Γεννήθηκε ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ το 1903.
Αποτελεί μία από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Υπήρξε ιστορικός ηγέτης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ και μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης (Αδριανούπολη, Οθωμανική Αυτοκρατορία, 27 Απριλίου 1903 - Σουργκούτ Χαντιμανσίας, Σοβιετική Ένωση, 1 Αυγούστου 1973) υπήρξε ιστορικός ηγέτης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ και μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ως καθοδηγητής του ΚΚΕ κατά την περίοδο της κυριαρχίας του Ιωσήφ Στάλιν στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, αλλά και λόγω των πολιτικών χειρισμών που ακολούθησε, αποτελεί μια από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Ι. Βιογραφία
Γεννήθηκε στις 27 Απριλίου του 1903 στην Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης, γιος του Παναγιώτη Ζαχαριάδη με καταγωγή από Ρούμελη και της Ερατώς Πρωτόπαπα από τα Άδανα. Ο πατέρας του εργαζόταν υπάλληλος - πραγματογνώμων - στο γαλλικό Μονοπώλιο Καπνού (Ρεζί) στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κι έτσι αναγκαζόταν να μετακομίζει σε πολλές πόλεις της Αυτοκρατορίας με την οικογένειά του. Αρχικά Δημοτικό πήγε στα Σκόπια και το ολοκλήρωσε στο επτατάξιο της Νικομήδειας, ενώ αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Αδριανούπολης. Από τα 15 του χρόνια αναγκάστηκε να δουλέψει στη Ρεζί στη Νικομήδεια και το 1919 ξεκίνησε εργασία στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης αρχικά ως λιμενεργάτης φορτοεκφορτωτής και στη συνέχεια ως πλήρωμα σε ρυμουλκά. Εκεί ήρθε σε επαφή με τους αναρχοσυνδικαλιστικούς κύκλους της Πανεργατικής που ιδεολογικά επηρεαζόταν από την οργάνωση Industrial Workers of the World (IWW). Την περίοδο εκείνη, 1919 - 1921, έκανε ταξίδια στη μετεπαναστατική Ρωσία όπου και εντάχθηκε στη σοσιαλιστική Διεθνή Πανεργατική Ένωση, που αποτελείτο κυρίως από Έλληνες.
Το 1921, έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ ένα χρόνο μετά, το 1922, έγινε μέλος και του Κόμματος των Μπολσεβίκων. Το 1923 ευρισκόμενος και πάλι στη Ρωσία, σπούδασε στο νεοϊδρυθέν τότε "KUTV", το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής· στα ρωσικά Коммунистический университет трудящихся Востока ή КУТВ).
1. Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Το 1924, κατά τους διωγμούς του ελληνικού στοιχείου στην Τουρκία, η οικογένεια Ζαχαριάδη εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, περίοδο που η χώρα βρισκόταν ήδη σε έντονη πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Ο Νίκος Ζαχαριάδης ήρθε μυστικά στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1924 από τη Σοβιετική Ένωση και ανέλαβε καθοδηγητική δουλειά στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας, την ΟΚΝΕ στην Αθήνα, όπου σύντομα έγινε γραμματέας της. Τον Σεπτέμβριο του 1924 μετέβη στη Θεσσαλονίκη για την εκεί οργάνωση. Στη δικτατορία του Παγκάλου παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη συμμετέχοντας στην εκεί κομματική οργάνωση, ενώ για ένα διάστημα ήταν γραμματέας και της Περιφερειακής οργάνωσης Θεσσαλίας στον Βόλο.
Τον Μάιο του 1926 με εντολή της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ ανέλαβε γραμματέας της κομματικής οργάνωσης του Πειραιά και τον επόμενο χρόνο στη κομματική οργάνωση Βόλου. Σε όλο αυτό το διάστημα (1924 - 1929) ο Νίκος Ζαχαριάδης συνελήφθη πέντε φορές δραπετεύοντας ισάριθμα. Το 1929 μάλιστα δραπέτευσε με τη βοήθεια του Θανάση Κλάρα (μετέπειτα Άρη Βελουχιώτη), (Βλ. Άρης Βελουχιώτης ΕΔΩ) όντας προφυλακισμένος ως ύποπτος για τη δολοφονία του αρχειομαρξιστή Ηλία Γεωργοπαπαδάκου. Όταν η κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου έθεσε σε ισχύ τον ιδιώνυμο νόμο (N. 4229), το 1929, ο Ν. Ζαχαριάδης ήταν ο πλέον καταζητούμενος Έλληνας κομμουνιστής.
Έτσι το 1929, η ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε να στείλει τον Ζαχαριάδη στη Σοβιετική Ένωση, αφενός για να χαθούν τα ίχνη του και αφετέρου για σπουδές στην Ανώτατη Κομματική Σχολή της Μόσχας.
2. Στην ηγεσία του ΚΚΕ
Από τη Μόσχα επέστρεψε το 1931, την περίοδο που είχε ξεσπάσει η λεγόμενη «φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές», όταν μετά από Έκκληση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ), που δημοσιεύτηκε στο "Ριζοσπάστη" στις 2 και 3 Νοεμβρίου 1931 διορίστηκε νέα ηγεσία, και ο ίδιος ανέλαβε την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Τον Ιανουάριο του 1934, κατά την 6η Ολομέλεια του Κόμματος εξελέγη Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ (αρχηγός), ενώ η θέση του Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής υποβαθμίστηκε και την ανέλαβε ο Βασίλης Νεφελούδης. Έτσι η νέα ηγεσία υπό τον Ζαχαριάδη κατάφερε να επιβληθεί χωρίς ιδιαίτερες αμφισβητήσεις χάρη στη στήριξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Παράλληλα όμως, την περίοδο 1931-1936 επιτεύχθηκε σημαντική ανάπτυξη του ΚΚΕ στην αναδιοργάνωση και τη μαζικοποίησή του, σε μια περίοδο ανάπτυξης εργατικών και άλλων κοινωνικών αγώνων.
Στις εκλογές του 1932 το ΚΚΕ σαν Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών (ΕΜΕΑ) εξέλεξε 10 βουλευτές, ενώ στις εκλογές του 1936 σαν Παλλαϊκό Μέτωπο 15 βουλευτές. Μεγάλη αίσθηση προκάλεσε το ότι στις εκλογές του 1936 ο Ζαχαριάδης, αν και ήταν υποψήφιος στον Πειραιά με το Παλλαϊκό Μέτωπο, δεν κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής. Στον Πειραιά εξελέγη βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου ο Μανώλης Μανωλέας. Η αποτυχία να εκλεγεί βουλευτής ο αρχηγός του ΚΚΕ δικαιολογείται λόγω του ότι ο Ζαχαριάδης ζώντας σε ένα καθεστώς ημιπαρανομίας (εκκρεμούσαν σε βάρος του καταδικαστικές αποφάσεις, πχ. Γεωργοπαπαδάκος κλπ) δεν ήταν ευρέως γνωστός στα απλά μέλη και στους ψηφοφόρυς του κόμματος.
3. Η πολιτική του Ζαχαριάδη ως ηγέτη του νόμιμου ΚΚΕ
Ο Ζαχαριάδης διαμόρφωσε πρωτότυπα στοιχεία σε ζητήματα όπως η νεολαία, η γυναίκα και οι αγρότες. Παρόλο που στηρίχθηκε στην Κ.Δ η ηγεσία του είχε δυναμική και ανεξαρτησία. Εισήγαγε στοιχεία όπως η συμμαχία αγροτιστών και ΚΚΕ όπου μεταξύ άλλων θα διαλύονταν οι κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ στην επαρχία και η ένταξη τους στο ενιαίο αγροτικό κόμμα, ακύρωσε τη θέση για ανεξάρτητη Μακεδονία-Θράκη, ενώ το ΚΚΕ άρχισε να βλέπει την σοσιαλιστική επανάσταση ως περαιτέρω εξέλιξη της αστικής επανάστασης θέση για την οποία επικρίθηκε από πρώην στελέχη. Σε σύγκριση με την περίοδο 1927-1931 η εσωκομματική δημοκρατία ήταν σχετικά καλύτερη αν και μεταγενέστερα επικρίθηκε και για αυτό το θέμα, καθώς και οι διαγραφές εσωκομματικών αντιπάλων στις οποίες προχώρησε δεν ήταν ακραίες. Το ΚΚΕ μαζί με το Αγροτικό Κόμμα του Απόστολου Βογιατζή δημιούργησαν τον Ιανουάριο του 1936 το Παλλαϊκό Μέτωπο, που κατέβηκε τότε στις εκλογές λαμβάνοντας 15 έδρες, και το οποίο λίγο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1936, ήρθε σε μυστική συμφωνία με με τον αρχηγό των Φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη, στο λεγόμενο Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα.
4. Στην φυλακή της Κέρκυρας
Το Σεπτέμβριο του 1936, ένα μήνα μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Μεταξά, συνελήφθη -μετά από προδοσία- και φυλακίστηκε σε απομόνωση, στις φυλακές Κερκύρας, στην Ακτίνα Θ΄. Από την Κέρκυρα προσπάθησε να καθοδηγεί το ΚΚΕ σε συνθήκες δύσκολες όπως για παράδειγμα ο θάνατος από βασανιστήρια του γραμματέα της ΟΚΝΕ Χρήστου Μαλτέζου. Ο Ζαχαριάδης με σύμφωνη γνώμη των Νεφελούδη-Παρτσαλίδη, έβαλε το μέλος του Π.Γ του ΚΚΕ Γιάννη Μιχαηλίδη (αργότερα φαίνεται ότι όντως συνεργάστηκε με τις αστυνομικές αρχές) το 1939 να κάνει ψευδή δήλωση μετανοίας ώστε να ελευθερωθεί και να ξεκαθαρίσει την κατάσταση μέσα στο κόμμα καθώς στελέχη του είχαν γίνει όργανα της Ασφάλειας όπως ο Μιχάλης Τυρίμος και εξέδιδαν και πλαστό Ριζοσπάστη.
Στις αρχές του 1940 ο Ζαχαριάδης μεταφέρθηκε από την Κέρκυρα στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών και από εκεί στήριξε για ένα διάστημα την Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ, που όμως ήταν όργανο του Μανιαδάκη. Τρεις ημέρες μετά την εισβολή των Ιταλών, στις 31 Οκτωβρίου 1940, κρατούμενος στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, δημοσίευσε τη γνωστή ανοικτή επιστολή προς τον ελληνικό λαό, με την οποία τον καλούσε να αντισταθεί τονίζοντας μεταξύ άλλων:
"Ο Λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο απελευθερωτικό ενάντια στο Φασισμό του Μουσολίνι [...] Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. [...] Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θάναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της."
Ακολούθησαν δυο ακόμη επιστολές, στις 26 Νοεμβρίου και 15 Ιανουαρίου του 1941, στις οποίες όμως χαρακτήριζε σε αυτή τη νέα φάση τον πόλεμο ωςιμπεριαλιστικό. Η μεταξική δικτατορία απέφυγε τη δημοσίευσή τους.
Στις 10-1-1941 η Κομμουνιστική Διεθνής απέστειλε επιστολή υποδείξεων όπου κατέκρινε την στήριξη του Ζαχαριάδη στην κυβέρνηση Μεταξά.
5. Παράδοση του Ζαχαριάδη στους Γερμανούς
Με την εισβολή των Γερμανικών στρατευμάτων και την εκ μέρους τους ανάληψη της διοίκησης των φυλακών ο Ζαχαριάδης και εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι παραδόθηκαν στη Γκεστάπο στις 27 Απριλίου. Ο Ζαχαριάδης μεταφέρθηκε αρχικά στο Τατόι και από εκεί αεροπορικώς στη Θεσσαλονίκη, στο Βελιγράδι και τέλος στη Βιέννη στις φυλακές "Λέζελ". Έξι μήνες αργότερα, στις 30 Νοεμβρίου του 1941 μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, όπου έμεινε κρατούμενος μέχρι τη λήξη του πολέμου, τον Μάιο του 1945. Μετά από ιατρικές φροντίδες γύρισε στην Ελλάδα στις 29 Μαΐου του 1945. Η δράση του Ζαχαριάδη στο στρατόπεδο ήταν να έχει σχέσεις με τη κρυφή διοίκηση των κρατουμένων, καθώς και να δίνει συμβουλές σε άλλους κρατουμένους. Ο Ζαχαριάδης κατηγορήθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους και για συνεργάτης των Γερμανών (κάπο) στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, και μάλιστα ως αποδεικτικό στοιχείο υπήρχε πλαστογραφημένο γράμμα του συγκρατούμενού του Κοσμά Τζίφου.. Ο συγκρατούμενος Παναγιώτης Καραπιπέρης αναφέρει οτι σώθηκε χάρη σε συμβουλή του Ζαχαριάδη.
6. Επιστροφή στην Ελλάδα
Την Πρωτομαγιά του 1945 με έκτακτο παράρτημα ο Ριζοσπάστης πληροφορούσε τους αναγνώστες του ότι ο Ν. Ζαχαριάδης ήταν ζωντανός και επέστρεφε από το Νταχάου. Με την επιστροφή του ανέλαβε και πάλι την θέση του Γενικού Γραμματέα και την ηγεσία του ΚΚΕ από τον Γιώργο Σιάντο. Σύμφωνα με την απόφαση της 11ής Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ τον Απρίλιο του 1945, τη 13η μέρα που ανέλαβε ο Ζαχαριάδης την ηγεσία, στις 12 Ιουνίου, ο Ριζοσπάστης ανακοίνωσε την καταδίκη και απομόνωση του Άρη Βελουχιώτη σημειώνοντας σχετικά:
"Ο σ. Ζαχαριάδης μας ανακοίνωσε ότι η Κ.Ε. του ΚΚΕ αφού συζήτησε πάνω σε εκθέσεις που ήλθαν από διάφορες κομματικές οργανώσεις, αποφάσισε να καταγγείλει ανοιχτά την ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Άρη Βελουχιώτη, ή Θανάση Κλάρα, ή Μιζέρια".
Παράλληλα με την αποκήρυξη του Βελουχιώτη, έκανε δήλωση στις 31 Μαΐου ότι η συμφωνία της Βάρκιζας έπρεπε να εκτελεστεί κατά γράμμα καθώς μια βδομάδα αργότερα δήλωσε είμαι έτοιμος, για τη Δημοκρατία, να πολεμήσω σαν απλός στρατιώτης κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Πλαστήρα. Ακόμα δήλωσε ότι σε περίπτωση που η δημοκρατική πλειοψηφία αποφάσιζε την ένοπλη κατάληψη της Βόρειας Ηπείρου το κόμμα παρά τις διαφωνίες του θα υποτάσσονταν ενώ παράλληλα διατύπωσε τη θεωρία των δύο πόλων η οποία εξομοίωνε τη Βρετανία με τη Σοβιετική Ένωση. Στις 12 Ιουνίου στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ αποφασίστηκε η δημοσιοποίηση της κομματικής διαγραφής του Βελουχιώτη.
Έκανε συνεχόμενες προτάσεις για πραγματοποίηση Δημοκρατικού Μετώπου με τα κόμματα του κέντρου, καθώς και υπαγωγής στην κυβέρνηση Σοφούλη, διέγραψε από το ΚΚΕ χιλιάδες μέλη που είχαν αγροτική καταγωγή ώστε να ενταχθούν στο Αγροτικό κόμμα παράλληλα διεγράφησαν και πολλοί άλλοι απογοητευμένοι από την πολιτική του κόμματος. Ο Ζαχαριάδης μιλούσε υποτιμητικά για τα καθυστερημένα στρώματα που εξέτρεφαν περιπτώσεις σαν τον Βελουχιώτη. Μετά τα γεγονότα της Καλαμάτας με τον Μαγγανά, στις 7 Μάρτιου 1946, ο Ζαχαριάδης πρότεινε στον Θεμιστοκλή Σοφούλη την κατανομή των 50% των βουλευτικών εδρών μεταξύ ΕΑΜ και το σχετικά μικρό κόμμα των Φιλελευθέρων που αυτός ηγείτο με κοινό ψηφοδέλτιο, καθώς και σε περίπτωση νίκης την πρωθυπουργοποίηση του Σοφούλη και εκλογή καθαρά υπουργικού συμβουλίου της αρεσκείας του με δέσμευση για στήριξη 4 ετών.
Το ΚΚΕ, μαζί με άλλα κόμματα του κέντρου, απείχε στις 31 Μαρτίου από τις εκλογές του 1946, ενώ συμμετείχε κανονικά στο δημοψήφισμα της 1 Σεπτεμβρίου για την επιστροφή του Βασιλιά, το οποίο θεωρήθηκε κατά τους επικριτές του νομιμοποίηση της ανώμαλης εσωτερικής κατάστασης της χώρας. Επιπλέον με πρωτοβουλία του Ζαχαριάδη διοργανώθηκαν ιδιότυπα δημόσια debate με τροτσκιστικά κόμματα τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1946.
ΙΙ. Προς τον εμφύλιο
Στις παραμονές των εκλογών ο Ζαχαριάδης πήγε στο εξωτερικό όπου άρχισε επαφές για τη διερεύνηση του ένοπλου αγώνα, με ενδιάμεσο σταθμό τη Θεσσαλονίκη, από όπου φαίνεται ότι έδωσε την εντολή για το χτύπημα στο Λιτόχωρο την μέρα των εκλογών, το οποίο ιστορικά θεωρείται ως η έναρξη του εμφυλίου. Στη Μόσχα, οι ηγέτες της ΕΣΣΔ του έκαναν κριτική για την αποχή στις εκλογές ενώ ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας Τίτο ήταν ενθαρρυντικός για την δημιουργία ένοπλου κινήματος.
Σύμφωνα με τη μια πλευρά των ιστορικών η άκαμπτη λενινιστική προσωπικότητα του Νίκου Ζαχαριάδη ήθελε μόνο το αποτέλεσμα της κατάληψης της εξουσίας και της μετάβασης στο σοσιαλισμό(..) όλα τα άλλα ήταν ζήτημα τακτικής ενώ άλλη πλευρά των ιστορικών αναφέρει ότι ο Ζαχαριάδης και η γενική στρατηγική του ΚΚΕπροσπάθησε να συμβιβαστεί με τη δεδομένη πραγματικότητα.
ΙΙΙ. Στον Εμφύλιο πόλεμο
Μετά την κηδεία του δολοφονημένου Γιάννη Ζέβγου, αναπληρωματικού μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ τον Μάρτιο του 1947 ο Ζαχαριάδης κατέφυγε μυστικά στη Γιουγκοσλαβία στις αρχές Απριλίου, από όπου συμμετείχε στη διεύθυνση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1946-1949). Σε όλη την περίοδο του εμφυλίου, η ηγεσία του ΚΚΕ, πρότεινε πολλάκις ανακωχή.
Στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ 30-31 Ιανουαρίου του 1949 αποφασίστηκε η αλλαγή του χαρακτήρα της επανάστασης σε σοσιαλιστική και η πλήρης εθνική αποκατάσταση των Σλαβομακεδόνων. Επίσης η Ολομέλεια αυτή καθαίρεσε από αρχηγό του ΔΣΕ τον Μάρκο Βαφειάδη και τον διέγραψε από το ΚΚΕ ενώ παράλληλα, απάλλαξε τη Χρύσα Χατζηβασιλείου από τα καθήκοντά της για λόγους υγείας. Παράλληλα ψήφισε την εισήγηση του Ζαχαριάδη περί της έντασης της προσπάθειας του ΔΣΕ μέχρι την τελική νίκη που δεν θα αργήσει γιατί "ο μοναρχοφασιμός παραδέρνει μέσα σε ολόπλευρη κρίση και θα συντριβεί, οπότε το κόμμα θα αρχίσει χωρίς καθυστέρηση τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της χώρας".
Μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949 υποχώρησε μαζί με τους μαχητές και τα στελέχη στις σοσιαλιστικές χώρες.
Υπόθεση Βαφειάδη
Ο αρχηγός του ΔΣΕ, Μάρκος Βαφειάδης, το φθινόπωρο του 1948 απευθύνθηκε με δύο επιστολές προς το ΚΚΣΕ για να εκφράσει τη διαφωνία του με τη πολιτική του ΚΚΕ. Η πρώτη επιστολή είναι γνωστή ως η οπορτουνιστική πλατφόρμα του Μ.Βαφειάδη στην οποία γίνεται κριτική στην θεωρούμενη ανυπαρξία εσωκομματικής δημοκρατίας, στην καθυστέρηση του ένοπλου αγώνα, στην αποχή των εκλογών του 46, στην συμμετοχή στο δημοψήφισμα μετά από λίγους μήνες σε χειρότερες συνθήκες και όσον αφορά τη τύχη του ΔΣΕ ο Βαφειάδης ζητούσε τη διαμόρφωση στρατού με καθαρά παρτιζάνικη λογική. Η δεύτερη επιστολή είναι αδημοσίευτη, αλλά ο ίδιος ο Βαφειάδης αναφέρθηκε σε αυτή το 1950 και είπε ότι μεταξύ άλλων χαρακτήριζε τον Ζαχαριάδη ως πράκτορα του εχθρού μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ, πεποίθηση που είχε ως το τέλος της ζωής του. Με απόφαση του Πολιτικού Γραφείου στις 15 Νοεμβρίου 1948 ο Βαφειάδης καθαιρέθηκε από την ηγεσία του ΔΣΕ την οποία και ανέλαβε ο ίδιος ο Ζαχαριάδης.
Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, σε συνάντηση του Ζαχαριάδη με τον Στάλιν (Βλ. Στάλιν ΕΔΩ) και άλλους κομμουνιστές ηγέτες οι κατηγορίες από το δεύτερο γράμμα ξαναναφέρθηκαν. Αντίθετα άλλα πρώην στελέχη του ΚΚΕ όπως ο Βασίλης Νεφελούδης μεταπολεμικά θα χαρακτηρίσουν τον Ζαχαριάδη πράκτορα με το βαθμό του ταγματάρχη των μυστικών υπηρεσιών της ΕΣΣΔ.
IV. Ήττα και εξορία
Αν και ο ΔΣΕ έπαυσε ουσιαστικά να υπάρχει στην Ελλάδα, ο Ζαχαριάδης επέμενε στην λεκτική άρνηση της ήττας και κρατούσε τους μαχητές του Δημοκρατικού στρατού στις σοσιαλιστικές χώρες με το "όπλο παρά πόδα" και σε στρατιωτική εκγρήγορση. Παρόλα αυτά η πολιτική του ΚΚΕ εντός της Ελλάδας ήταν η δημιουργία πολιτικών αριστερών μετώπων η οποία γινόταν σε πολύ δύσκολες συνθήκες.
1. Υπόθεση Πλουμπίδη και Μπελογιάννη
Στην Αθήνα υπήρχαν δύο παράνομοι μηχανισμοί του ΚΚΕ, στον έναν ήταν υπεύθυνος ο παλαίμαχος κομμουνιστής Νίκος Πλουμπίδης, ενώ στο άλλο το στέλεχος της ΕΠΟΝ Σταύρος Κασσιμάτης και πραγματοποιούνταν συνεχώς συλλήψεις και εκτελέσεις των λίγων (περίπου 150 με 450) κομμουνιστών που δρούσαν ενεργά στην Αθήνα, όπως για παράδειγμα η σύλληψη του μέλους του Πολιτικού Γραφείου Στέργιου Αναστασιάδη και των βοηθών του. Ο υπεύθυνος των ασυρμάτων Νίκος Βαβούδης έστελνε αναφορές ότι υπήρχαν χαφιέδες στον παράνομο μηχανισμό. Λόγω φόβου, κακής συνεννόησης αλλά και διαφορετικού πολιτικού υποβάθρου διατυπώνονταν διαφορετικές πολιτικές από τους δυο μηχανισμούς, καθώς και υπήρχε αμοιβαία καχυποψία λόγω των συνεχιζόμενων συλλήψεων. Μετά την σύλληψη Μπελογιάννη (Βλ. Μπελογιάννης ΕΔΩ) ο δεύτερος μηχανισμός καθώς και ο Βαβούδης, διατυπώνανε υποψίες περί προδοσίας του Πλουμπίδη, ενώ και η Έλλη Παππά (Βλ. Έλλη Παππά ΕΔΩ) είχε διατυπώσει ερωτηματικά για τη δράση του αν και τον υπερασπιζόταν. Τελικώς ο Πλουμπίδης καταγγέλθηκε ως χαφιές και ενώ εκτελέστηκε, διατυπώθηκε ότι έφυγε στο εξωτερικό με τα αργύρια της προδοσίας. Η χαφιεδολογία του Πλουμπίδη έχει αναφερθεί ότι έγινε για προσωπικούς και πολιτικούς λόγους καθώς ο Πλουμπίδης ήταν αντίθετος με τη συμμετοχή του ΚΚΕ στον πόλεμο του 1940 και είχε καταγγείλει το πρώτο γράμμα του Ζαχαριάδη ως πλαστό, αντίθετος με την υποχωρητικότητα του ΚΚΕ προς τους Βρετανούς την περίοδο της Κατοχής με την συμφωνία της Καζέρτας, αντίθετος με την μη γενίκευση των μαχών στα Δεκεμβριανά σε όλη την Ελλάδα, ενώ δεν συμφώνησε με την αποχή του 1946 και την ολίσθηση στον Εμφύλιο, παράλληλα με την επιστροφή του Ζαχαριάδη από το Νταχάου είχε ζητήσει να αναφέρει τα πεπραγμένα του στις Γερμανικές φυλακές ενώ ο Ζαχαριάδης κατηγορήθηκε από στελέχη της Αριστεράς ότι για εσωκομματικούς λόγους χρειαζόταν να αναδείξει έναν μάρτυρα και ένα προδότη.
2. Διαχείριση της ήττας
Αν και οι επικρίσεις εναντίον της ηγεσίας του Ζαχαριάδη είχαν ξεκινήσει αρκετά πιο πριν, μετά την ήττα εντάθηκαν και ο Ζαχαριάδης επικρίθηκε από στελέχη του ΚΚΕ για τη τακτική που ακολούθησε. Ο Ζαχαριάδης δικαιολόγησε την ήττα του ΔΣΕ βάσει του "πισώπλατου μαχαιρώματος" του Τίτο και δικαιολόγησε τις επιλογές του, ενώ ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ όπως ο Κώστας Καραγιώργης, Μήτσος Παρτσαλίδης απευθύνονταν με επιστολές στο ΚΚΣΕ και έδειξαν ως υπεύθυνο της ήττας τον Ζαχαριάδη, ανάλογη κριτική γινόταν και από άλλα στελέχη εντός του ΚΚΕ και η οποία κατέληξε σε διαγραφές αυτών των στελεχών.
3. Αποκαθήλωση
Το 1956, ως αποτέλεσμα και της αποσταλινοποίησης στην ΕΣΣΔ και μετά από παρέμβαση του ΚΚΣΕ και άλλων κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων της ανατολικής Ευρώπης στην 6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ, καθαιρέθηκε από την ηγεσία του ΚΚΕ ως «σεχταριστής».
4. 7η Πλατιά Ολομέλεια
Η 7η Πλατιά Ολομέλεια καθαίρεσε από μέλος του ΚΚΕ τον Ζαχαριάδη ως αντικομματικό, φραξιονιστικό, αντιδιεθνιστικό, εχθρικό στοιχείο, ενώ έγινε μνεία στην υπόθεση Γουσόπουλου, ενός στελέχους του ΚΚΕ, που πήγε στην Ελλάδα, πιάστηκε και έσπασε από την ασφάλεια, αλλά στην επιστροφή του στην ΕΣΣΔ το ανάφερε στον Ζαχαριάδη και αυτός του πρότεινε να παίξει το ρόλο του διπλού πράκτορα. Παράλληλα, έγινε κριτική για τις εκτελέσεις μαχητών στο Μπούλκες, καθώς και για ανάλογα γεγονότα στην 7η Μεραρχία του ΔΣΕ. Πολιτικά του χρέωνε ότι δικαιώνε την επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα το 1945, ενώ ότι με την αποχή οδηγούνταν η χώρα στον εμφύλιο. Επιπλέον, του χρέωσε σοβινισμό για το θέμα της Βόρειας Αλβανίας, καθώς και την απομόνωση του ΚΚΕ για το σύνθημα του κρατικού αποχωρισμού των Σλαβομακεδόνων. Τέλος, του χρέωνε εσωκομματικό ανώμαλο καθεστώς.
Εξορίστηκε αρχικά στο Μποροβίτσι, της ΕΣΣΔ, κοντά στο Νόβγκοροντ, όπου μέχρι το 1962 εργάστηκε σε δασική επιχείρηση, συνεχίζοντας την πολιτική του δραστηριότητα και τις επαφές με τα διαγραμμένα μέλη του ΚΚΕ. Τότε ζήτησε από την Ελληνική Πρεσβεία στη Μόσχα να γυρίσει στην Ελλάδα για να αναλάβει την ευθύνη της πολιτικής του ΚΚΕ κατά τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά εκτοπίστηκε στο Σουργκούτ της Σιβηρίας.
5. Στο Σουργκούτ
Στο Σουργκούτ, ο Ζαχαριάδης, ζώντας με το ψευδώνυμο Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ, προέβη σε 3 απεργίες πείνας ζητώντας την αποκατάσταση της φήμης του και την απελευθέρωσή του. Ο Ζαχαριάδης στην εξορία έγραψε γράμματα ενάντια στον Μάο. Τα γράμματα αυτά από μερικούς οπαδούς του Μάο και του Ζαχαριάδη θεωρήθηκαν πλαστά, αν και στο τέλος οδήγησαν σε διάσπαση των εναπομεινάντων οπαδών του. Ως διαμαρτυρία στις συνθήκες εξορίας του, ο Ζαχαριάδης, έχοντας ταλαιπωρηθεί από αλλεπάλληλες απεργίες πείνας, απείλησε ότι, αν δεν αλλάξουν τα περιοριστικά μέτρα εναντίον του (εξορία, μη ελεύθερη διακίνηση, αναχώρηση από την ΕΣΣΔ), θα αυτοκτονούσε, όπως και τελικά έπραξε.
Σήμερα, ύστερα απόλα αφτά, δηλώνω ότι αν δεν αρθούν ΟΛΑ τα μέτρα περιορισμού, εξορίας, στέρησης ελευθερίας μετακίνησης και αναχώρησης απτή Σοβ. Ένωση κτλ. κτλ. που εφαρμόζονται ενάντιά μου, τότε την 1η Αυγούστου 1973, σαν έκφραση έσχατης ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ, θ’ αφτοκτονήσω. Αν υπάρξει απάντησή σας να μου μεταβιβαστεί μονάχα με το γιο μου Σηφάκο (Αλέξη).
Την 1η Αυγούστου του 1973 ανακοινώθηκε από την ΚΕ του ΚΚΕ ότι ο Ζαχαριάδης πέθανε από καρδιολογικά αίτια. Το 1989 ανακοινώθηκε νέα εκδοχή θανάτου του: η αυτοκτονία, η οποία αμφισβητήθηκε και αμφισβητείται από ορισμένους οπαδούς του Ζαχαριάδη. Η σορός του Νίκου Ζαχαριάδη μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1991, με πρωτοβουλία της ΚΕ του ΚΚΕ.
V. Οικογενειακή κατάσταση
Ήταν παντρεμένος δυο φορές και είχε τρία παιδιά. Είχε παντρευτεί στη Μόσχα τη Μάνια Νοβάκοβα, Τσέχα κομμουνίστρια που δούλευε σαν γραμματέας στην Κομιντέρν, με την οποία απέκτησε δυο παιδιά, τον Κύρο και την Όλγα. Στην διάρκεια του εμφυλίου, παντρεύτηκε, σε τελετή με ιερέα του ΔΣΕ, τη Ρούλα Κουκούλου, μέλος του ΚΚΕ, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Ιωσήφ (Σήφη).
VI. Κομματική αποκατάσταση
Με την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, που έγινε τον Ιούλιο του 2011 με θέμα την ιστορία του Κόμματος για την περίοδο 1949-1968, ο ιστορικός γραμματέας του ΚΚΕ αποκαταστάθηκε και επίσημα. Εκδήλωση για την παρουσίαση της Απόφασης της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (16 Ιουλίου 2011) και για την αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 2 Οκτωβρίου 2011, στις 11:30 το πρωί στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Η κομματική αποκατάσταση του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ έγινε 54 χρόνια μετά την διαγραφή του, με απόφαση της κεντρικής επιτροπής. Η απόφαση αυτή αναιρεί τις προηγούμενες αποφάσεις του κόμματος, που τον διέγραψαν με τους χαρακτηρισμούς «πράκτορας του ταξικού εχθρού», «εχθρός του Κόμματος και του Λαού». Το ΚΚΕ έδωσε στη δημοσιότητα στις 13/10/2014 απόσπασμα με ηχητικό απόσπασμα από μια ραδιοφωνική ομιλία του Ζαχαριάδη.
VII. Φάκελοι Ζαχαριάδη
Φάκελος με στοιχεία για τον Νίκο Ζαχαριάδη υπάρχει στην Ελλάδα και είναι απόρρητος μέχρι το 2029. Αντίστοιχοι απόρρητοι φάκελοι, υπάρχουν και στα "Αρχεία Σύγχρονης Ιστορίας" της Ρωσίας.
VIII. Είπαν για τον Νίκο Ζαχαριάδη
Η δυσκολία μαζί του ήταν μια: ήταν πολύ απαιτητικός, απελπιστικά απαιτητικός. Δε μου χάριζε ούτε τις Κυριακές, ούτε τις γιορτές. Δεν εύρισκα ώρα ν'ανασάνω.(...)Θυμάμαι κάποτε του είπα "έχε χάρη που δουλεύω για το κόμμα, για τον κοσμάκη αν δούλευα στα χωράφια του πατέρα σου θα τα μούτζωνα και θα έφευγα".
Πολύδωρος Δανιηλίδης ως μέλος της Περιφερειακής οργάνωσης Θεσσαλία με γραμματέα τον Ζαχαριάδη το 1925.
Ο Ζαχαριάδης έπλασε την ηγετική ομάδα κατ' ομοίωσή του. Έτσι, τόσο τα γενικά όσο και τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της ηγετικής ομάδας τα βρίσκουμε στην πιο καθαρή μορφή τους στο πρόσωπο του Ζαχαριάδη: επίλεκτος, εμπειριστής, απόδημος, αντιδιανοούμενος-αλλά περισσότερο διανοούμενος απ' όλους τους άλλους-υπερσυγκεντωτικός, αυτάρκης, περιχαρακωμένος στον εαυτό του, αγωνιστής και άφοβος όσο λίγοι. Το δόγμα, τόσο συνηθισμένο στις μέρες μας, ότι ο Ζαχαριάδης φταίει για όλα τα δύσμορφα χαρακτηριστικά του ΚΚΕ, ότι εισήγαγε ο ίδιος-η ΚΔ και ο Στάλιν-την προσωπολατρεία, δεν είναι παρά ένα δόγμα. Εφόσον σκέπτονται έτσι οι επίγονοι και σημερινοί του αντίπαλοι, τότε θα πρέπει να του αποδώσουν κι όλα τα καλά και μεγάλα του κομμουνιστικού κινήματος, πράγμα που δεν συνηθίζουν βέβαια.
Άγγελος Ελεφάντης
Ο Ζαχαριάδης ήταν ένας τριτοκοσμικός δικτάτορας με όλα τα χαρακτηριστικά. Δεν ήταν αυτόνομα φαινόμενα ο Τσαουσέσκου, Χότζα, Γιαρουζέλσκι, Χούζακ, Κιμ Ιλ Σουνγκ. Ο σταλινισμός για να στηριχθεί διεθνώς είχε ανάγκη από τέτοιους δικτατορίσκους. Ο Ζαχαριάδης ήταν κομμένος ακριβώς σε αυτό το πρότυπο.
Νίκος Μπελογιάννης (γιος του Μπελογιάννη)
Ποτέ δεν ήρθε να με πάρει από το αεροδρόμιο, ποτέ δεν με συνόδευσε στο σταθμό. Μόνο την τελευταία φορά βγήκε από το σπίτι και με χαιρέτησε. Ηξερε ότι δεν θα με ξαναδεί. Ποτέ δεν φίλησε κανέναν. Νομίζω ότι αγάπησε το κόμμα, τη μάνα του, τη Σοβιετική Ενωση.
Ιωσήφ Ζαχαριάδης, γιος του Νίκου Ζαχαριάδη.
Τον Νίκο τον Ζαχαριάδη τον γνώρισα το Σεπτ. του '26, όταν ήλθα από την εξορία. Ανήκε στην ομάδα των στελεχών που κατέβηκαν την περίοδο του 22-23 από την Κων/πολη στην Ελλάδα. Συνδέθηκα μαζί του στα 1927 όταν έρχομαι από την Κέρκυρα για να εγκατασταθώ στην Αθήνα. Είχα ήδη περάσει μια σκληρή δοκιμασία από τις αλλεπάληλες φυλακίσεις την περιόδο του 23-26 με επιστέγασμα την εξορία μου στους Φούρνους και την Ανάφη. Ήμουν άνεργος και αυτός μόλις είχε προσληφθεί σαν ειδικός γραμματέας στην Ένωση Ηλεκτρισμού. Τότε μόνος του και εντελώς αυθόρμητα μου προσέφερε την θέση του. Αυτό που λένε ότι ήταν όργανο του Χαϊτά είναι τελείως εσφαλμένο. Εγώ θα έλεγα ότι τότε μόλις είχε σχηματίσει κάτι σαν δικό του πυρήνα. Ήταν ένας ζωντανός άνθρωπος, ριψοκίνδυνος με χρυσή καρδιά για τους δικούς του όμως μόνον. Αν διαφωνούσες μαζί του χρησιμοποιούσε όλες τις δυνατές μεθόδους για να σε καταστρέψει.
Άγις Στίνας
Η ιδέα της κατάληψης της εξουσίας με έφοδο των πρωτοπόρων εργατών, ανεξάρτητα, από τους συσχετισμούς δυνάμεων, τους εθνικούς και τους διεθνείς όρους κ.λ.π ανταποκρινόταν στην υπεροψία του Ν. Ζαχαριάδη στην "επαναστατική" βιασύνη του και στον αδίστακτο τυχοδιωκτισμό του.
Βασίλης Νεφελούδης
Την ανάμνηση ενός συντρόφου ολοκληρωτικά δοσμένου στο κίνημα, στο οποίο αυτοί άνηκαν, με ξεχωριστές οργανωτικές ικανότητες, τολμηρού θαρραλέου πολλές φορές μέχρι τρέλας(για αυτό και όσοι ήταν στενά συνδεδεμένοι μαζί του του είχαν δώσει το παρατσούκλι ο "τρελός") που πάντα όταν χρειαζόταν, τους βοηθούσε στη δουλειά τους, στα προβλήματα τους.
Λευτέρης Αποστόλου, για τη δράση του Ζαχαριάδη πριν το 1931.
Έκανα να φύγω, όταν ο Ζαχαριάδης μου λέει: «μια στιγμή παρακαλώ», λέω ορίστε! Και με ρωτάει: «Αυτή τη στιγμή οι μαχητές, εδώ στο Αρχηγείο, και οι τραυματίες στο Αναρρωτήριο τρώνε πατάτες στο φούρνο με κρέας;» Του είπα όχι. Σήμερα έχουμε καρότο με κεχρί, τότε, μου λέει: «πάρε το ταψί και πήγαινέ το στο μαγειρείο και πέστους να το στείλουν στους τραυματίες, κι’ αν έχεις την καλοσύνη φέρε μου από το φαΐ που θα φάνε όλοι στο Αρχηγείο...». Πήρα το ταψί, πήγα στη θεία Αθηνά, της λέω πάρε το φαΐ σου πίσω. «Γιατί, μου λέει, δεν του άρεσε;». Του άρεσε της λέω αλλά μου είπε να του στείλεις φαΐ από το καζάνι και αυτό κι’ όλο το κρέας που περίσσεψε να πάει στους τραυματίες. Και η θεία μου λέει στα ποντιακά: «...αυτός πα ντο άρθεπος εν».
Νίκος Κυριακίδης (μαχητής του ΔΣΕ)
Ο Ζαχαριάδης ήταν θαυμαστής του Στάλιν. Τον αντέγραψε σε όλα, εκτός από την θηριωδία του. Στη περίοδο του εμφυλίου πολέμου μπορούσε να εξοντώσει όποιον ήθηλε, αλλά δεν εξόντωσε κανένα. Στη συμπεριφορά του ήταν βάναυσος, κυρίως σε ηγετικά στελέχη και μέλη της Κεντρικής Επιτροπής. (..) Πραγματική αυτοκριτική δεν έκανε, φόρτωνε ευθύνες σε άλλους. Αυτή είναι η ουσία του σταλινικού στυλ καθοδήγησης.
Δημήτρης Βλαντάς, μέλος του Πολιτικού Γραφείου και υποστράτηγος του Δημοκρατικού Στρατού.
"Κομπλεξικός" χαρακτήρας, γιατί ο Ζαχαριάδης δεν μπορούσε να συμφιλιωθεί με την ιδέα οτι η πιο ένδοξη σελίδα στην ιστορία του ΚΚΕ, η Εαμική Εθνική Αντίσταση, γράφτηκε δίχως τη δική του συμμετοχή. "Μεγαλομανία", γιατί ήθελε να αποδείξει πως αυτός, κάτω από πολύ δυσμενέστερες συνθήκες, θα οδηγούσε το λαϊκό κίνημα στη νίκη και το ΚΚΕ στην εξουσία.
Πάνος Δημητρίου, στέλεχος του ΚΚΕ.
ΠΗΓΗ: https://el.wikipedia.org/
