Προκόπιος ο Καισαρεύς: Περί Κτισμάτων

Η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης κατέχει στο «Περὶ κτισμάτων» εξέχουσα θέση. Το «Περὶ κτισμάτων »χωρίζεται σε 6 βιβλία. Στο πρώτο βιβλίο κυριαρχεί η περιγραφή της Αγίας Σοφίας, αλλά και άλλων κατασκευών στην Κωνσταντινούπολη, όπως της Στήλης του έφιππου Ιουστινιανού στο Αυγουσταίον και άλλων κτηρίων, κυρίως εκκλησιαστικών. Το δεύτερο, τρίτο και τέταρτο βιβλίο είναι αφιερωμένα στις κατασκευές που πραγματοποιήθηκαν από τον αυτοκράτορα στην Ασία, το πέμπτο στην Ευρώπη (μόνο στα Βαλκάνια) και το έκτο στην Αφρική.

Το «Περὶ κτισμάτων»(λατινική φιλολογική ονομασία: De aedificiis) είναι έργο του Προκοπίου από την Καισάρεια και περιγράφει το εκτεταμένο τεράστιο ακόμα και σήμερα, οικοδομικό έργο του Ιουστινιανού Α΄.

Η Βασιλική κιστέρνα -Ονομάστηκε έτσι λόγω της θέσης της, κάτω από τη Βασιλική Στοά που βρισκόταν δυτικά του Αυγουσταίου. Η Στοά χτίστηκε πιθανώς από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο αλλά καταστράφηκε περίπου το 475. Η κινστέρνα διαμορφώθηκε ως έχει σήμερα, όταν ξαναχτίστηκε γύρω στο 542 μ. Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α', μετά την περίοδο της στάσης του Νίκα, για την ύδρευση της Κωνσταντινούπολης σε ολόκληρη τη βυζαντινή περίοδο και για να προμηθεύει νερό στο παρακείμενο Μέγα Παλάτιον, όπου είχε την έδρα του ο βυζαντινός αυτοκράτορας.

Η κυκλική με κέντρο την Κωνσταντινούπολη πορεία της καταγραφής των κτισμάτων ανάγεται σε προγενέστερη γεωγραφική παράδοση, όπως η Γεωγραφία του Στράβωνα με κέντρο τη Ρώμη (1ος αι. μ.Χ.) και η Exspositio totius mundi et gentium (4ος αι. μ.Χ.), και είναι ενδεικτική της οικουμενικής αυτοκρατορικής ιδεολογίας.

Όσον αφορά στον ρυθμό της καταγραφής, αυτός άλλοτε επιταχύνεται παίρνοντας μορφή καταλόγου και άλλοτε επιβραδύνεται δίνοντας έμφαση σε μείζονα μνημεία. Ο τίτλος « Περὶ κτισμάτων » φαίνεται να δόθηκε από τον ίδιο τον Προκόπιο, ενώ τη συγγραφή του έργου παρήγγειλε ο ίδιος ο Ιουστινιανός Α΄.

Σκοπός του κειμένου δεν ήταν απλώς η καταγραφή του οικοδομικού έργου του Ιουστινιανού για λόγους ιστορικούς, αλλά ο εγκωμιασμός της οικοδομικής πολιτικής του αυτοκράτορα. Για τον λόγο αυτό πλάι στις αναμενόμενες ρητορικές «εκφράσεις» (περιγραφές) κυριαρχεί το «εγκώμιο» του αυτοκράτορα ως πηγής προόδου για το κράτος.

Και ενώ στο « Ὑπὲρ τῶν πολέμων» , για να μην αναφερθούμε στα « Ἀνέκδοτα» , εντοπίζονται ίχνη κριτικής προς την πολιτική του Ιουστινιανού, από το « Περὶ κτισμάτων» λείπει παντελώς οποιαδήποτε κριτική προς τον αυτοκράτορα. Από την άποψη αυτή το « Περὶ κτισμάτων » μπορεί να θεωρηθεί ένας πανηγυρικός. Κοντά στα παραπάνω αξίζει να συνυπολογιστεί και η άποψη πως η συγγραφή του εγκωμιαστικού « Περὶ κτισμάτων » συμβαίνει προς το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού.

Ο πανηγυρικός τόνος διακρίνεται ήδη στο προοίμιο, όπου ο Προκόπιος θεωρεί τη συγγραφή του έργου αυτού απαραίτητη, καθώς τα υπόλοιπα επιτεύγματα του Ιουστινιανού, δηλαδή η απόκρουση εχθρών και η ανακατάληψη εδαφών, η κωδικοποίηση των νόμων και η διαφύλαξη της ορθής πίστης είναι ήδη γνωστά.

Αυτό λοιπόν που απέμενε, ήταν η διαφύλαξη στη μνήμη των τόσων πολλών και μεγαλοπρεπών κατασκευών, διότι ενδεχομένως στο μέλλον οι άνθρωποι, που θα τα αντίκριζαν, θα μπορούσαν να αμφισβητούν ότι όλα αυτά έγιναν από έναν και μόνο άνθρωπο: τανῦν δὲ, ὅπερ εἶπον, ἐπὶ τὰς οἰκοδομίας τούτου δὴ τοῦ βασιλέως ἡμῖν ἰτέον, ὡς μὴ ἀπιστεῖν τῷ τε πλήθει καὶ τῷ μεγέθει ἐς τὸν ὄπισθεν χρόνον τοῖς αὐτὰς θεωμένοις ξυμβαίη, ὅτι δὴ ἀνδρὸς ἑνὸς ἔργα τυγχάνει ὄντα.

Το « Περὶ κτισμάτων » φαίνεται πως είναι το τελευταίο έργο του Προκοπίου και υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν ολοκληρώθηκε ή, έστω, δεν έτυχε τελικής επεξεργασίας. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, ενώ αναφέρονται κτήρια μεταγενέστερα του 558, ωστόσο δεν αναφέρεται η κατάρρευση του τρούλου της Αγίας Σοφίας (558), παρόλο που σε αυτό το κτήριο δίνεται ιδιαίτερη έμφαση.

Η γέφυρα στον ποταμό Σαγγάριο που κατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό -19ος αι

. Άποψη της γέφυρας του Ιουστινιανού ή του Σαγγαρίου στον Σαγγάριο ποταμό,κοντά στη λίμνη Σαμπάντζα (Βοάνη), στα περίχωρα της πόλης Ανταπαζαρί, από τον δρόμο από την Νικομήδεια προς την Νίκαια. Η σημερινή κοίτη του Σαγγαρίου βρίσκεται ανατολικότερα της γέφυρας, η οποία καλύπτει μόνο τον μικρότερο παραπόταμο Σαρκ Ντερεζί (αρχ. Μέλας). Σε πρώτο επίπεδο, η θριαμβική αψίδα στο δυτικό άκρο της γέφυρας, μνημείο που δεν σώζεται πλέον.1838.

Επίσης, από το έργο απουσιάζουν οι ιταλικές των βαρβάρων οικοδομές, οι οποίες ήταν εξαιρετικά σημαντικές. Η παράλειψή τους είναι δύσκολο να εξηγηθεί διαφορετικά. Το «Περὶ κτισμάτων» πήρε τη μορφή στην οποία σώζεται το πολύ μέχρι το 560, καθώς το πιο πρόσφατο για την εποχή του έργο, η γέφυρα του Σαγγαρίου, χρονολογείται τότε.

Ο

Ιουστινιανός, ως αρχιτέκτονας, καθοδηγεί το κτίσιμο 

Παρόλο που το « Περὶ κτισμάτων » είναι, όπως αναφέρθηκε, ένα έργο πανηγυρικό, το οποίο γράφτηκε κατά παραγγελία με σκοπό να εξυπηρετήσει την αυτοκρατορική προβολή, έχει ωστόσο μεγάλη σημασία, όχι μόνο γιατί παρέχει πολύ σημαντικές πληροφορίες για κτήρια και μνημεία του 6ου αιώνα μ.Χ., αλλά και πληροφορίες, που αφορούν τη γεωγραφία της αυτοκρατορίας και την οικονομική διάσταση του οικοδομικού προγράμματος του Ιουστινιανού Α΄.

ΠΗΓΗ: http://ellinondiktyo.blogspot.gr/