η αλήθεια και το ψεύδος του κομμουνισμού 1932, Το Εγώ και ο κόσμος των αντικειμένων 1933, Η μοίρα του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο 1934, Πνεύμα και πραγματικότητα 1937, Δουλεία και ελευθερία 1944, Υπαρξιακή διαλεκτική του θείου και του ανθρώπινου 1947, Αυτογνωσία 1949 ή Όνειρο και πραγματικότητα 1953, Το Βασίλειο του πνεύματος και το βασίλειο του Καίσαρα 1952.

Πηγές έμπνευσης της σκέψης του Μπερντιάεφ

Η σκέψη του Μπερντιάεφ έχει πολλές πηγές έμπνευσης. Πολλές εκδηλώσεις της ρωσσικής σκέψης και πολιτιστικής παράδοσης ανιχνεύονται στον στοχασμό του: το κίνημα των ναρότνικών (λαϊκιστών), των Σλαβοφίλων, των Δυτικιζόντων και του χριστιανικού ουνιβερσαλισμού των Σολόβιεφ, Μπουλγκάκοφ, Φλορένσκυ και Χομιάκοφ. Οι ρώσοι λογοτέχνες Λέων Τολστόι και Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Η ανατολική ορθόδοξη θεολογία σφραγίζει τη σκέψη του: Γρηγόριος Νύσσης, Μέγας Αθανάσιος, (Βλ. Μέγας Αθανάσιος ΕΔΩ) αλλά και Ωριγένης. Ο δυτικοχριστιανικός μυστικισμός επιδρά πάνω του: Μάιστερ Έκχαρτ και Γιάκοµπ Μπαίµε. Δευτερεύουσες επιρροές δέχθηκε από τη δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία: Καντ, (Βλ. Καντ ΕΔΩ) Γιόχαν Φίχτε, Σοπενχάουερ, Νίτσε, Μαξ Σέλερ, Γιάσπερς, Ανρί Μπερξόν και τον μαρξισμό χωρίς τον αθεϊσμό του. Αφετηριακά η σκέψη του ρώσου στοχαστή είναι σφραγισμένη από τον καντιανό μαρξισμό στην γνωσιολογία του, την ηθική και την φιλοσοφία της ιστορίας. Στην πορεία της όμως προσεγγίζει τον θεϊστικό υπαρξισμό, κρατώντας την μαρξιστική κριτική του καπιταλισμού.

Η Φιλοσοφική σκέψη του Μπερντιάεφ

Η θεματογραφία του Μπερντιάεφ είναι αυτή στην οποία και άλλοι Ρώσοι φιλόσοφοι του ύστερου 19ου αιώνα επικεντρώνονται: Φιλοσοφική ανθρωπολογία, ηθική, κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία, φιλοσοφία της ιστορίας και φιλοσοφία της θρησκείας. Επίκεντρο της σκέψης του είναι η ελευθερία απαλλαγμένη από κάθε υπαρκτικό προσδιορισμό. Γι' αυτό και την προσδιορίζει ως μη οντική-ελευθερία. Ως μη κάτι ταυτιζόμενο με την κατάσταση που βρίσκεται ένα όν, η μη οντική ελευθερία προηγείται του όντος και προηγείται ως δυνατότητα και μόνο εκείνου που πρόκειται να γίνει κάθε φόρα. Η ουσία του κάθε όντος είναι τελικά η πορεία προς μια υπέρβαση της εκάστοτε υφιστάμενης κατάστασής του. Η αιτία της μη-οντικής ελευθερίας που την προσδιορίζει χωρίς να την περιχαρακώνει είναι ο Θεός, η κατεξοχήν ελεύθερη ύπαρξη. Για τον Μπερντιάεφ ο άνθρωπος είναι πρόσωπο, το οποίο ενεργεί ελεύθερα προς την κατεύθυνση του να καταστεί ον. Η κριτική προς την σοσιαλιστική αντίληψη για την κοινωνία και τον άνθρωπο όπου κυριαρχεί η εργαλειοποίηση έχει σαν αφετηρίες της όχι μόνο το χριστιανισμό, αλλά και τον Καντ. Στον αντίποδα του σοσιαλιστικού παραδείγματος βρίσκεται ένας προσωποκεντρικός σοσιαλισμός.

Έργα του Μπερντιάεφ στα νέα ελληνικά

1)Περί του προορισμού του ανθρώπου: δοκίμιον παραδόξου ηθικής. Μτφρ. μητροπολίτου Σάμου Ειρηναίου, εκδ.Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι, 1950

2)Πνεύμα και ελευθερία. Δοκίμιον Χριστιανικής Φιλοσοφίας, μτφρ.μητρ. Σάμου Ειρηναίου, Αθήναι 1952

3)Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκυ, μτφρ.Χ.Μαρκέτη, εκδ.Ο Κεραμεύς, χ.χ.(όχι μτφρ. Όλου του βιβλίου αλλά μόνο των5 πρώτων κεφαλαίων του)

4)Ο θρησκευτικός μεσσιανισμός του Ρωσικού Κομμουνισμού, περιοδικό Το Σύνορο, τ/χ.40 (χειμώνας 1966-1967), σελ.268-273 

5) Αλήθεια και Αποκάλυψη, εισαγωγή, μτφρ., σχόλια, Χρήστου Μαλεβίτση, εκδ.Δωδώνη, Αθήνα, χ.χ, (1967;)

6)Πνεύμα και πραγματικότητα, μτφρ.Αντιγόνη Χατζηθεοδώρου, εκδ. Οι Εκδόσεις των φίλων, Αθήναι 1968

7) Θείον και ανθρώπινον. Η υπαρξιακή διαλεκτική των σχέσις, μτφρ.Πρόδρομου Αντωνιάδου, εκδ. Π.Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1971

8) Βασίλειον του πνεύματος και βασίλειο του Καίσαρος, μτφρ.Βασίλειος Γιούλτσης, εκδ.Π. Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1971

9) Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι, μτφρ.Νικ. Ματσούκας, εκδ. Π.Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1972

10) Ο χριστιανισμός και το πρόβλημα του κομμουνισμού, μτφρ.Ι.Σιδέρης, Αθήνα, 1977

11) Το πεπρωμένο του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο, μτφρ.Ευτ. Γιούλτση, εκδ.Π. Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1980

12) Μαρξισμός και Χριστιανισμός, μτφρ.Ε. Δ. Νιάνιος, εκδ. Μήνυμα, Αθήνα, 1982

13) Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα, μτφρ.Β. Γιούλτσης, εκδ. Π.Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1983

14) Πέντε στοχασμοί περί υπάρξεως,μτφρ. Β.Τριανταφύλλου- Σωτήρης Γουνελάς, εκδ.Κοινότητα, Αθήνα, 1983

15) Για την κοινωνική ανισότητα, μτφρ.Ε. Δ. Νιάνιος, εκδ.Π.Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1984

16) Δοκίμιο εσχατολογικής μεταφυσικής, μτφρ.Χρ. Μαλεβίτσης, εκδ.Imago, Αθήνα, 1984

17) Οι πηγές και το νόημα του κομμουνισμού, μτφρ.Ε.Δ. Νιάνιος, εκδ.Π.Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1985

18) Νέος Μεσαίωνας, μτφρ.Π. Αντωνιάδης,εκδ. Π.Πουρναράς, Θεσσ/ίκη, 1987

19) Η μοίρα της κουλτούρας, εκδ.Ευθύνη, 1992

20) Για την αξία του χριστιανισμού και την απαξία των χριστιανών, μτφρ. Χρήστος Καραγιώργος, εκδ.Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2007

21) Ο χριστιανισμός και η πάλη των τάξεων, μτφρ.Τάσος Ραπαντζίκος, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2000

ΠΗΓΗ: http://el.wikipedia.org/