ΘΡΗΣΚΕΙΑ: Άγιος Ματθαίος απόστολος και Ευαγγελιστής (16 Νοεμβρίου)

Ματθαίος, υιός Αλφαίου και Λευΐ επονομαζόμενος. 

Το όνομα Ματθαίος είναι μεταγραφή του σημιτικού Matanja και συνεπτυγμένως Mataja, που μεταφράζεται ως «Θεόδωρος». Ο Ματθαίος ενδιαφέρεται περισσότερο από τους άλλους Ευαγγελιστές για την σχέση μεταξύ των χριστιανών και του ναού, του ιερατείου και των θυσιών. Δηλ. ο Ματθαίος ενδιαφέρεται για την απαλλαγή των χριστιανών από τον φόρο του ναού και όχι μόνον. 

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

«Σῴζεις, Ἰησοῦ καὶ τελώνας· σοὶ χάρις».

Οὕτω βοᾷ Ματθαῖος ἐκ πυρὸς μέσου.

Ἀκάματον Ματθαῖον πῦρ δεκάτῃ κτάνεν ἕκτῃ.

ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ

Είναι το εκτενέστερο όλων των Ευαγγελίων και πάντοτε παρατίθεται πρώτο σ’ όλους τους καταλόγους βιβλίων της Καινής Διαθήκης και, τελικώς, στον Κανόνα της, πράγμα το οποίο εκφράζει την πρωταρχική θέση του στη ζωή της Εκκλησίας. 

Το κείμενό του αποτελείται από το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου. Η συστηματική διάταξη του περιεχομένου του ακολουθεί τετραμερές διάγραμμα, το οποίο εκφράζει την προσπάθεια του Ευαγγελιστού για την συστηματική κατάταξη του υλικού του. Εν τούτοις, δυνάμεθα να υποστηρίξουμε τις θεματικές ενότητες, οι οποίες εκφράζουν την ιστορική πορεία του Ιησού, από την βάπτισή Του υπό του Ιωάννου του Βαπτιστού, την δράση του στην περιοχή της Γαλιλαίας και την πορεία του προς Ιεροσόλυμα, όπου υπέστη το πάθος και αναστήθηκε, για να καταλήξει στις εμφανίσεις του μετά την ανάσταση στους μαθητές του. Η ιστορική αυτή πορεία του Ιησού τεκμαίρεται απ’ όλη την Συνοπτική παράδοση. 

Μερικά από τα φιλολογικά του χαρακτηριστικά είναι η ευχάριστη γλώσσα, η αρμονία, η συμμετρία και η ζωηρότητα ύφους, ενώ οι σημιτισμοί που απαντώνται δεν εκφράζουν απλώς την σημιτική καταγωγή του συγγραφέως, αλλά την απλή, λαϊκή γλώσσα, στην οποία κυκλοφορούσε η ευαγγελική παράδοση, προκειμένου να είναι κατανοητή υπό πάντων των λαϊκών στρωμάτων και στην οποία είχαν οργανικώς ενταχθεί σημιτικές και λατινικές εκφράσεις και λέξεις, χρησιμοποιούμενες απ’ όλους στην καθημερινή ζωή. 

Χαρακτηριστικό της σημιτικής σκέψης είναι οι παραβολές, οι παρομοιώσεις και τα αποφθέγματα, οι επαναλήψεις, ο παραλληλισμός, ο ποιητικός ρυθμός, η κατά παράταξιν σύνδεση διά του συνδέσμου «καί», το ασύνδετον κ.ά. Από τις σημιτικές λέξεις και εκφράσεις άξιες λόγου είναι π.χ. αἱ ρακά, μαμωνᾶς, γέενα, αἴρειν τόν ζυγόν, δεσμεῖν καί λύειν, βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἁγία πόλις, σκότος τό ἐξώτερον, σάρξ καί αἷμα, ἐν ταύταις ταῖς δυσίν ἐντολαῖς ὁ νόμος καί οἱ προφῆται κρέμανται, η λέξη «δικαιοσύνη» αντί της λέξης ἐλεημοσύνη κ.ά. Από τις λατινικές λέξεις, π.χ. λεγιών, κῆνσος, κουστωδία, Καῖσαρ, ἀσάριον, κοδράντης, μίλιον, μόδιος, φραγγελόω κ.ά. 

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ 

Το Ευαγγέλιον ουδεμία άμεση ή έμμεση αναφορά περιέχει στο όνομα του συγγραφέως, γι’ αυτό ανατρέχουμε στις εξωτερικές μαρτυρίες, εκ των οποίων αρχαιότερη είναι η του Παπίου Ιεραπόλεως (δεν είναι και τόσο βοηθητική, όμως, "ἑβραῒδι διαλέκτῳ τά Λόγια συνεγράψατο"), ο οποίος ομιλεί περί του συγγραφέως του αραμαϊκού Ευαγγελίου Ματθαίου, ενός εκ των Δώδεκα αποστόλων ή του μεταφραστού του Ευαγγελίου στην ελληνική, και ο οποίος χρησιμοποίησε και το κατά Μάρκον Ευαγγέλιον. Πάντως, ο σύμφωνα με τον Παπία, Ματθαίος, είναι καθ’ όλα ο των Δώδεκα Μαθητών του Ιησού μνημονευόμενος, υιός του Αλφαίου και Λευΐ επονομαζόμενος. Το όνομα Ματθαίος είναι μεταγραφή του σημιτικού Matanja και συνεπτυγμένως Mataja, που μεταφράζεται ως «Θεόδωρος». 

Δυστυχώς, οι πληροφορίες της Καινής Διαθήκης για τον Ματθαίο είναι πολύ πενιχρές. Πάντως, ο ίδιος ο συγγραφέας λέγει περί του εκ των Δώδεκα μαθητών Ματθαίου ότι ήταν τελώνης, δηλ. εκμισθωτής της είσπραξης των φόρων για λογαριασμό του ρωμαϊκού κράτους. Ο Μάρκος και ο Λουκάς μνημονεύουν το δείπνο που παρέθεσε ο Ματθαίος στην οικία του προς τιμήν του Ιησού, μετά την κλήση του, η οποία έλαβε χώρα την στιγμή που εκείνος καθόταν στο «τελώνιο». Έκτοτε, ουδεμία άλλη μνεία υπάρχει γι’ αυτόν στο Ευαγγέλιο. Στις Πράξεις μνημονεύεται μαζί με τους λοιπούς δέκα μαθητές, την Μαριάμ, μητέρα του Ιησού και τους αδελφούς του, μετά την ανάληψη του Ιησού, ενώ ουδεμία άλλη μνεία γι’ αυτόν γίνεται στην Καινή Διαθήκη. 

Αλλά και η αρχαία εκκλησιαστική παράδοση είναι φειδωλή, από την οποία γνωρίζομε μόνον ότι αυτός εκήρυξε κατ’ αρχήν το Ευαγγέλιο στους Ιουδαίους της Παλαιστίνης, χάριν των οποίων έγραψε αραμαϊστί το πρώτο Ευαγγέλιο και εν συνεχεία μετέβη σε άλλες χώρες για τον ίδιο σκοπό (Εὐσεβίου, Ἐκκλ. Ἱστ. Γ΄, 24, Πρβλ. ΣΤ΄, 25). Μεταγενέστερη παράδοση αναφέρει ότι μετέβη στην Αιθιοπία (Ρουφίνου, Ἐκκλ. Ἱστ. 10,9, Σωκράτους, Ἐκκλ. Ἱστ. 1,19, Νικηφόρου Καλλίστου, Ἐκκλ. Ἱστ. 2,41). Κλήμης ο Αλεξανδρεύς υπογραμμίζει τον ασκητικό βίο του Ματθαίου (Παιδαγωγός Β΄, 1,16) και τον συγχέει με τον Ματθία, ο οποίος εξελέγη λίγο πριν την Πεντηκοστή στη θέση του Ιούδα.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι το διπλό όνομα του Ευαγγελιστού, Ματθαίος και Λευΐ, προκάλεσε επιφυλάξεις σε ορισμένους ερευνητές, διότι, κατ’ αυτούς, δεν ήταν συνηθισμένο στους Ιουδαίους να φέρουν δύο σημιτικά ονόματα. Το σύνηθες ήταν να φέρουν ένα ιουδαϊκό και ένα ελληνικό. Αυτό είναι μεν γεγονός, αλλά δεν συντρέχει λόγος αμφισβήτησης της ευαγγελικής παράδοσης, διότι είναι πιθανόν το δεύτερο όνομα, Ματθαίος, να του εδόθη μετά την κλήση του από τον Ιησού Χριστό, όπως συνέβη με τον Πέτρο και αργότερα με τον Βαρνάβα. Το αραμαϊκό κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο δεν επέζησε πέραν μιάς δεκαετίας, διότι πολύ νωρίς μεταφράσθηκε στην ελληνική ελεύθερα από διάφορους μεταφραστές, αλλά και από τον ίδιο τον Ματθαίο που προσέθεσε κι άλλο υλικό. Ουδεμία μετάφραση του αραμαϊκού διασώθηκε κι αυτό δεικνύει ότι αντικαταστάθηκε οριστικά υπό του παρόντος Ευαγγελίου. 

Οι πληροφορίες για το θέμα αυτό είναι πάρα πολλές, αναφερόμαστε σε μερικές: Κλήμης ο Αλεξανδρεύς ομιλεί περί δύο Ευαγγελίων, τα οποία περιέχουν τις γενεαλογίες τής κατά σάρκα καταγωγής του Ιησού, ενώ ο Ωριγένης (απέθανε το 254 μ.Χ.) στο Υπόμνημά του παρατηρεί στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον ότι «ὡς ἐν παραδόσει μαθών περί τῶν τεσσάρων Ευαγγελίων, ἅ καί μόνα ἀναντίρρητά ἐστιν ἐν τῇ ὑπό τόν οὐρανόν Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ, ὅτι πρῶτον μέν γέγραπται τό κατά τόν ποτέ τελώνην ὕστερον δέ ἀπόστολον Ἰησοῦ Χριστοῦ Ματθαῖον, ἐκδεδωκότα αὐτό τοῖς ἀπό ἸουδαΪσμοῦ πιστεύσασιν, γράμμασιν ἑβραϊκοῖς συντεταγμένον» (Πρβλ. ἐν Εὐσεβιου, Ἐκκλ. Ἱστ. ΣΤ΄, 25,4).

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Είναι εμφανές ότι το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον είναι το Ευαγγέλιον της ιουδαιο-χριστιανικής εκκλησίας, την οποία προσπαθεί να υπερασπισθεί κατά των αντιδράσεων και των θρησκευτικών πεποιθήσεων της θρησκευτικής ηγεσίας του Ιουδαϊσμού. Αυτή η ιουδαιο-χριστιανική κοινότητα ήταν ανοικτή προς την ιεραποστολή προς τους εθνικούς και σκοπό είχε να τους ενσωματώσει στην Εκκλησία. 

Και ενώ το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον περιέχει μερικές από τις πιο ιουδαϊστικές ρήσεις, όμως περιέχει και άλλες οι οποίες τονίζουν την παγκοσμιότητα της εν Χριστῷ σωτηρίας. Τα χαρακτηριστικά της συγγραφής του φέρονται για τις ανάγκες μιάς εκκλησιαστικής κοινότητας, η οποία αντιτίθετο στην ιουδαϊκή θρησκευτική ηγεσία πάνω σε θέματα ερμηνείας των Γραφών της Παλαιάς Διαθήκης και της θέσης του νόμου, του ναού και των θυσιών, του Σαββάτου, της νηστείας, της προσευχής, των διατάξεων περί τροφών και καθαρμών, της πειθαρχίας, του γάμου, του διαζυγίου, αλλά και της στάσης έναντι των Σαμαρειτών και των εθνικών κ.ο.κ. 

Ο Ματθαίος ενδιαφέρεται περισσότερο από τους άλλους Ευαγγελιστές για την σχέση μεταξύ των χριστιανών και του ναού, του ιερατείου και των θυσιών. Δηλ. ο Ματθαίος ενδιαφέρεται για την απαλλαγή των χριστιανών από τον φόρο του ναού και όχι μόνον. 

Σχετικά με τον τόπο συγγραφής, διάφορα γεγονότα τοποθετούν την εκκλησιαστική κοινότητα του Ευαγγελίου εκτός της Παλαιστίνης, στην περιοχή της Συρίας και ειδικότερα στην Αντιόχεια, όπου οι ίδιες εντάσεις περιγράφονται και στην προς Γαλάτας επιστολή του Παύλου. Η παράδοση, όμως, η ευαγγελική, σαφέστατα έχει Παλαιστινό χαρακτήρα, αφού η Συρία ως χώρος επεκτάσεως του κηρύγματος του Ιησού αναφέρεται μόνον από τον Ματθαίο. Αλλά ως πιθανοί τόποι συγγραφής προετάθησαν από διαφόρους ερευνητές και η Αλεξάνδρεια, η Καισάρεια Παλαιστίνης, η Γαλιλαία, η Πέλλα, η Έδεσσα. Ο χρόνος συγγραφής δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια, υπολογίζεται όμως μεταξύ των ετών 60-66 μ.Χ. 

Για τον θάνατο του Ματθαίου ουδεμία πληροφορία έχουμε, πάντως η Εκκλησία εορτάζει την μνήμη του την 16η Νοεμβρίου. 

Ελένη Δραμπάλα

Ἀπολυτίκιον 

Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.

Θείας ἤκουσας, φωνῆς τοῦ Λόγου, καὶ τῆς πίστεως, τὸ φῶς ἐδέξω, καταλείψας τελωνείου τὸν σύνδεσμον ὅθεν Χριστοῦ τὴν ἀπόρρητον κένωσιν, εὐηγγελίσω Ματθαῖε Ἀπόστολε. Καὶ νῦν πρέσβευε, δοθήναι τοῖς σὲ γεραίρουσι, πταισμάτων ἱλασμὸν καὶ μέγα ἔλεος.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον

Ἦχος γ’.

Ἀπόστολε Ἅγιε, καὶ Εὐαγγελιστὰ Ματθαῖε, πρέσβευε τῷ ἐλεήμονι Θεῷ, ἵνα πταισμάτων ἄφεσιν, παράσχῃ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.

Κοντάκιον

Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς.

Τοῦ τελωνείου τὸν ζυγὸν ἀποῤῥίψας, δικαιοσύνης τῷ ζυγῷ προσηρμόσθης, καὶ ἀνεδείχθης ἔμπορος πανάριστος, πλοῦτον κομισάμενος, τὴν ἐξ ὕψους σοφίαν· ὅθεν ἀνεκήρυξας, ἀληθείας τὸν λόγον, καὶ τῶν ῥᾳθύμων ἤγειρας ψυχάς, καθυπογράψας, τὴν ὥραν τῆς κρίσεως.