Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων
 |
| Το κύριο θραύσμα του μηχανισμού. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο |
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΜΗΔΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
Η Ελλάδα και ο Ελληνικός χώρος κατέχει σημαντική θέση στην παγκόσμια κονίστρα από την παλαιολιθική εποχή, όπως έδειξαν πρόσφατες μελέτες που δείχνουν ότι στο Αιγαίο έχουμε συχνή χρήση πλωτών μέσων και ναυσιπλοΐα από το 130000 με 100000 π.Χ., όπως αποδεικνύουν μελέτες που ανακάλυψαν σχετικά πρόσφατα μόνιμες εγκαταστάσεις ανθρώπων πολύ νωρίτερα από ότι αναμενόταν από την αντίληψη που έχουμε για ανάπτυξη πολιτισμού από προγόνους του ανθρώπου.
Το πολυσχιδές του εδάφους, τα πολλά σχετικά μικρά νησιά, παρέχουν καταφύγιο από τα μεγάλα αιλουροειδή και τις αρκούδες που κυριαρχούν κατά μεγάλες περιόδους στην ηπειρωτική Ελλάδα και δυσκολεύουν την ανάπτυξη και εξάπλωση των προγόνων του ανθρώπου. Αντιθέτως τα νησιά αποτελούν ιδανικά καταφύγια επειδή οι επικίνδυνοι θηρευτές, τα μεγάλα αιλουροειδή και οι αρκούδες, δεν έχουν αρκετό ζωτικό χώρο για να επιζήσουν και να αναπτυχθούν και να απειλούν τους ανθρώπους, οι οποίοι πλέουν το Αιγαίο και ζουν στις νήσους από την 15η χιλιετία π.Χ., πριν την Νεολιθική εποχή.
Ο πολιτισμός γεννιέται στην προσπάθεια του Ανθρώπου να επιζήσει σε ένα δύσκολο, συχνά επικίνδυνο περιβάλλον, με πάγους ή άγρια θηρία ή στις ερήμους. Η Ελλάδα, το πολυσχιδές του εδάφους, να νησιά, τα βουνά, οι μικρές απομονωμένες κοιλάδες, που διαμορφώνει τελικά και τους Έλληνες, οδηγεί βαθμιαία στην ανάπτυξη μικρών κοινωνιών όπου σε κάποιες από τις οποίες φαίνεται ότι υπάρχει ένα είδος κοινοβουλίου, όπως φαίνεται από το κοινοβούλιο της Λήμνου ή την «αυλή» της Κνωσού, όπου φαίνεται ότι πολλοί κάθονται για μεγάλο χρονικό διάστημα για να συζητήσουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους ή και να ψηφίσουν έστω και αν τελικά την απόφαση λαμβάνει κάποιος άρχοντας.
Σε αυτές τις συνθήκες οι άνθρωποι μαθαίνουν να εκφράζονται, να αποφασίζουν από κοινού, να έχουν νέες ιδέες, να πείθουν, να διαλέγονται. Η Αγορά και η διαλεκτική, η «μαιευτική» και η επιστήμη γεννιούνται προς όφελος της ανθρωπότητας. Φυσικά τα ταξίδια των Ελλήνων στη διάρκεια των οποίων γνωρίζουν άλλους πολιτισμούς τους ανοίγουν τα μάτια και το μυαλό, όπως μας λέει και ο αρχαιότερος των συγγραφέων, Όμηρος (πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, ο Οδυσσέας).
Αστρονομία Μητέρα του Πολιτισμού
Η αιτιοκρατία, η αντίληψη ότι υπάρχουν νόμοι της Φύσης που κυβερνούν όλα τα φαινόμενα που συμβαίνουν στο Γη και τον Κόσμο, τα μαθηματικά, η Φυσική Φιλοσοφία και γενικότερα η Φιλοσοφία που άλλαξε τον Κόσμο μας και οδήγησε στον Πολιτισμό, γεννήθηκαν με την Αστρονομία. Άνθρωπος, άλλωστε σύμφωνα με κάποια ετυμολογία είναι αυτό το ον που ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό, θαυμάζοντάς τον από απλό έμβιο όν γίνεται άνθρωπος. Ασφαλώς χιλιετίες πριν από την ανάπτυξη της αγοράς, όπου οι άνθρωποι επικοινωνούν, συζητούν και επιχειρηματολογούν, πολύ πριν την ανάπτυξη της διαλεκτικής.
Οι πρόγονοι του ανθρώπου (όπως και αν τους ονομάζουμε) ατενίζουν τον ουρανό, κάθε ξάστερη νύκτα, και με τον καιρό, μέρα με την μέρα και νύκτα με την νύκτα, διαπιστώνουν την κυκλική κίνηση των απλανών αστέρων, αναγνωρίζουν τους πλανήτες που έχουν σημαντικότερο ρόλο στον Κοσμικό χορό, μελετούν την κίνηση της Σελήνης και την περίεργη μεταβολή του φωτεινού τμήματός της που καθορίζει πότε μπορεί κανείς να κυνηγήσει και να ψαρέψει, τον Ήλιο που είναι κυρίαρχος της ζωής μας σε αυτό τον πλανήτη με τις εναλλαγές των εποχών και το ημερονύκτιο.
Βαθμιαία από τον κοσμικό χορό των ουρανίων σωμάτων αντιλαμβάνονται την αρμονία των σφαιρών του Πυθαγόρα, που την μουσική τους δεν ακούμε, αλλά αντιλαμβανόμαστε με τα μαθηματικά, αφού τελικά (και πολύ σωστά) όλα είναι μαθηματικά κατά τους Πυθαγορίους, με τα οποία αποκλειστικά περιγράφεται η φύση και ο Κόσμος, δηλαδή αποκλειστικά μέσω των νόμων της φυσικής. Φυσικά τότε προσπαθούσαν να κατανοήσουν και να αναπαράγουν τα φυσικά φαινόμενα με τους τότε γνωστούς νόμους της φυσικής, όπως τους αντιλαμβάνονταν τότε.
Για παράδειγμα οι νόμοι της φυσικής για την πρόβλεψη των εκλείψεων ήταν οι γνωστές περιοδικότητες των εκλείψεων, οι Σάροι, τις οποίες χρησιμοποιούμε και σήμερα. Η αστρονομία είναι καθοριστική για την δημιουργία του πολιτισμού, την γέννησή του και την εξέλιξή του. Ο άνθρωπος προοδεύει καθώς οδηγείται στην ανάπτυξη αστρονομικών μοντέλων. Αρχίζει κυρίως με την δημιουργία ακριβών ημερολογίων που είναι απαραίτητα για την λειτουργία της κοινωνίας, ακόμη και αν αυτή δεν είναι οργανωμένη.
Ο σωστός χρόνος καθορισμού της σποράς και άλλων αγροτικών εργασιών είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τις κοινωνίες των ανθρώπων και η χρήση ακριβών ημερολογίων απαιτεί σωστές παρατηρήσεις των κινήσεων του Ηλίου και της Σελήνης. Η Σελήνη με την πολύπλοκη τροχιά της και συνοδική περίοδο, δηλαδή περίοδο σχετικά με τη Γη και τον Ήλιο, η οποία είναι περίπου 29,5 ημέρες οδηγεί αναγκαστικά σε πολύπλοκα μαθηματικά και αναγκάζει τον άνθρωπο να τα αναπτύξει. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όλος ο ανθρώπινος πολιτισμός δημιουργήθηκε επειδή η διάρκεια του έτους δεν είναι ακέραιο πολλαπλάσιο της διάρκειας του Σεληνιακού συνοδικού μήνα.
Αν δηλαδή τύχαινε το έτος να είναι 350 ημέρες και ο μήνας 35 ημέρες ή 70 ή 10 ημέρες δεν θα χρειάζονταν πολύπλοκα μαθηματικά. Η φύση είναι συχνά απλή, αλλά πολύ συχνότερα πολύπλοκη. Η Σελήνη έχει πολύπλοκη κίνηση διότι η θέση του επιπέδου κίνησής της γύρω από την Γη αλλάζει περιοδικά κατά +- 5ο περίπου με αποτέλεσμα οι εκλείψεις του Ηλίου και της Σελήνης και οι φάσεις επανεμφάνισης της Σελήνης στον ουρανό να έχουν διάφορες περιοδικότητες και ως εκ τούτου να απαιτούνται πολύπλοκα μαθηματικά για την πρόβλεψή τους.
Αρκετά πολύπλοκες είναι και οι κινήσεις των πλανητών, ειδικά όπως τις βλέπουμε από την Γη η οποία κινείται γύρω από τον Ήλιο με άλλη ταχύτητα από αυτήν που κινούνται οι άλλοι πλανήτες, πόσο μάλλον που ο καθένας τους έχει διαφορετική γωνιακή και γραμμική ταχύτητα. Οι αρχαίοι αστρονόμοι ανακαλύπτουν τις πολύπλοκες περιοδικότητες καθώς μετρήσεις των θέσεων των πλανητών συσσωρεύονται από παρατηρήσεις που γίνονται στη διάρκεια αιώνων.
Διότι για να ανακαλύψεις περιοδικότητες χρειάζεσαι παρατηρήσεις πολλαπλάσιας διάρκειας και για μεγάλης διάρκειας περιοδικότητες της τάξης των 18, 19, 54 και 76 ετών χρειάζεσαι παρατηρήσεις αιώνων, που κάποιες από αυτές αρχίζουν από την προϊστορική εποχή. Από αυτή την πολύχρονη αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τον ουρανό, με τα άστρα, τον Ήλιο, την Σελήνη και τους πλανήτες, έχουμε την ανάπτυξη νέων οργάνων μέτρησης, που δίνουν την δυνατότητα πολλών και πολύ καλύτερων μετρήσεων, που μετά από μελέτη οδηγούν στην ανάπτυξη όλο και ακριβέστερων αστρονομικών μοντέλων που επιχειρούν να περιγράψουν την φύση με ακρίβεια.
Η γέννηση της αντίληψης ότι υπάρχουν νόμοι της φύσης και αιτιοκρατία οφείλεται συνεπώς στην μελέτη της κίνησης του Ήλιου και της Σελήνης, στην αρμονία των άστρων και των πλανητών και οδηγεί στην ανάπτυξη των επιστημών. Από τα μαθηματικά μοντέλα των Ελλήνων κατά τη διάρκεια των αιώνων μας επιτρέπεται να γνωρίζουμε τις αντιλήψεις τους σχετικά με την ερμηνεία του Κόσμου με την φυσική φιλοσοφία, δηλαδή με τις επιστήμες και τα μαθηματικά.
Η αστρονομία έδωσε πολλούς καρπούς, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αυτή οδήγησε στους νόμους της Φυσικής με τον Κέπλερ και τον Νεύτωνα και σήμερα συνεχίζει με απίστευτη επιτυχία. Ασφαλώς δεν θα είχαμε την σύγχρονη τεχνολογία χωρίς την διαστημική εποχή. Τα τελευταία 55 έτη της διαστημικής εποχής που άρχισε με τον Σπούτνικ (4η Οκτωβρίου 1957) η πρόοδος της ανθρωπότητας είναι αλματώδης σε όλα τα πεδία.
Ο σημερινός πολιτισμός μας βασίζεται στην αρχαία Ελληνική παράδοση της φιλοσοφίας και ειδικότερα στην φυσική φιλοσοφία και την παράδοση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων που αποτελεί την Επιτομή του Ελληνικού πολιτισμού, αφού η σύλληψη και η κατασκευή του απαιτεί εφαρμογή όλων των συνιστωσών της Ελληνικής φιλοσοφίας. Περικλείει την αντίληψη των Νόμων της Φύσης που βλέπουμε στους ορφικούς Ύμνους, την αιτιοκρατία, την αντίληψη των Πυθαγορείων ότι οι φυσικοί νόμοι εκφράζονται με ακρίβεια μόνο με μαθηματικά.
Περιέχει όλη την Φυσική Φιλοσοφία, που επιτρέπει στον Άνθρωπο να κατανοήσει την Φύση, να ερμηνεύσει και ακόμη να προβλέπει ορισμένα φυσικά φαινόμενα, ακόμη και πολύπλοκα, όπως αυτά της κίνησης των ουρανίων σωμάτων, αρχικά να τα εκφράζει με μαθηματικά μοντέλα και στη συνέχεια να τα αναπαριστά πιστά με γρανάζια.
Αλέξανδρος η Βαβυλών και η Αίγυπτος
Ο Μέγας Αλέξανδρος όπου πήγε στις εκστρατείες του και στην Ελληνική Αυτοκρατορία που ίδρυσε, είχε μαζί του ως συμβούλους επιστήμονες που τους συμβουλευόταν σε πολλά. Αυτοί οι επιστήμονες συνέλλεγαν επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με κάθε τι. Συνέλλεγαν γεωγραφικά στοιχεία, για να κάνουν καλούς χάρτες, πληροφορίες για φυτά και τα ζώα, παλαιά αστρονομικά δεδομένα μεταξύ των οποίων μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν κατάλογοι εκλείψεων, θέσεις των πλανητών να τους αιώνες, πληροφορίες για ημερολόγια. Όλες αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες τις καταγράφουν και τις στέλνουν πίσω στην Ελλάδα.
Αυτή η επιστημονική διαδικασία συνεχίζεται από τους διαδόχους του και μετά τον θάνατό του, και δημιουργείται μια παγκόσμια επιστημονική παράδοση προς όφελος των επιστημών και του πολιτισμού. Η κοινή πλέον γλώσσα των επιστημών, που γίνεται η Ελληνική, συμβάλλει στην ευκολότερη ανάπτυξη των επιστημών στον γνωστό τότε κόσμο που είναι πλέον Ελληνικός και έτσι γεννιέται αυτό που ονομάσθηκε Ελληνιστικός πολιτισμός, διότι ίσως ενοχλούσε ο όρος Ελληνικός. Η Αίγυπτος συνεισφέρει ασφαλώς με τις γνώσεις της, αλλά και με ένα απροσδόκητο τρόπο.
Η γραφειοκρατία στην τεράστια αυτή χώρα την οποία ο Αλέξανδρος απελευθερώνει από τους σκληρούς δυνάστες της τους Πέρσες, είναι, παραδόξως, ένας παράγοντας που οδήγησε σε πρόοδο. Η Ελληνο-Αιγυπτιακή γραφειοκρατία, που απαιτεί καταγραφή όλων των προϊόντων που διακινούνται στα λιμάνια και κυρίως στην Αλεξάνδρεια απαιτεί τεράστιο αριθμό ατόμων που να μπορούν να γράφουν και να κάνουν μαθηματικές πράξεις για να πληρώνονται οι φόροι. Για να εκπαιδευτούν αυτά τα άτομα απαιτούνται πολλοί δάσκαλοι και σχολεία.
Η εκπαίδευση οδηγεί κάποια προικισμένα άτομα να μορφώνονται πολύ καλά και να γίνονται επιστήμονες. Οι βασιλείς αντιλαμβάνονται περισσότερο την χρησιμότητα των σχολείων και των σχολών, δηλαδή των πανεπιστημίων εκείνης της εποχής. Γεννιούνται το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η οποία τροφοδοτείται με αντίγραφο κάθε βιβλίου που υπάρχει σε διερχόμενο πλοίο. Η επιστήμη βασίζεται πλέον στην παγκόσμια κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου και η Αλεξάνδρεια είναι το κέντρο της για αιώνες.
Η Κληρονομιά του Αρχιμήδη
Συγχρόνως δημιουργείται στις Συρακούσες ένα κέντρο επιστημών όταν ο Διονύσιος αποφασίζει και ιδρύει ένα κέντρο ανάπτυξης πολεμικής αρχικά τεχνολογίας μαζεύοντας επιστήμονες, μηχανικούς, τεχνικούς, τεχνίτες για να φτιάχνει καλύτερες πολεμικές μηχανές, καταπέλτες, πολιορκητικές μηχανές, πλοία κ.α. εφαρμογές και συγχρόνως αναγκαστικά αναπτύσσονται και οι επιστήμες. Ο Αρχιμήδης αναπτύσσεται εκεί.
Ο πατέρας του, Φειδίας, είναι αστρονόμος και ασφαλώς και μαθηματικός και πανεπιστήμων. Ο Αρχιμήδης προικίζεται από τον πατέρα του με όλες τις γνώσεις και έτσι γίνεται ο μέγιστος των μαθηματικών. Ο Αρχιμήδης βέβαια δεν είναι μόνο μαθητής του πατέρα του. Πηγαίνει στην μεγάλη Μητρόπολη, την Αλεξάνδρεια όπου ασφαλώς εκπαιδεύεται και γίνεται μεγαλοφυΐα. Ο Αρχιμήδης αναπτύσσει και τεχνικές εφαρμογές, στρατιωτικές, όπως αυτές που του επέτρεψαν να κρατήσει ελεύθερη την πατρίδα του, τις Συρακούσες, απωθώντας με διάφορες εφευρέσεις τους πολιορκητές Ρωμαίους για καιρό, σχεδόν μόνος του.
Ανάμεσα στα άλλα ξέρουμε από περιγραφές ότι φτιάχνει και ρολόγια και δυο Σφαίρες δηλαδή μηχανικά σύμπαντα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι αιώνες αργότερα ο Ήρων μας δίνει τον ορισμό του μηχανικού ότι είναι αυτός, που μπορεί να κατασκευάσει ένα μηχανικό σύμπαν. Ο Αρχιμήδης έχει σχολή και μαθητές που θητεύουν και έτσι οι γνώσεις του πηγαίνουν σε άλλους επιστήμονες που εκπαιδεύει επάξια, όπως φαίνεται με την μελέτη μας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων του οποίου η κατασκευή εκτιμούμε με υπολογισμούς ότι βασίζεται στις μετρήσεις του Αρχιμήδη και των μαθητών του που συνεχίζουν το έργο του για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες.
Τα Μυστικά του Μηχανισμού
Τι μυστικά μπορεί να έχει ένα μηχάνημα; γιατί να ενδιαφέρεται κανείς να μελετήσει ένα μηχάνημα; Τι μπορεί να αποδώσει μια μελέτη ενός ξεχασμένου από πολλούς μηχανισμού, έστω και αν αυτό έχει ένα παράξενο όνομα, όπως Μηχανισμός των Αντικυθήρων ή Αστρολάβος των Αντικυθήρων, ή Σφαίρα (κατά Αρχιμήδη), ή Πλανητάριο, ή Πίνακα και Πινακίδιο, ή ακόμη και Πυξίδα όπως ονομάζουν παρόμοια μηχανήματα στα οποία αναφέρονται αρχαίοι συγγραφείς.
Η μελέτη του μηχανισμού απέδωσε προς όφελος της Ελλάδας, της ανθρωπότητας, της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας, της ιστορίας της αστρονομίας, των μαθηματικών, της τεχνολογίας, της μεταλλουργίας, της χημείας, της μηχανικής και της φυσικής, της μετεωρολογίας και της κλιματολογίας, ακόμη και της αστροφυσικής και της γλωσσολογίας, όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο ή και απίθανο.
Η μελέτη του Μηχανισμού που διεξάγεται από επιστημονική ομάδα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών βασίζεται στις τομογραφίες που έγιναν με τον Τομογράφο με το περίεργο όνομα BladeRunner που σχεδίασε και κατασκεύασε με τους συνεργάτες του ο Roger Hadland, τότε ιδιοκτήτης της εταιρείας υψηλής τεχνολογίας X-tek Systems, από την Βρετανία, συνολικού βάρους 12 τόνων ειδικά σχεδιασμένο να διαπερνά γύρω στα 12 με 15 εκατοστά χαλκού. Αυτή η διεισδυτική ικανότητα ήταν απαραίτητη ιδιότητα που απαιτούσαμε από ένα τομογράφο, ώστε να μπορεί να αναδείξει τα μυστικά του μεγαλύτερου αρχαίου μυστηρίου.
Μια σημαντικότατη έκπληξη αποτελεί η ανάγνωση των ωρών, μηνών και ετών των εκλείψεων σε μια ελικοειδή κλίμακα των εκλείψεων 223 μηνών, του Σάρου, που με χρήση ενός γράμματος τριπλασιάζεται σε διάρκεια και γίνεται η περίοδος του Εξελιγμού διάρκειας 54 ετών περίπου. Μεγαλύτερη ήταν η έκπληξη που είχαμε όταν ο κ. Γ. Χένριξον, αστρονόμος ειδικός στις αρχαίες εκλείψεις, με βασισμένος στην ανάγνωση των ωρών, μηνών και ετών των αρχαίων εκλείψεων του Μηχανισμού, οι οποίες καλύπτουν μια χρονική περίοδο ενός Εξελιγμού, δηλαδή περιόδου 54 ετών και ενός μηνός, υπολογίστε πού θα μπορούσαν αν είχαν γίνει οι παρατηρήσεις.
Τεράστια ήταν η έκπληξη ότι όλες έχουν παρατηρηθεί στην Σικελία και ειδικότερα όλες σχεδόν στις Συρακούσες και μια στο Ταυρομένιο και ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη πως το 1/3 παρατηρήθηκαν την εποχή του Αρχιμήδη και οι υπόλοιπες σε μια περίοδο τριάντα περίπου ετών μετά τον φόνο του Αρχιμήδη. Αυτή η ανακάλυψη είναι πρώτου μεγέθους αστρονομική ανακάλυψη, διότι αποδεικνύει ότι η υπογραφή του μεγαλύτερου επιστήμονα όλων των εποχών, αποδεικνύει ότι ο Αρχιμήδης ήταν αστρονόμος.
Ξέραμε ότι είχε φτιάξει δυο αστρονομικά μηχανήματα, το πλανητάριο και την μηχανική, πιθανότατα αυτόματη, ουράνια σφαίρα, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει ότι ήταν αστρονόμος, αλλά ότι είχε τουλάχιστον φτιάξει ένα δυο αστρονομικά αυτόματα για να δείξει την δεξιοτεχνία του.
Η Παγκόσμια Κληρονομιά
Χωρίς το παγκόσμιο Ελληνικό κράτος του Αλεξάνδρου και χωρίς την προσωπική συμβολή του, μέσω των επιστημόνων συμβούλων του μέγιστου των μαθητών του Αριστοτέλη, δεν θα μπορούσε να έχει υπάρξει η σημερινή επιστήμη και ο σημερινός πολιτισμός. Οι επιστήμες από την εποχή του Ερατοσθένη, του Ευκλείδη και του Αρχιμήδη αναπτύσσονται στον παγκόσμιο καμβά που έχει κατασκευάσει η Ελληνική Κοσμοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και χωρίς αυτή πρέπει να τονίσουμε ότι δεν θα μπορούσε αν είχε αναπτυχθεί η επιστήμη όπως την ξέρουμε σήμερα. Ίσως να είχε γεννηθεί κάτι άλλο.
Ο σημερινός κόσμος βασίζεται στις ανακαλύψεις των Ελλήνων επιστημόνων που ανθούν όπως και οι επιστήμες στην Αλεξάνδρεια, τις Συρακούσες, την Ρόδο, την Σελεύκεια, και όλο τον Κόσμο του Αλεξάνδρου. Τα bits και τα bytes του υπολογιστή μας, του φορητού τηλεφώνου μας, έχουν περάσει από την Αλεξάνδρεια και τις Συρακούσες και την Ρόδο και την Σελεύκεια και οι ρίζες τους πάνε στον Μέγα Αλέξανδρο.
Πολλές από τις νεότερες ανακαλύψεις στηρίζονται στους ώμους γιγάντων που, όπως μας λέει χαρακτηριστικά, ο Νεύτων στηρίχθηκε και αυτός. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και οι τεράστιοι ώμοι του Αλεξάνδρου. Ο παγκόσμιος πολιτισμός, που είναι σε μεγάλο βαθμό Ελληνικός πολιτισμός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός, βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στον Αλέξανδρο και την παγκόσμια κληρονομιά του.
Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΜΕ ΓΡΑΝΑΖΙΑ
Οι μηχανισμοί με γρανάζια (οδοντωτούς τροχούς) κάνουν την εμφάνιση τους κυρίως στη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου, από το 300 π.Χ. και μετά, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τις ελάχιστες φιλολογικές αναφορές σ” αυτούς που έχουν διασωθεί. Πράγματι, παρά το γεγονός ότι τόσο η αρχαία Ελληνική φιλολογία όσο και η Ρωμαϊκή, αναφέρονται αρκετές φορές σε μηχανισμούς κάθε φύσεως και μορφής, οι αντίστοιχες αναφορές σε μηχανισμούς με γρανάζια είναι ελάχιστες- ουσιαστικά δεν είναι πάντα γνωστό αν οι μηχανισμοί αυτοί περιείχαν οδοντωτούς τροχούς καθ” ολοκληρίαν ή σε περιορισμένη έκταση.
Ο Κικέρων (106 – 43 π.Χ.), για παράδειγμα, αναφέρει ότι ο Αρχιμήδης (287 – 212 π.Χ.) κατασκεύαζε ομοιώματα που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, χωρίς όμως να προσδιορίζει με τι έμοιαζαν αυτά ή πώς λειτουργούσαν. Ο Βιτρούβιος στο έργο του, On Architectural γραμμένο τον 1ο μ.Χ. αιώνα, περιέγραψε έναν οδοντωτό μηχανισμό, σαφέστατα βραδυκίνητο και χονδροειδούς κατασκευής, παρόμοιο με αυτόν που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι στους υδρόμυλους.
Οι μηχανισμοί αυτής της μορφής εκτός από βραδυκίνητοι ήσαν κατασκευασμένοι, καθ” ολοκληρίαν ή εν μέρει, από ξύλο και η αρχαιολογική έρευνα δεν έχει ανακαλύψει μέχρι σήμερα σε ανασκαφή κάποιον παρόμοιο μηχανισμό. Σ” αυτά τα βραδυκίνητα μηχανήματα τα γρανάζια χρησιμοποιούνταν για να μεταφέρουν ενέργεια. Ο ακριβής αριθμός των δοντιών των τροχών και οι αμοιβαίοι, ως εκ τούτου, ρυθμοί περιστροφικών κινήσεων είναι θέμα ενός πρακτικού πλεονεκτήματος, αλλά, πιθανότατα, όχι αποφασιστικής σημασίας.
Σ” αντίθεση μ” αυτούς τους ογκώδεις μηχανισμούς βρίσκονται οι μηχανισμοί με γρανάζια από μέταλλο, μικροί σε όγκο, στους οποίους η μεταφερόμενη ενέργεια μπορεί να είναι ασήμαντη, όμως οι ανάλογοι ρυθμοί των περιστροφών είναι ιδιαίτερα σημαντικοί και τούτο επειδή οι κινήσεις τους (οι περιστροφές) ενσωματώνουν ακριβείς μαθηματικές αναλογίες. Γι” αυτόν το λόγο οι μηχανισμοί αυτής της μορφής είναι γνωστοί ως «μηχανισμοί με γρανάζια ακριβείας» ή μαθηματικά συστήματα οδοντωτών τροχών.
Κλασικό δείγμα τέτοιου μηχανισμού είναι ο περίφημος Υπολογιστής των Αντικυθήρων, που αποτελεί και την ουσιαστική απόδειξη ότι οι μηχανισμοί αυτοί όχι μόνο υπήρξαν, αλλά ήσαν και σε χρήση, παρά το γεγονός ότι για ορισμένες περιπτώσεις οι πηγές δεν διευκρινίζουν αν οι μηχανισμοί που περιγράφονται είχαν κατασκευαστεί ή αποτελούσαν θεωρητικά κατασκευάσματα. Επικεφαλής των οδοντωτών μηχανισμών θεωρούνται εκείνοι που περιλαμβάνουν και ένα διαφορικό γρανάζι, το οποίο έχει τη δυνατότητα να δέχεται δυο διαφορετικές κινήσεις εναρμονίζοντας τις.
Μηχανισμούς με γρανάζια γνωρίζουμε αρκετούς από περιγραφές κυρίως του Ήρωνα του Αλεξανδρινού, όπως το οδόμετρο, το ναυτικό δρομόμετρο, το βαρούλκο, ανυψωτικές μηχανές, σε συνδυασμό με ατέρμονα κοχλία, ή άλλες που τα γρανάζια συνδυάζονταν σε κάθετη σχέση μεταξύ τους. Πιθανότατα υπήρχαν και άλλα συστήματα οδοντωτών τροχών που δεν τα γνωρίζουμε, λόγω μη αναφοράς τους στις φιλολογικές πηγές, και φυσικά αναφερόμαστε σε μεταφερόμενους μηχανισμούς από μέταλλο και όχι στατικές κατασκευές όπως τα ηλιακά ρολόγια, οι ανεμόμυλοι ή οι υδρόμυλοι.
Από τη συνολική γνώση αυτών των μηχανισμών οι επιστήμονες έχουν καταλήξει σε τέσσερις διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι οδοντωτοί τροχοί μεταβίβαζαν ενέργεια / κίνηση:
α) Οδοντωτοί τροχοί που εμπλέκονται σε παράλληλη μορφή μεταξύ τους,
β) Οδοντωτοί τροχοί εμπλεκόμενοι μεταξύ τους σε ορθή γωνία,
γ) Ένας οδοντωτός τροχός που εμπλέκεται με έναν κανόνα και
δ) Ένας οδοντωτός τροχός που εμπλέκεται με έναν ατέρμονα κοχλία.
Για όλα τα συστήματα οδοντωτών τροχών υπάρχει περιορισμένη αναφορά σε γραπτές πηγές με αρκετή ασάφεια ώστε να μην είμαστε απόλυτα βέβαιοι για την ακριβή μορφή και χρήση τους. Αποδεικτικά στοιχεία έχουμε μόνο για μηχανισμούς με γρανάζια συνδυαζόμενα με ατέρμονα κοχλία, ανακάλυψη του Αρχιμήδη — κυρίως στις πολιορκητικές μηχανές του. Πληροφορία του Βιτρούβιου για χρήση από τον Κτησίβιο ενός οδοντωτού κανόνα και κωνικού γραναζιού (περίπου στα 280 π.Χ.) δυστυχώς δεν είναι αποδεκτή πλήρως από τους επιστήμονες.
Αναφέρθηκε και προηγουμένως ότι μόνο στα έργα του Ήρωνα (1ος μ.Χ. αιώνας) βρίσκουμε πλήρεις περιγραφές για μηχανισμούς με συστήματα οδοντωτών/τροχών. Και ενώ από τις ελάχιστες γραπτές πηγές γνωρίζουμε την ύπαρξη των οδοντωτών τροχών, τουλάχιστον από την εποχή του Αρχιμήδη, απορεί κανείς πώς ένας τόσο περίπλοκος μηχανισμός όπως ο υπολογιστής των Αντικυθήρων δεν αναφέρεται πουθενά ή σχεδόν πουθενά.
Αυτό μας κάνει να αναρωτηθούμε για πολλοστή φορά, πόσα αρχαία κείμενα καταστράφηκαν, πόσες χιλιάδες συγγράμματα κάθε μορφής χάθηκαν για πάντα, με την καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Το μέγεθος της γνώσης που αφαιρέθηκε από την ανθρώπινη κληρονομιά είναι τεράστιο και δυστυχώς δυσαναπλήρωτο, όσο και αν υποτεθεί ότι υπερεκτιμούμε -όπως διατείνονται μερικοί- την αξία και το μέγεθος αυτής της βιβλιοθήκης.
Οι εχθροί του Ελληνισμού συνειδητά διέλυσαν και κατέστρεψαν τη συσσωρευμένη Ελληνική γνώση που υπήρχε στην Πέργαμο -φημισμένη αντίπαλο της Αλεξάνδρειας σε συγκέντρωση βιβλίων από περγαμηνή- στην Αλεξάνδρεια δυο φορές (από τον Καίσαρα και τους Μουσουλμάνους), στην Κωνσταντινούπολη, τη βασιλίδα των πόλεων, όπου στα υπόγεια του παλατιού των Βλαχερνών υπήρχαν χιλιάδες τόμοι συγκεντρωμένοι επί εκατοντάδες χρόνια και όπου η θέση του βιβλιοθηκάριου ήταν τίτλος ευγενείας, μεταβιβαζόμενος, κληρονομικά) δικαιώματι, από πατέρα σε γιο.
Μόνο έτσι εξηγείται το γεγονός της εμφάνισης εκατοντάδων ή χιλιάδων Ελληνικών έργων, που μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης φυγαδεύονται στη Δύση και συγκεντρώνονται σε χέρια εμπνευσμένων ιδιωτών ή ιδρυμάτων συμβάλλοντας στη δημιουργία βιβλιοθηκών τεράστιας σημασίας, όπως π.χ. αυτή του Βατικανού. Η Ελληνική γνώση στο σφυρί, στα χέρια ξένων που δεν μας επιτρέπουν επί πλέον να τη μελετήσουμε.
Επανερχόμενοι στον υπολογιστή των Αντικυθήρων, απορούμε για την ιστορική του απομόνωση, όμως είναι φανερό ότι υπήρξε προϊόν κάποιας πολύ συγκεκριμένης παράδοσης γύρω από την κατασκευή οδοντωτών μηχανισμών. Πόσο πίσω στο παρελθόν εκτείνεται αυτή η παράδοση; Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί ακόμη. Αν υποθέσουμε ότι αρχίζει με τον Αρχιμήδη γύρω στα 250 π.Χ., έως το 80 π.Χ. που κατασκευάζεται ο μηχανισμός, μεσολαβούν 170 χρόνια, τα οποία μάλλον δεν ήσαν αρκετά ώστε από τη σύλληψη του απλού γραναζιού να φτάσουμε στον υπολογιστή των Αντικυθήρων που διέθετε και ένα διαφορικό γρανάζι επί πλέον.
Άρα θα πρέπει να πάμε πολύ πιο πίσω στο παρελθόν, άγνωστο όμως πόσο πίσω ακριβώς. Μας θλίβει αφάνταστα το γεγονός ότι τα δυο όργανα που εξετάζονται διασώθηκαν τυχαία: ο μηχανισμός των Αντικυθήρων επί 2.000 χρόνια παρέμενε καλά φυλαγμένος στο βυθό, ανασύρθηκε και διασώθηκε την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή, αφού παραλίγο κάποιος από τους δύτες να πετούσε στη θάλασσα το συμπαγή όγκο του μηχανισμού, διαβρωμένου και κολλημένου πάνω σε βράχο, επειδή το θεώρησε άχρηστο.
Το Βυζαντινό ηλιακό ρολόι / ημερολόγιο πουλήθηκε στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου από κάποιον άγνωστο, ο οποίος δήλωσε ότι είχε αγοράσει τα τέσσερα υπολείμματα του στο Λίβανο. Ομολογουμένως μόνο δέος μπορεί να προκαλέσει το γεγονός ότι οι δυο συγκεκριμένοι μηχανισμοί μας έκαναν να αναθεωρήσουμε τη γνώμη που είχαμε για την Ελληνιστική περίοδο αφενός, και την εξέλιξη της μηχανικής επιστήμης αφετέρου. Ανακεφαλαιώνοντας διαπιστώνουμε ότι, παράλληλα με την έλλειψη γραπτών πηγών για το θέμα αυτό, έχουμε και σπανιότητα αρχαιολογικών αποδείξεων. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Διάφοροι ερευνητές και επιστήμονες υποστηρίζουν ότι επειδή τα μέταλλα στη διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων και της Ρωμαϊκής περιόδου ήσαν ακριβά, τα αντικείμενα από μέταλλο ξαναλιώνονταν για νέα χρήση. Είναι γνωστό πράγματι ότι καλλιτεχνικά έργα μεγάλης αξίας είχαν ξαναλιωθεί, όμως δεν μπορούμε να μην αναρωτηθούμε, βλέποντας τη μικρή σε όγκο ποσότητα μετάλλου π.χ. του μηχανισμού των Αντικυθήρων, πώς ήταν δυνατό να έλιωναν τόσο περίπλοκους μηχανισμούς, αδιαφορώντας για την ανεκτίμητη λειτουργική τους αξία, προσδοκώντας μόνο ένα ελάχιστο οικονομικό κέρδος από την τήξη τους.
Έτσι ή αλλιώς είναι γεγονός ότι τα αντικείμενα αυτά είναι σπανιότατα, αποτελούν δείγματα μιας θαυμάσιας παράδοσης στην κατασκευή μηχανισμών με γρανάζια μαθηματικής ακρίβειας, τρανό δείγμα της ανάπτυξης που πραγματοποιήθηκε από Έλληνες μηχανικούς και μαθηματικούς στη διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων και των αρχών της Χριστιανικής περιόδου. Και φυσικά πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι μια επιστήμη που συνέβαλε κατά πολύ σ” αυτή την παράδοση και την ανάπτυξη τους είναι η αστρονομία, αφού τα διασωθέντα όργανα έχουν άμεση σχέση με τους αστερισμούς και τη μέτρηση του χρόνου.
Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
Η ανακάλυψη του ναυαγίου των Αντικυθήρων, απασχόλησε πολύ γρήγορα τον Τύπο, αλλά και το ενδιαφέρον των Ελλήνων. Οι εφηµερίδες τις εποχής, άρχισαν να δηµοσιεύουν πολύ συχνά αναφορές για το ναυάγιο, τα ευρήµατα του, ακόµα και για τις διαδικασίες ανέλκυσης των αρχαιοτήτων τα οποία βρέθηκαν στο ναυαγισµένο καράβι. Επίσης άρχισαν να δηµοσιεύονται και πολλά συγγράµµατα, από τους εµπλεκόµενους µε το ναυάγιο, ειδικούς. Η Αρχαιολογική εφηµερίδα αφιέρωσε ένα ολόκληρο τεύχος της, στα ευρήµατα του ναυαγίου και υπάρχουν αναφορές και σε άλλα δύο, και αρκετές σελίδες έχουν γραφτεί σχετικά µε το θέµα, στα πρακτικά της αρχαιολογικής εταιρίας.
Το 1903, εκδόθηκε από το αρχαιολογικό µουσείο, το σύγγραµµα του διευθυντή του Εθνικού Νοµισµατικού Μουσείου Ι. Ν. Σβορώνου, »Ο Θησαυρός των Αντικυθήρων». Ο αρχαιολόγος Βαλέριος Στάης, εξέδωσε το 1905 µια µελέτη επάνω στη προέλευση του καραβιού που ναυάγησε 2000 χρόνια πριν, µε την ονοµασία: »Τα εξ Αντικυθήρων Ευρήµατα». Ο καθηγητής ναυτικής ιστορίας στη σχολή Ναυτικών ∆οκίµων, Κωνσταντίνος Ράδος, εξέδωσε το 1910, το σύγγραµµα του, »Περί του Θησαυρού των Αντικυθήρων».
Ο Εµµ. Λυκούδης , νοµικός σύµβουλος του κράτους, και επιβλέπων της ανέλκυσης των αρχαιοτήτων, εξέδωσε το 1920, το ηµερολόγιο που κράτησε κατά την διάρκεια της ανελκύσεως, µε την ονοµασία : »Σελίδες». Οι απόψεις των µελετητών του ναυαγίου και των ευρηµάτων του, όπως θα δούµε και παρακάτω, πολλές φορές διίστανται σχετικά µε αυτά, χωρίς να µπορούν να καταλήξουν σε µία σαφή θεωρία, αφού ακόµα και σήµερα, 110 χρόνια µετά την ανακάλυψη του, πολλά ερωτήµατα παραµένουν αναπάντητα .
Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρίας
Στα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρίας του 1900 και του 1901, υπάρχουν διάφορες αναφορές σχετικά µε το ναυάγιο των Αντικυθήρων.
Α. Πρακτικά του 1900
Στα Πρακτικά του 1900 (σελ. 95-102), υπάρχει µια ανακοίνωση »Περί των εκ της παρά τα Αντικύθηρα θαλάσσης αγαλµάτων», την οποία έκανε ο γραµµατέας της Αρχαιολογικής Εταιρίας στις 28 Ιανουαρίου του 1901, στην πρώτη γενική συνέλευση των εταίρων. Σύµφωνα µε την ανακοίνωση αυτή, Συµιακοί σφουγγαράδες ανακάλυψαν τυχαία στον βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων σωρό αρχαίων αγαλµάτων, γεγονός το οποίο και ανήγγειλαν στην Κυβέρνηση. Στη συνέχεια περιγράφονται κάποια από τα ανελκυσθέντα αγάλµατα και κυρίως το χάλκινο άγαλµα του Ερµή ή Εφήβου.
Στο τέλος της ανακοίνωσης αυτής, υπάρχει η εικασία ότι τα αγάλµατα των Αντικυθήρων έκλεψε Ρωµαίος στρατηγός, ίσως ο Σύλλας, για να τα µεταφέρει στην Ρώµη. Το καράβι όµως που µετέφερε τα αγάλµατα έπεσε σε τρικυµία και ναυάγησε στην θάλασσα των Αντικυθήρων µε αποτέλεσµα τα καλλιτεχνήµατα αυτά, να χαθούνε στον βυθό για να ξαναβρεθούνε 2000 χρόνια µετά.
Β. Πρακτικά του 1901
Στα Πρακτικά του 1901 (σελ. 17), αναφέρεται πως στον ισολογισµό της Αρχαιολογικής Εταιρίας, αναγράφεται η δαπάνη 3500 δραχµές που δόθηκε σαν δώρο στους 7 Συµιακούς δύτες (500 δραχµές στον καθένα), που βοήθησαν στην ανέλκυση των αρχαιοτήτων του ναυαγίου των Αντικυθήρων.
ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ
Ήταν παραμονές Πάσχα του 1900. Δυο σφουγγαράδικα της Σύμης που έρχονταν από την Αφρική αναγκάζονται από τον οστριογράρμπη (νοτιοδυτικό άνεμο) να καταφύγουν στην άμμο του ποταμού στα Αντικύθηρα. Το ένα από τα καΐκια ξεμύτισε μέχρι τον διπλανό κάβο, τη Βλυχάδα και σε 25 μέτρα από την ακτή κατέβασε με σκάφανδρο δύτη στις 35 οργιές να βγάλει θαλασσινά για τη νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας. Σε λίγο ο δύτης έκανε σινιάλο να τον τραβήξουν επάνω. Κι αντί για πίνες και «γαϊδουρόποδα» ανέβασε στο καΐκι ένα χάλκινο χέρι αγάλματος.
Εντυπωσιασμένοι οι δυο καπετάνιοι των καϊκιών, ο Δημήτρης Ελευθερίου η Κοντός και ο Ηλίας Σταδιώτης βουτούν οι ίδιοι και βλέπουν με τα μάτια τους αυτά που τους είχε περιγράψει ο δύτης. Ένα βουλιαγμένο πλοίο φορτωμένο αγάλματα, μαρμάρινα και χάλκινα και πλήθος άλλα αντικείμενα, διάσπαρτα σε μια έκταση 55 μέτρων, καλυμμένα από λάσπη. Τα καΐκια επέτρεψαν στη Σύμη και για καιρό δεν ξανάγινε λόγος για το συμβάν. Στο διάστημα αυτό ο καταγόμενος από τη Σύμη καθηγητής της Αρχαιολογίας Α. Οικονόμου που είχε πληροφορηθεί το περιστατικό προσπάθησε να πείσει τους καραβοκύρηδες να δηλώσουν τα ευρήματά τους στην κυβέρνηση.
Επτά μήνες χρειάσθηκε για να τους πείσει. Οι δύο Συμιακοί ήρθαν σε επαφή με τον υπουργό Παιδείας Σπύρο Στάη, του έδειξαν το χάλκινο χέρι και συμφώνησαν να υπογράψουν συμβόλαιο με το οποίο θα αμείβονταν τόσο για τα δικαιώματα ανεύρεσης, ανάλογα με την αξία τους, όσο και για τις εργασίες ανέλκυσής τους από το βυθό. Μάλιστα τους διατέθηκε το οπλιταγωγό «Μυκάλη» με κυβερνήτη τον ύπαρχο Ανδρέα Σωτηριάδη που απέπλευσε για τα Αντικύθηρα ρυμουλκώντας τα δύο καΐκια.
Η συνεχής θαλασσοταραχή και οι ξέρες των βραχονησίδων «Θημωνιές» στα ανοιχτά του όρμου της Βλυχάδας δυσχέραιναν το έργο των δυτών, ενώ δεν ήταν δυνατόν να παραμένουν στο βυθό, σε βάθος 60 μέτρων, παραπάνω από πέντε λεπτά. Μετά από πολυήμερες προσπάθειες και τη συνδρομή ενός ακόμα βοηθητικού πλοίου, που εν τω μεταξύ είχε καταφθάσει από τον Πειραιά οι σφουγγαράδες έφεραν στην επιφάνεια μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα, πολυάριθμα πήλινα αγγεία και μεταξύ άλλων μερικά περίεργα κομμάτια από οξειδωμένο μπρούντζο που έμοιαζαν με σπασμένα γρανάζια.
Τα ευρήματα αυτά οι αρχαιολόγοι τα καταχώρισαν στα αρχεία τους με τον προσδιορισμό «ωρολόγιο η εξάντας» και μετά τα ξέχασαν… Επίσης αποφάνθηκαν ότι επρόκειτο για ναυάγιο αρχαίου Ελληνικού πλοίου του 1ου αιώνα π.Χ. που μετέφερε έργα τέχνης στη Ρώμη, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο περίφημος «Έφηβος των Αντικυθήρων», του 340 π.Χ., από τα ελάχιστα χάλκινα αγάλματα που έχουν βρεθεί ως σήμερα. Εικάζεται πως απεικονίζει τον Περσέα, τον Πάρι ή κάποιον ανώνυμο αθλητή.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ
Τέλος 2ου αιώνα π.Χ.: Κατασκευή του Μηχανισμού, πιθανότατα στη Ρόδο, η οποία εκείνη την εποχή ήταν κέντρο μεταλλουργίας.
80 π.Χ. περίπου: Ένα Ρωμαϊκό καράβι βυθίζεται ανοιχτά των Αντικυθήρων. Είχε πιθανότατα αποπλεύσει από τη Ρόδο με κατεύθυνση την Ιταλία.
Πάσχα του 1900: Σύμιοι σφουγγαράδες εντοπίζουν το ναυάγιο σε βάθος 45 – 60 μέτρων.
Χειμώνας του 1901: Ολοκληρώνεται το έργο της ανάσυρσης των θησαυρών του ναυαγίου. Μεταφορά των ευρημάτων στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών.
1902: Τα εμφανή γρανάζια του παράξενου χάλκινου ευρήματος τραβούν την προσοχή του Βαλέριου Στάη, αρχαιολόγου του μουσείου, ο οποίος αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για κάτι αξιοσημείωτο.
Δεκαετία του ’30: Ο ναύαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης δημιουργεί το πρώτο μοντέλο του Μηχανισμού.
Δεκαετία του ’50: Η πρώτη σε βάθος μελέτη του Μηχανισμού από τον Βρετανό φυσικό και ιστορικό της επιστήμης Derek J. de Solla Price, τον ειδικό στη μελέτη επιγραφών Έλληνα επιστήμονα Γιώργο Σταμήρη και τον κ. Χαράλαμπο Καράκαλο, πυρηνικό φυσικό στον «Δημόκριτο» καταδεικνύει ότι πρόκειται για τον πιο πολύπλοκο μηχανισμό της αρχαιότητας, χωρίς να μπορεί να δοθεί απάντηση ως προς τη χρησιμότητά του.
Δεύτερο μισό του 20ού αιώνα: Πλήθος ερευνητών ασχολείται με τη μελέτη του Μηχανισμού. Από τις πιο αξιοσημείωτες μελέτες είναι αυτή του Βρετανού Michael Wright ο οποίος προχωρεί στη δημιουργία ενός μοντέλου, όπως είχε κάνει στο παρελθόν και ο Price.
Φθινόπωρο του 2005: Η ομάδα του Προγράμματος για τη μελέτη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων αξιοποιεί καινοτόμους τεχνολογίες για να συλλέξει δεδομένα τόσο από το εσωτερικό του Μηχανισμού όσο και από τις επιγραφές που φέρει αυτός.
Νοέμβριος του 2006: Τα αποτελέσματα της μελέτης των παραπάνω δεδομένων δημοσιεύονται στην επιθεώρηση «Nature». Από αυτά καταδεικνύεται η χρησιμότητα του Μηχανισμού: επρόκειτο για όργανο πρόβλεψης εκλείψεων. Ταυτόχρονα πραγματοποιείται στην Αθήνα συνέδριο για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων και για τη συζήτηση των σημείων που παραμένουν σκοτεινά.
ΙΠΠΑΡΧΟΣ ΚΑΙ ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ
Η συλλογική προσπάθεια των παραπάνω ερευνητών υποδεικνύει ότι ο Μηχανισμός αποτελεί τη μηχανιστική υλοποίηση της θεωρίας του Ιππάρχου (190 – 120 π.Χ. κατά προσέγγιση), του μαθηματικού, αστρονόμου και γεωγράφου ο οποίος με την εν λόγω θεωρία εξηγούσε τις περιοδικές ανωμαλίες στην κίνηση της Σελήνης με βάση την ελλειπτική τροχιά της. Το γεγονός ότι ο Ίππαρχος έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Ρόδο, η οποία φημιζόταν για την τεχνολογική υπεροχή της, ενισχύει την άποψη ότι εκεί ο Ίππαρχος (ή κάποιος άλλος υπό την καθοδήγησή του) μπόρεσε να δημιουργήσει ένα μηχάνημα εξαιρετικής πολυπλοκότητας.
Σύμφωνα δε με όλες τις ενδείξεις, ο Ίππαρχος θα πρέπει να μετείχε των αστρονομικών γνώσεων των Βαβυλωνίων, αφού αυτές απετέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία του Μηχανισμού. Το ισχυρό ιερατείο των Βαβυλωνίων κρατούσε τα αρχεία των πλανητικών μετακινήσεων για αιώνες και η δυνατότητα πρόβλεψης φαινομένων όπως οι εκλείψεις (οι οποίες εθεωρούντο οιωνοί) ενίσχυε τη θέση του. Ποιες ήταν όμως οι ενδείξεις αυτές;
Η ανάγνωση από τους Γιάννη Μπιτσάκη και Αγαμέμνονα Τσελίκα της πρότασης «…η σπείρα έχει 235 υποδιαιρέσεις» σε μία από τις εικόνες θραυσμάτων που είχαν ληφθεί κατά τη συλλογή στοιχείων υπήρξε εξαιρετικά διαφωτιστική: κατέδειξε αφενός ότι τα καντράν δεν έφεραν ομόκεντρους κύκλους αλλά σπείρες και αφετέρου ότι το πάνω καντράν στην οπίσθια όψη του Μηχανισμού (στο οποίο αναφερόταν η πρόταση) σχετιζόταν με τον Μετωνικό κύκλο των Βαβυλωνίων.
Ο Μετωνικός κύκλος προκύπτει από τη στενή ισοτιμία 19 ετών με 235 Σεληνιακούς μήνες (ένας Σεληνιακός ή Συνοδικός μήνας είναι το διάστημα μεταξύ δύο ομοίων φάσεων της Σελήνης, π.χ. από Πανσέληνο σε Πανσέληνο). Ο κύκλος αυτός αντιπροσωπεύει την επιστροφή της Σελήνης στην ίδια φάση και στην ίδια ημερομηνία του έτους. Με το κλείσιμο του κύκλου, ο Ηλιος, η Σελήνη και η Γη επιστρέφουν στους ίδιους περίπου σχετικούς προσανατολισμούς. Σπειροειδές αποδείχθηκε και το καντράν στο κάτω μέρος της πίσω πλευράς του Μηχανισμού, το οποίο φέρει 223 υποδιαιρέσεις στη σπείρα των τεσσάρων στροφών.
Τόσο ο αριθμός των υποδιαιρέσεων όσο και η ανάγνωση των συμβόλων («Σ» για τη Σελήνη και «Η» για τον Ήλιο) που εντοπίστηκαν μεταξύ αυτών καταδεικνύουν ότι αυτό αποτελεί αναπαράσταση του κύκλου του Σάρου, ο οποίος προβλέπει εκλείψεις: αν μια Ηλιακή ή Σεληνιακή έκλειψη συμβεί σήμερα, μια παρόμοια θα συμβεί έπειτα από 223 Σεληνιακούς μήνες. Έτσι από τις παρελθούσες εκλείψεις μπορούν να προβλεφθούν οι επόμενες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι επειδή ο αριθμός των ημερών στον κύκλο του Σάρου δεν είναι ακέραιος, οι Σεληνιακές εκλείψεις είναι μετατοπισμένες κατά οκτώ ώρες και οι Ηλιακές (οι οποίες γίνονται ορατές από συγκεκριμένα γεωγραφικά πλάτη) μετατοπίζονται κατά 120 μοίρες. Ακριβείς επαναλήψεις Σεληνιακών εκλείψεων λαμβάνουν χώρα έπειτα από τρεις κύκλους του Σάρου (όταν οι οκτάωρες μετατοπίσεις συμπληρώσουν ένα 24ωρο), πράγμα το οποίο περιγράφεται από τον κύκλο του Εξελιγμού, διάρκειας 54 ετών.
Στον Μηχανισμό ο κύκλος του Εξελιγμού αντιπροσωπεύεται από ένα μικρότερο καντράν στο εσωτερικό τού κάτω μεγάλου καντράν της οπίσθιας όψης. Αλλά και το πάνω μεγάλο καντράν της ίδιας όψης φέρει ένα μικρότερο στο εσωτερικό του: αυτό αντιπροσωπεύει τον Καλλιππικό, κύκλος ο οποίος διαρκεί 76 χρόνια και είναι τέσσερις Μετωνικοί κύκλοι μείον μία ημέρα. (Έτσι αυξάνεται η ακρίβεια με την οποία αντιστοιχίζονται ένα Ηλιακό έτος με πλήρεις Σεληνιακούς μήνες).
Όσο για το καντράν της πρόσθιας όψης, αυτό εκτός από το κλασικό ημερολόγιο των 365 ημερών (με δυνατότητα ρύθμισης για δίσεκτα έτη) έδειχνε πιθανότατα τις σχετικές θέσεις των πλανητών (έχουν εντοπισθεί μόνο ο Ήλιος, η Σελήνη και η Αφροδίτη προς το παρόν). Πώς όμως «διαβάζονταν» οι ενδείξεις στα καντράν; Αν θυμηθεί κανείς τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσαν τα πικάπ, θα πάρει την απάντηση: η μετακινούμενη στις σπείρες βελόνα έδινε την ένδειξη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον