ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ: Τα ψηφιδωτά στην αρχαία ελληνιστική πόλη Ζεύγμα, που είχε ιδρύσει ο διάδοχος του Μ.Αλεξάνδρου Σέλευκος Νικάτωρ

Το ένα ψηφιδωτό αναπαριστά τις Εννέα Μούσες, το δεύτερο τον Ωκεανό και την Τιθύ και το τρίτο νεαρό άνδρα

Το Ζεύγμα (Ζεῦγμα) ήταν αρχαία ελληνιστική πόλη στη σημερινή νότιο ανατολική Τουρκία. Το 80% του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται από το 2000 βυθισμένο στη τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε από το φράγμα Μπιρετσίκ. Η περιοχή εκείνη την εποχή ήταν τμήμα της Άνω Συρίας, ανήκε στο βασίλειο των Σελευκιδών και για ένα διάστημα στο βασίλειο της Κομμαγηνής.

Ιστορία

Ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α΄τον Νικάτορα στις όχθες του Ευφράτη αλλά η κατοίκηση στη περιοχή ξεκινά από την νεολιθική εποχή, στην ακμή της έφτανε τους 25.000 κατοίκους. Το όνομα της το οφείλει στη γέφυρα που έγινε στη πόλη από τον Σέλευκο με λέμβους, ώσπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έκτισε νέα λίθινη. Η πόλη είχε δύο τμήματα-συνοικίες , στην ουσία ξεχωριστές πόλεις, τη Σελεύκεια στην ανατολική όχθη του Ευφράτη και την Απάμεια στην δυτική. Εδώ παντρεύτηκε ο Αντίοχος Γ' ο Μέγας ενώ η πόλη χρησιμοποιήθηκε σαν πέρασμα για τον στρατό των Σελευκιδών στις εκστρατείες τους στη Παρθία και στη Βακτριανή. Τον 1ο αιώνα π.Χ. ο βασιλιάς της Αρμενίας Τιγράνης ο Μέγας συνέλαβε φυλάκισε και σκότωσε στη ακρόπολη που βρισκόταν στη Σελεύκεια την Κλεοπάτρα Σελήνη.

Τον 1ο π.Χ. αιώνα η Ζεύγμα έγινε τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας , την ίδια εποχή οι Πάρθοι κατέλαβαν την Απάμεια και χώρισαν την Ζεύγμα κάνοντας τον Ευφράτη σύνορο. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη ενώ έγινε και έδρα της IV Σκυθικής λεγεώνας (Legio IV Skcythica) που παρέμεινε εκεί μέχρι το 252 μ.Χ. που ο ρωμαϊκός στρατός ηττήθηκε από τον Σαπώρ Α' στη Βαρβαλλισό .

Το Ζεύγμα πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατηρήθηκε έως το 637 μ.Χ. όταν καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους Άραβες, η πόλη σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

Ανασκαφές

Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν από τον Τόμας Έντουαρντ Λόρενς το 1917 και συνεχίστηκαν το 1970 από τον Τζον Βάγκνερ. Από το 1990 οι έρευνες συνεχίστηκαν με εντατικούς ρυθμούς λόγο της ανόδου του νερού.

Έχουν ανεβρεθεί θέσεις της νεολιθικής εποχής κοντά στη Ζεύγμα, ανασκάφτηκε σχεδόν το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης. Βρέθηκαν πολλά ψηφιδωτά με θέματα από την ελληνική μυθολογία, όπως Ωκεανός και Τηθύς, Δαίδαλος και Ίκαρος, ο Αχιλλέας στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη, και ο Διόνυσος με την Αριάδνη. Βρέθηκαν τοιχογραφίες, νομίσματα, κεραμικές σφραγίδες αγάλματα και εκατοντάδες κινητά ευρήματα.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικού Μουσείο της πόλης Γκαζίαντεπ.

Οι Μούσες και ο Ωκεανός στην αρχαία πόλη Ζεύγμα

Εντυπωσιάζουν η ζωηρότητα των μορφών και τα θαυμάσια χρώματα στα ψηφιδωτά, για τη δημιουργία των οποίων χρησιμοποιήθηκαν ειδικά κατασκευασμένες γυάλινες ψηφίδες

Εξαιρετικής ωραιότητας είναι τα τρία ψηφιδωτά που έφερε τις τελευταίες μέρες στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στα τουρκικά σύνορα με τη Συρία.

Αποτελούν λαμπρά τμήματα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, πλουτίζουν όμως και τη δική μας, την ελληνική, καθώς η αρχαία πόλη στην οποία εντοπίσθηκαν είναι η πόλη Ζεύγμα της ελληνιστικής εποχής. Την είχε ιδρύσει ο Σέλευκος Νικάτωρ, διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το ένα ψηφιδωτό παριστά τις εννέα Μούσες (σε πορτρέτα) και κοσμούσε μεγάλο δωμάτιο στο σπίτι που οι αρχαιολόγοι έχουν ονομάσει «Οίκο των Μουσών», λόγω της ιδιαίτερης φινέτσας στα αρχιτεκτονικά στοιχεία και στον διάκοσμό του. Στο κέντρο εικονίζεται η Καλλιόπη και γύρω της οι λοιπές αδερφές της. Κατά τον Ησίοδο η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη και ευγενέστερη από τις 9 Μούσες, προστάτις της Επικής Ποίησης και της Ρητορικής, καθώς και όλων των Καλών Τεχνών (Καλλιέπουσα), άρα η επιλογή της στο κέντρο της σύνθεσης δεν είναι παράξενη.

Το δεύτερο ψηφιδωτό παριστά τον Ωκεανό και την Τιθύ και είναι ωραιότερο από ένα άλλο με παρόμοια σύνθεση που έχει βρεθεί σε διαφορετικό χώρο. Η ζωηρότητα των μορφών, η ομορφιά τους και τα θαυμάσια χρώματα εντυπωσιάζουν. Μάλιστα, οι ειδικοί λένε ότι έχουν χρησιμοποιηθεί ειδικά κατασκευασμένες γυάλινες ψηφίδες. Το τρίτο είναι μικρότερων διαστάσεων και παριστά νεαρό άνδρα.

Τα τρία ψηφιδωτά είναι του 2ου αιώνα μ.Χ., έχουν δηλαδή δημιουργηθεί κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Στο ψηφιδωτό με τις Μούσες, το όνομα της καθεμιάς είναι γραμμένο στα ελληνικά, καθώς η ελληνιστική κοινή ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής.

«Ρωμαϊκή»

Ωστόσο, οι επιστήμονες που ξενάγησαν τον Τύπο στην ανασκαφή αναφέρουν την πόλη Ζεύγμα ως ρωμαϊκή, ενώ ιδρύθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, το 300 π.Χ. από Μακεδόνα ο οποίος και ίδρυσε τη δυναστεία των Σελεκυιδών, και ακόμα και το όνομά της είναι ελληνικό.

Το οφείλει στη γέφυρα με λέμβους που κατασκεύασε ο Σέλευκος και χρησιμοποιούνταν επί αιώνες, ώσπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έκτισε νέα λίθινη. Η πόλη είχε δύο τμήματα- συνοικίες, στην ουσία ξεχωριστές πόλεις, τη Σελεύκεια στην ανατολική όχθη του Ευφράτη και την Απάμεια στη δυτική.

Τον 1ο π.Χ. αιώνα έγινε τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την ίδια εποχή που οι Πάρθοι κατέλαβαν την Απάμεια και έκαναν τον Ευφράτη σύνορο. Κατόπιν πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατηρήθηκε έως το 637 μ.Χ. όταν καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους Αραβες, οπότε σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

Η αρχαία πόλη με τη μεγάλη ιστορία σήμερα είναι κατά 80% κάτω από τα νερά, καθώς κατακλύστηκε παρά τις τεράστιες διαμαρτυρίες διεθνώς και βρέθηκε στον πυθμένα τεχνητής λίμνης του φράγματος Μπιρετσίκ.

Οι αρχαιολόγοι είχαν δώσει τότε μάχη με τον χρόνο, δουλεύοντας νυχθημερόν, για να ανασκάψουν ό,τι προλάβαιναν. Θαυμάσιας ποιότητας ψηφιδωτά εκτίθενται τώρα στο κοντινό Μουσείο του Γκαζίαντεπ. Οι ανασκαφές μέχρι τώρα έχουν κοστίσει 7 εκατ. τουρκικές λίρες. Η ανασκαφή στον Οίκο των Μουσών θα συνεχιστεί του χρόνου.

Πηγή: Αγγ. Κώττη, Έθνος

ΠΗΓΕΣ:
http://el.wikipedia.org/
http://erroso.blogspot.gr/