ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ (Τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ)

Ακολουθία του Νυμφίου

Ἰούδας ὁ δόλιος, φιλαργυρίας ἐρῶν, προδοῦναί σε Κύριε, τὸν θησαυρὸν τῆς ζωῆς, δολίως ἐμελέτησεν. Ὅθεν καὶ παροινήσας, τρέχει πρὸς Ἰουδαίους, λέγει τοῖς παρανόμοις. Τί μοι θέλετε δοῦναι, κᾀγὼ παραδώσω ὑμῖν, εἰς τὸ σταυρῶσαι αὐτόν;

Γυνή, βαλοῦσα σώματι Χριστοῦ μύρον,

Τὴν Νικοδήμου προὔλαβε σμυρναλόην.

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Κατά την ανάβαση του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, δύο ημέρες πριν το Πάσχα, κι ενώ βρισκόταν στο σπίτι του λεπρού Σίμωνα, τον πλησίασε μια γυναίκα πόρνη κι άλειψε το κεφάλι Του με πολύτιμο μύρο. Η τιμή του πολύτιμου αρώματος ήταν γύρω στα τριακόσια δηνάρια και γι' αυτό οι μαθητές την επέκριναν, και περισσότερο απ' όλους ο Ιούδας. Κι αυτό διότι γνώριζαν καλά πόσο μεγάλο ζήλο έδειχνε ο Διδάσκαλός τους για την ελεημοσύνη προς τους φτωχούς. Ο Ιησούς, όμως, την υπερασπίσθηκε, διότι γνώριζε τον αγαθό σκοπό της. Μάλιστα, ανέφερε και τον ενταφιασμό Του, προσπαθώντας να αποτρέψει τον Ιούδα από τη προδοσία, αλλά μάταια. Τότε απέδωσε στη γυναίκα την μεγάλη τιμή να διακηρύσσεται το ενάρετο έργο της σε ολόκληρη την οικουμένη.

Σύμφωνα με τον ιερό Χρυσόστομο, μας παραδίδεται ότι δύο ήταν οι γυναίκες που άλειψαν με μύρο τον Κύριο. Οι τρεις πρώτοι Ευαγγελιστές, οι Συνοπτικοί, αναφέρουν μια και την ίδια γυναίκα, που της δόθηκε η ονομασία πόρνη. Όμως, ο ευαγγελιστής Ιωάννης ομιλεί για άλλη γυναίκα, αξιοθαύμαστη και σεμνή, ονόματι Μαρία, την αδελφή του Λαζάρου, που άλειψε τα άχραντα πόδια Του σκουπίζοντας τα με τις τρίχες των μαλλιών της ("ἤλειψεν τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐξέμαξεν ταῖς θριξὶν αὐτῆς τοὺς πόδας αὐτοῦ").

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

(1) Το "ἀλάβαστρον μύρου νάρδου πιστικῆς" θα πρέπει να ήταν μιά μικρή σφραγισμένη φιάλη με άρωμα μιάς δόσεως, προκειμένου να διατηρείται το άρωμα, το οποίο χρησιμοποιούσαν σπάζοντας το φιαλίδιο. Ο αρωματισμός των συνδαιτημόνων στα δείπνα ήταν συνήθης (Πρβλ. Ψ. 22,5). Η νάρδος (περσ. nardin) είναι αρωματικό φυτό της συνομοταξίας της βαλεριάνας, αυτοφυές στις Ινδίες, από τις ρίζες του οποίου παρήγετο αρωματικό λάδι. Πιστική (πίστις) μπορεί να σημαίνει "γνήσια". Εν τούτοις, είναι πιθανό "πιστική" να είναι η ίδια η ονομασία του μύρου: "πιστικὴν νάρδον νοεῖ ἤτοι εἶδος νάρδου οὕτω λεγόμενον πιστικὴν ἤ τὴν ἄδολον νάρδον" (Θεοφύλακτος, PG 123,645b), πιθανώς μιά παραφθορά του spicatum (Γαληνού, Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους 12,604: "τὰ πολυτελῆ μύρα τῶν γυναικῶν, ἅ καλοῦσιν αὗται σπικάτα καὶ φουλιάτα") ή "πιστική" (= αραμ. pistaqa, "πιστάκια") προερχόμενη είτε από το δένδρο pistachio (M. Black, An Aramaic Approach, 1967(3), s. 223-25), είτε από το ινδικό όνομα της νάρδου, piccita (βλ. BDAG). 

(2) Το ασημένιο "δηνάριον" (denarius), μετά την επί Νέρωνος υποτίμησή του αντιστοιχούσε στο ημερομίσθιο ενός εργάτη (Ματθ. 20,2).  Επομένως, 300 δηνάρια ήταν 300 ημερομίσθια (BDAG). Η μνεία του δηναρίου στη συνάφεια της παραβολής του Ματθαίου, σημαίνει, κατά τη γνώμη μας, ότι το κατά Ματθαίον εγράφη μετά την επί Νέρωνος υποτίμηση και ότι ο Ιησούς, όταν έλεγε την παραβολή, θα είχε χρησιμοποιήσει προφανώς άλλο νόμισμα, την αξία του οποίου προσάρμοσε ο Ματθαίος στα οικονομικά δεδομένα της εποχής του. 

____________________________________

Το πρωί της Μεγάλης Τετάρτης τελείται Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία. Η ακολουθία της Μεγάλης Τετάρτης (Εσπέρας) αποτελεί τον Όρθρο της Μεγάλης Πέμπτης και είναι αφιερωμένη στην ανάμνηση τεσσάρων σημαντικών γεγονότων που συνέβησαν λίγο πριν τη Σταύρωση και περιγράφονται στα Ευαγγέλια: 

1) Ὁ Ἱερός Νιπτήρ: η νήψις από τον Ιησού των ποδών των μαθητών Του.

Νίπτει Μαθητῶν ἑσπέρας Θεὸς πόδας,

Οὗ ποῦς πατῶν ἦν εἰς Ἐδὲμ δείλης πάλαι.

Με συνοχή έγινε η συγκέντρωση των Μαθητών το βράδυ εκείνο, ανώγαιο της Ιερουσαλήμ, ενώ είχαν ήδη αντιληφθεί ότι κάποιο γεγονός μεγάλο και ιερό επρόκειτο να συμβεί. Πήραν τις θέσεις τους στο τραπέζι, με κάποιο ανάρμοστο θόρυβο και φιλονικία που είχε προηγηθεί. Ο Διδάσκαλο ξαφνικά σηκώνεται, βγάζει τα εξωτερικά ιμάτιά Του και αφήνει μόνο με τον χιτώνα, προχωρώντας προς τον νιπτήρα, ζωσμένος την πετσέτα, ρίχνει νερό στη λεκάνη, έτοιμος να τους πλύνει τα πόδια. Το ασύλληπτο βάθος ταπεινώσεως!

Οι Μαθητές μένουν έκπληκτοι, αλλά και ντροπιασμένοι. Ο Κύριος έπλυνε τα πόδια τους, γεμίζοντας τη λεκάνη μόνος του δώδεκα φορές, γονατίζοντας δώδεκα φορές ωσαν δούλος.

Η οφειλή, το μεγάλος χρέος, η πλέον ταπεινωτική υπηρεσία χάριν των άλλων ανθρώπων, διδάσκει την Αγάπη και την Ταπεινοφροσύνη. Η πράξη του Κυρίου, βοήθησε τους Μαθητές να κατανοήσουν τη νέα πνευματική κοινωνία που επιθυμούσε ο Ιησούς να ιδρύσει στη Γη. Μεγάλη η τιμή να υπηρετούμε τον αδύνατο, τον πονεμένο. Μεγάλη τιμή να αποφεύγεται η φιλονικία με σκοπό τα πρωτεία και τους τίτλους. Μεγάλη τιμή η κοινωνική αλληγγύη.

2) Ὁ Μυστικός Δεῖπνος: πρόκειται για αποχαιρετιστήριο και όχι για πασχάλιο δείπνο.

Διπλοῦς ὁ Δεῖπνος· Πάσχα γὰρ νόμου φέρει,
Καὶ Πάσχα καινόν, Αἷμα. Σῶμα Δεσπότου.

«Λάβετε, φάγετε τοῦτο ἐστὶ τὸ σῶμα μου, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».

«Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες τοῦτο ἐστὶ τὸ αἷμα μου τὸ τῆς Καινῆς Διαθήκης, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν καὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».

Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμήν ἀνάμνησιν

Ο Κύριος παραδίδει το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας στους Μαθητές του, οι οποίοι θα αποτελέσουν τους στυλοβάτες της Εκκλησίας στο μέλλον. 

Δεν αποτελεί απλή ανάμνηση η θυσία του Θεανθρώπου που συντελέσθηκε στο παρελθόν στο Γολγοθά, αλλά βιώνεται από τους ανθρώπους ως Μυστήριο επαναλαμβανόμενο. Εκεί στον λόφο του Γολγοθά, τότε, το Αίμα Του αποτέλεσε πηγή ζωής, σωτηρίας και αγιασμού. 

3) Ἡ Ὑπερφυής Προσευχή: η προσευχή του Ιησού προς τον Πατέρα του, μετά τον Μυστικό Δείπνο και λίγο πριν τη σύλληψή του στο χωρίο Γεθσημανί του Όρους των Ελαιών.

Προσεύχῃ· καὶ φόβητρα, θρόμβοι αἱμάτων,
Χριστέ, προσώπου, παραιτούμενος δῆθεν
Θάνατον, ἐχθρὸν ἐν τούτοις φενακίζων.

Πρώτη φορά ο Ιησούς ευρίσκεται σε τόσο δυσχερή θέση και αναζητεί μάταια την συμπαράσταση των μαθητών του, οι οποίοι δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν την κρισιμότητα της ώρας. Την ύστατη αυτή στιγμή, ο Ιησούς είναι εντελώς μόνος. Ο κόσμος τον έχει ήδη εγκαταλείψει και μόνον ο "ἄγγελος ἀπ' οὐρανοῦ" παραμένει "ἐνισχύων αὐτόν" να αποδεχθεί το ποτήριο του μαρτυρίου. Η περικοπή αυτή θα πρέπει να ήταν πολύ διδακτική κατά την περίοδο των διωγμών ["τὸ ποτήριον ὅ ἐγὼ πίνω πίεσθε" (Μάρκ. 10,39)]. Ο "πειρασμός" είναι ο πειρασμός της παραίτησης, της εγκατάλειψης, του φόβου μπροστά στο μαρτύριο και στα δεινά, που αναμένουν πρώτα τον ίδιο τον Ιησού Χριστό και κατόπιν τους μαθητές και την εκκλησία. 

Η τοποθεσία Γεθσημανί ήταν τόπος συχνών επισκέψεων του Ιησού ["ἦν δὲ τὰς ἡμέρας ἐν τῷ ἱερῷ διδάσκων, τὰς δὲ νύκτας ἐξερχόμενος ηὐλίζετο εἰς τὸ ὄρος τὸ καλούμενον Ἐλαιῶν" (Λκ. 21,37), "ἤδει δὲ καὶ Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν τὸν τόπον, ὅτι πολλάκις συνήχθη Ἰησοῦς ἐκεῖ μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ" (Ἰω. 18,2)]. Όπως φανερώνει και το όνομα (εβρ. Gat semen = κάδος πιεστηρίου λαδιού, ελαιοτριβείο), "τὸ χωρίον" Γεθσημανί (και όχι η Γεσθημανή) ήταν μέσα στον τότε ελαιώνα του Όρους των Ελαιών. Σήμερα, μολονότι υπάρχουν ακόμη λίγες αρχαίες ελιές στο Όρος των Ελαιών, γνωρίζουμε ότι κατά την πολιορκία της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ., ο Τίτος "προσέταξεν ἐξομαλίζειν τὸ μέχρι τοῦ τείχους διάστημα. καταβληθέντος δὲ παντὸς ἕρκους καὶ περιφράγματος, ὅσα κήπων προανεστήσαντο καὶ δένδρων οἱ οἰκήτορες, ὕλης τε ἡμέρου τῆς μεταξὺ πάσης ἐκκοπείσης, ἀνεπλήσθη μὲν τὰ κοῖλα καὶ χαραδρώδη τοῦ τόπου" (Ἰωσ. Ἰουδ. Πόλ. 5, 106-108) και ότι οι "Ῥωμαῖοι δὲ καίτοι πολλὰ περὶ τὴν τῆς ὕλης συγκομιδὴν ταλαιπωρούμενοι τὰ χώματα διήγειραν μιᾷ καὶ εἴκοσιν ἡμέραις, κείρανες, ὡς προείρηται, τὴν περὶ τὸ ἄστυ χώραν ἐπ' ἐνενήκοντα σταδίους ἐν κύκλῳ πᾶσαν, ἦν δ' ἐλεεινὴ καὶ τῆς γῆς ἡ θέα. τὰ γὰρ πάλαι δένδρεσι καὶ παραδείσοις κεκοσμημένα τότε πανταχόθεν ἠρήμωτο καὶ περικέκοπτο τὴν ὕλην" (Ἰωσ. Ἰουδ. Πόλ. 6, 5-7). 

4) Η Προδοσία του Ιούδα: το φιλί του Ιούδα είναι η υπέρτατη ειρωνεία, καθώς και ο παραδοσιακός χαιρετισμός μαθητού προς Διδάσκαλο. Ο Ιησούς γνώριζε ακριβώς τί πρόκειται να συμβεί.

Τί δεῖ μαχαιρῶν, τί ξύλων λαοπλάνοι,
Πρὸς τὸ θανεῖν πρόθυμον εἰς Κόσμου λύτρον.

"Ἑταῖρε, ἐφ' ὅ πάρει" = σύντροφε, κάνε αυτό που ήλθες να κάνεις.

(Βλ. Συμφωνία της Προδοσίας ΕΔΩ)

Ο ευαγγελιστής Μάρκος τονίζει πάντοτε ότι όλα γίνονται με βάση το προβλεπόμενο Σχέδιο του Θεού ("οὕτως δεῖ γενέσθαι"). 

Ο Ιωάννης εμπλέκει και τους Ρωμαίους στη σύλληψη του Ιησού.

"Εἷς" των οπλισμένων (Λουκ. 22,38) μαθητών, ο Πέτρος κατά τον Ιωάννη, τράβηξε το ξίφος του και προσπάθησε να κτυπήσει τον δούλο του αρχιερέα, Μάλχο, προφανώς στο κεφάλι. Εκείνος με μια κίνηση αποφεύγει το χτύπημα, με αποτέλεσμα το ξίφος να τον βρει ευτυχώς μόνο στο αυτί. Υπάρχει συμφωνία του Λουκά με τον Ιωάννη ως προς την ίαση του ωτός του δούλου. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Σταματίου Ν. Χατζησταματίου "Το Πάθος του Ιησού Χριστού στα Ευαγγέλια", Αθήνα 2007.

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος πλ. δ'.

Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός, καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα, ἀνάξιος δὲ πάλιν, ὃν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα. Βλέπε οὖν ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθής, ἵνα μῄ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς βασιλείας ἔξω κλεισθῇς, ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός, διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς.

Κοντάκιον

Ἦχος δ'. Ὁ ὑψωθεὶς.

Ὑπὲρ τὴν Πόρνην Ἀγαθὲ ἀνομήσας, δακρύων ὄμβρους οὐδαμῶς σοι προσῆξα, ἀλλὰ σιγῇ δεόμενος προσπίπτω σοι, πόθῳ ἀσπαζόμενος, τοὺς ἀχράντους σου πόδας, ὅπως μοι τὴν ἄφεσιν, ὡς Δεσπότης παράσχῃς, τῶν ὀφλημάτων κράζοντι Σωτήρ. Ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ῥῦσαί με.

Κάθισμα

Ἦχος γ'. Τὴν ὡραιότητα.

Πόρνη προσῆλθέ σοι, μύρα σὺν δάκρυσι, κατακενοῦσά σου ποσὶ Φιλάνθρωπε, καὶ δυσωδίας τῶν κακῶν, λυτροῦται τῇ κελεύσει σου, πνέων δὲ τὴν χάριν σου, μαθητής ὁ ἀχάριστος, ταύτην ἀποβάλλεται, καὶ βορβόρῳ συμφύρεται, φιλαργυρίᾳ ἀπεμπολῶν σε. Δόξα Χριστὲ τῇ εὐσπλαγχνίᾳ σου.

Ἕτερον Κάθισμα

Ἦχος δ'. Ταχὺ προκατάλαβε.

Ἰούδας ὁ δόλιος, φιλαργυρίας ἐρῶν, προδοῦναί σε Κύριε, τὸν θησαυρὸν τῆς ζωῆς, δολίως ἐμελέτησεν. Ὅθεν καὶ παροινήσας, τρέχει πρὸς Ἰουδαίους, λέγει τοῖς παρανόμοις. Τί μοι θέλετε δοῦναι, κᾀγὼ παραδώσω ὑμῖν, εἰς τὸ σταυρῶσαι αὐτόν;

Ἕτερον Κάθισμα

Ἦχος α'. Τὸν τάφον σου Σωτὴρ.

Ἡ Πόρνη ἐν κλαυθμῷ, ἀνεβόα οἰκτίρμον, ἐκμάσσουσα θερμῶς, τοὺς ἀχράντους σου πόδας, θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς, καὶ ἐκ βάθους στενάζουσα. Μὴ ἀπώσῃ με, μηδὲ βδελύξῃ Θεέ μου, ἀλλὰ δέξαι με, μετανοοῦσαν, καὶ σῶσον, ὡς μόνος φιλάνθρωπος.

Ὁ Οἶκος

Ἡ πρῴην ἄσωτος Γυνή, ἐξαίφνης σώφρων ὤφθη, μισήσασα τὰ ἔργα, τῆς αἰσχρᾶς ἁμαρτίας, καὶ ἡδονὰς τοῦ σώματος, διενθυμουμένη τὴν αἰσχύνην τὴν πολλήν, καὶ κρίσιν τῆς κολάσεως, ἣν ὑποστῶσι πόρνοι καὶ ἄσωτοι, ὧν περ πρῶτος πέλω, καὶ πτοοῦμαι, ἀλλ' ἐμμένω τῇ φαύλῃ συνηθείᾳ ὁ ἄφρων, ἡ Πόρνη δὲ γυνή, καὶ πτοηθεῖσα, καὶ σπουδάσασα ταχύ, ἦλθε βοῶσα πρὸς τὸν Λυτρωτήν· Φιλάνθρωπε καὶ οἰκτίρμον, ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ῥῦσαί με.