ΘΡΗΣΚΕΙΑ: Σύναξη των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών Ασωμάτων και Ουρανίων Αγγελικών Ταγμάτων

ΟΙ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΙ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΓΑΒΡΙΗΛ

ΑΓΓΕΛΟΛΟΓΙΑ 

(Δογματική - Ερμηνευτική θεώρηση) 

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

«Πρόκριτοι Δυνάμεων νοερῶν, Μιχαὴλ πρωτάρχα, καὶ λαμπρόμορφε Γαβριήλ, σὺν ταῖς οὐρανίαις, αἰτεῖτε στρατηγίαις, ἡμῖν καταπεμφθῆναι τὸ μέγα ἔλεος».

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Η εορτή ορίστηκε από την Εκκλησία μας την 8η Νοεμβρίου στη μνήμη των αποστολών και του έργου που επιτελούν οι Άγγελοι, σε ιδιαίτερα σημαντικές ιστορικές περιστάσεις, κατά τις οποίες αναμένεται να εκδηλωθεί κάποια μεγάλη θεία βούληση, με επικεφαλής των αγγελικών δυνάμεων τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Η διδασκαλία για την ύπαρξη και την παρουσία των αγγέλων διατυπώνεται στην Αγία Γραφή και στην Ιερά Παράδοση: 

Στην ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ μνημονεύονται οι άγγελοι ως επιτελούντες την αποστολή που τους ανατέθηκε από τον Θεό: η εκδίωξη των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο («καί ἔταξε τά Χερουβίμ καί τήν φλογίνην ρομφαίαν τήν στρεφομένην φυλάσσειν τήν ὁδόν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς», Γεν. 3,24), άγγελοι σώζουν τον Λωτ (Γεν. 19), η επέμβαση του αγγέλου κατά την επικείμενη θυσία του Ισαάκ (Γεν. 22,11), όνειρο του Ιακώβ (Γεν. 28,12), εμφάνιση αγγέλου στον Μωϋσή στο όρος Χωρήβ, όπου η βάτος φλεγόταν και δεν καιγόταν (Εξ. 3,2), άγγελος προπορεύεται κατά την έξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο (Εξ. 14,19), αποστολή των προφητών. 

Στην ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ εμφανίζονται κατά τις μεγάλες στιγμές του Κυρίου, όπως κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (Λουκ. 1,26), τη Γέννηση (Λουκ. 2,9-13), την ειδοποίηση του Ιωσήφ στην Αίγυπτο για τον θάνατο του Ηρώδη (Ματθ. 2,19), τον πειρασμό του Κυρίου στην έρημο από τον σατανά («οἱ ἄγγελοι διηκόνουν αὐτῷ = τῷ Ἰησοῦ», Μάρκ. 1,13), κατά την προσευχή του Κυρίου στον κήπο Γεθσημανί (Ματθ. 26,53), κατά την Ανάσταση του Κυρίου από τον τάφο ((Ιω. 20,12), καθώς επίσης πολλές φορές υπηρετούν και τους αποστόλους κατά την αποστολή τους.

Στην ΙΕΡΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, το «Περί της ουρανίας ιεραρχίας» (ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΑ, PG 3,120-369) έργο θεωρείται ως το πρώτο αγγελολογικό, ενώ αποδίδεται εσφαλμένα στον Διονύσιο Αρεοπαγίτη. Όμως, σύμφωνα με την ορθόδοξη άποψη μία αγγελολογική προβληματική μάς παραδίδεται από τον Ιωάννη Δαμασκηνό στο έργο του «Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως» (Kotter II, 7-239, PG 94, 789-1228). Οι Πατέρες του Δ΄ αι. έδωσαν μεγαλύτερη βαρύτητα στο τριαδικό δόγμα, ενώ ασχολήθηκαν λιγότερο με τους αγγέλους, ενώ υπάρχουν και οι αρνητές της ύπαρξης των αγγέλων (βλ. Π.Τρεμπέλα, Δογματική, τ. 1, σσ. 409-410). 

ΑΓΓΕΛΟΛΟΓΙΑ 

(Δογματική - Ερμηνευτική θεώρηση) 

Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, η «ἐξ οὐκ ὄντων» Δημιουργία του Θεού διακρίνεται σε πνευματικό και υλικό κόσμο. Ο νοητός-πνευματικός κόσμος αποτελείται από τα πνεύματα, διακρινόμενα σε αγαθά, δηλ. τους αγγέλους, και σε πονηρά, δηλ. τους δαίμονες. Η δημιουργία αυτή του Θεού αποτελεί δίδαγμα της Εκκλησίας, διατυπωμένο και στο Σύμβολο Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως «... ποιητής ... ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων...». 

Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ 

Η Εκκλησία δεν αποφαίνεται με σαφήνεια για τη φύση των αγγέλων, ενώ στην Αγία Γραφή χαρακτηρίζονται ως πνεύματα («πνεῦμα σάρκα καί ὀστέα οὐκ ἔχει», Λουκ. 24,39), η δε Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος «τάς εἰκόνας τιμῶμεν τῶν ἀσωμάτων ἀγγέλων». Η ερμηνευτική προσέγγιση του ασωμάτου της φύσης των αγγέλων είναι διττή: 1) η άποψη ότι οι άγγελοι είναι καθαρά πνεύματα είναι δεκτή από δυτικούς θεολόγους και 2) η άποψη της ορθόδοξης εκκλησίας ότι οι άγγελοι διαθέτουν κάποιο είδος σώματος αιθέριου ή αέριου, διότι το απολύτως ασώματο ανήκει μόνο στον Θεό. Αυτή την άποψη δέχονται και οι περισσότεροι από τους Πατέρες της εκκλησίας.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ 

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Δαμασκηνό το λεπτοσώματο σχετίζεται με την περιγραφή τους, δηλ. οι άγγελοι δεν περιορίζονται, ούτε περικλείονται με τείχη και θύρες επειδή είναι ακαθόριστοι και αόριστοι και παρουσιάζονται στους ανθρώπους όχι όπως είναι, αλλά με τέτοια μορφή ώστε να είναι ορατοί, ενώ ανάλογα με την αποστολή τους προσλαμβάνουν και τη μορφή. Όμως, η περιγραφή τους έχει όρια, δηλ. δεν υπάρχουν φύλα στους αγγέλους, αρσενικά ή θηλυκά, ούτε πολλαπλασιάζονται, ούτε πεθαίνουν διότι είναι κατά χάριν αθάνατοι και σύμφωνα με τον Μ.Βασίλειο είναι λειτουργικά πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα και τα οποία είναι αναμάρτητα, όχι φύσει αλλά χάριτι, δηλ. ευρίσκονται σε κατάσταση δόξας και εκπληρώνουν τις θείες εντολές χωρίς να αναιρείται το αυτεξούσιό τους. 

ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ

Οι άγγελοι δημιουργήθηκαν από τον Θεό ἐκ τοῦ μή ὄντος στο εἶναι, για να Τον δοξολογούν και να Τον «υπηρετούν», δηλ. να εκπληρώνουν τις εντολές Του προς διακονία του κόσμου και των ανθρώπων κατά θεία συγκατάβαση, προκειμένου να τους οδηγήσουν στη βασιλεία του Θεού, στην αληθινή ζωή της θείας μακαριότητας. Ως «φύλακας άγγελος» αναφέρεται από τον Θεοφύλακτο Βουλγαρίας ότι «... παντί ... πεπιστευκότι εἰς τόν Κύριον ἄγγελος παρεδρεύει ... οὕτω καί τόν τῆς ζωής ἡμῶν ἄγγελον ἡ πολύδακρυς και δυσώδης ἀφίστησιν ἁμαρτία».

ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ

Σύμφωνα με τις βιβλικές μαρτυρίες ο αριθμός των αγγέλων είναι πολύ μεγάλος («ὅτε διεμέριζεν ὁ ὕψιστος ἔθνη ... ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατά ἀριθμόν ἀγγέλων Θεοῦ», Δευτ. 32,8) και («χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ καί μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ», Δαν. 7,10) και («μυριάσιν ἀγγέλων», Εβρ. 12,22) και («καί εἶδον καί ἤκουσα φωνήν ἀγγέλων πολλῶν κύκλῳ τοῦ θρόνου ... καί ἦν ὁ ἀριθμός αὐτῶν μυριάδες μυριάδων καί χιλιάδες χιλιάδων», Αποκ. 5,11). Αλλά και οι τάξεις των αγγέλων είναι διάφορες, σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο, ο οποίος ομιλεί περί «ἀρχῆς καί ἐξουσίας καί δυνάμεως καί κυριότητος» (Εφ. 1,21), «θρόνων, κυριοτήτων, ἀρχῶν, ἐξουσιῶν» (Κολ. 1,16), «ἀγγέλων, ἀρχῶν, δυνάμεων» (Ρωμ. 8,38), «ἀρχαγγέλου» (Α΄ Θεσ. 4,16). Επίσης, στα «ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΑ» «Περί οὐρανίας ἱεραρχίας», διακρίνονται οι αγγελικές τάξεις σε τρεις ιεραρχίες: 1) Σεραφίμ, Χερουβίμ και Θρόνοι, 2) Κυριότητες, Δυνάμεις και Εξουσίες, 3) Αρχές, Αρχάγγελοι και Άγγελοι. Κάθε ιεραρχία επιτελεί ιδιαίτερο έργο, δηλ. καθαρμό, έλλαμψη και τελείωση.

ΤΙΜΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ 

Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, στους αγγέλους αποδίδεται μόνον απλή τιμή και επίκληση και όχι λατρεία, διότι αυτή ανήκει μόνον στον Θεό. Όσο για την προσκύνηση, στην κυριολεξία αναφέρεται μόνον στον Θεό και δευτερευόντως προς τους αγγέλους και τους αγίους. Για τον λόγο αυτό, διακρίνουμε την έννοια της προσκύνησης διττώς: την λατρευτική προσκύνηση, με αναφορά στον Θεό και την τιμητική προσκύνηση με αναφορά στους αγγέλους.

Ελένη Δραμπάλα

Ἀπολυτίκιον

Τῆς ἀνάρχου Τριάδος λειτουργοὶ οἱ ἀσώματοι, τῶν ἀκαταλύπτων οἱ πρῶτοι, μυστηρίων ἐκφάντορες, σὺν Θρόνοις Χερουβεὶμ καὶ Σεραφείμ, Δυνάμεις Ἐξουσίαι καὶ Ἀρχαί, Κυριότητες Ἀρχάγγελοι οἱ λαμπροί, καὶ Ἄγγελοι ὑμνείσθωσαν. Δόξα τῷ ὑποστήσαντι ὑμᾶς, δόξα τῷ καταλάμποντι, δόξα τῷ ὑμνουμένῳ δι’ ὑμῶν, τρισαγίοις ᾄσμασι.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον 

Τῶν οὐρανίωv στρατιῶν Ἀρχιστράτηγοι, δυσωποῦμεv ὑμᾶς ἡμεῖς οἱ ἀνάξιοι, ἵvα ταῖς ὑμῶv δεήσεσι, τειχίσητε ἡμᾶς, σκέπῃ τῶν πτερύγωv, τῆς ἀΰλου ὑμῶν δόξης, φρουροῦvτες ἡμᾶς προσπίπτοντας, ἐκτεvῶς καὶ βοῶντας· Ἐκ τῶν κινδύνων λυτρώσασθε ἡμᾶς, ὡς Ταξιάρχαι τῶν ἄνω Δυνάμεων.