ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ: Αναμόρφωση ή πρόσχημα;

Η θρησκειολογία καλλιεργήθηκε αφετηριακά από μη θεολόγους ερευνητές του πολιτισμού, γλωσσολόγους και ανατολιστές. Ας μελετήσουμε τη συνοπτική παρουσίαση των όρων ... και ας σκεφτούμε αν τελικά η διδασκαλία της θρησκειολογίας ως μάθημα "θρησκευτικών" είναι αναμόρφωση ή πρόσχημα ...!

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Θεωρώντας αναμόρφωση την κατάργηση του ομολογιακού χαρακτήρα του μαθήματος των θρησκευτικών σε μάθημα θρησκειολογίας, υπό την "απειλή - προτροπή - επιβολή" του Υπουργού Παιδείας κ. Φίλη, ότι η διδασκαλία του μαθήματος θα παραμείνει υποχρεωτική σε όλους τους μαθητές, διαφορετικά θα μετατραπεί σε "προαιρετικό", ας δούμε συνοπτικά, τί τελικά σημαίνει ο πολυδιαφημιζόμενος "προοδευτικός" όρος ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ και αν πραγματικά μπορεί να διδαχθεί σε μαθητές-μαθήτριες Δημοτικών Σχολείων, Γυμνασίων, Λυκείων, αν είναι εφικτή και πραγματοποιήσιμη η λεγόμενη "Επιμόρφωση" των εκπαιδευτικών, σε ποιό βαθμό μπορεί να εφαρμοστεί, τί τελικά μπορεί να διδαχθεί απ' όλον αυτό τον "κυκεώνα" της επιστήμης της Θρησκειολογίας και, εντέλει, αν τα παιδιά αυτής της ηλικίας, μπορούν να κατανοήσουν τη σημασία της. Αν κάποιος δεν γνωρίζει ακόμη όλες τις πτυχές της δικής του θρησκείας -και στην προκειμένη περίπτωση του Ορθόδοξου Χριστιανικού Δόγματος- (που αποτελεί πλειοψηφία στην Ελλάδα), πώς είναι δυνατόν να κατανοήσει πανεπιστημιακούς όρους, έρευνες, αποτελέσματα, συσχετισμούς με άλλες θρησκείες, φιλολογικές αναλύσεις, κοινωνιολογικά θέματα, ιστορικές συνθήκες και καταστάσεις, ψυχολογικές και φαινομενολογικές ερμηνείες και, γενικά, το όλον της θρησκειολογικής επιστήμης (που στην κυριολεξία είναι αδύνατο να διδαχθεί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση), σε μια τόσο μικρή, ευαίσθητη ηλικία, που προσπαθεί το παιδί να ανακαλύψει, να σταθεροποιήσει και ισορροπήσει την δική του ψυχή; 

Ας μελετήσουμε τη συνοπτική παρουσίαση των όρων ... και ας σκεφτούμε αν τελικά η διδασκαλία της θρησκειολογίας ως μάθημα "θρησκευτικών" είναι αναμόρφωση ή πρόσχημα ...!

*******************************************

Θρησκειολογία είναι το σύνολο των επιστημών που ερευνούν το φαινόμενο της θρησκείας. Ανήκει στον κύκλο των ανθρωπιστικών επιστημών που εργάζονται ερμηνευτικά, σπουδάζοντας κείμενα και μνημεία, στα οποία αποτυπώνεται το θρησκευτικό βίωμα του πολιτισμού. Η θρησκεία, ως φαινόμενο, αφορά κάθε πολιτισμένο άνθρωπο, τόσο τον πιστό, όσο και τον άπιστο, άθρησκο ή απλώς αδιάφορο, αφού αποτελεί μια ουσιώδη και αναμφισβήτητη παράμετρο του πολιτισμού. Η θρησκειολογία καλλιεργήθηκε αφετηριακά από μη θεολόγους ερευνητές του πολιτισμού, γλωσσολόγους και ανατολιστές, ενώ περιλαμβάνει πέντε βασικές επιστήμες: (ΜΑΡΙΟΣ Π. ΜΠΕΓΖΟΣ "Εισαγωγή στη Θρησκειολογία",  Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006, σελ. 33)

• Ιστορία των θρησκειών ή ιστορία θρησκευμάτων: κλάδος της θρησκειολογίας, που επιχειρεί τη διερεύνηση του θρησκευτικού φαινομένου με τις μεθόδους των ιστορικών επιστημών. Στο γνωστικό αντικείμενό της εντάσσεται κάθε έρευνα της θρησκείας με βάση τα κείμενα και τα μνημεία, που πραγματοποιείται με φιλολογικές, ιστορικές και αρχαιολογικές μεθόδους. 
• Φιλοσοφία της θρησκείας: κλάδος της θρησκειολογίας, που επιχειρεί τη φιλοσοφική θεώρηση του θρησκευτικού φαινομένου. Διαφοροποιείται από τους άλλους θρησκειολογικούς κλάδους, διότι η μεθοδολογία της είναι αυστηρά φιλοσοφική, επειδή κάνει αποκλειστικά χρήση του ορθού λόγου για να ερμηνεύσει το θρησκευτικό γεγονός και υποβάλλει στην αυστηρή βάσανο του κριτικού στοχασμού κάθε πτυχή της θρησκευτικότητας.  
• Ψυχολογία της θρησκείας: κλάδος της θρησκειολογίας, που επιχειρεί την ψυχολογική θεώρηση του θρησκευτικού φαινομένου. Αντικείμενό της παραμένει η θρησκεία, αλλά οι μέθοδοί της είναι αποκλειστικά ψυχολογικές και σ' αυτό διαφοροποιείται απ' όλες τις άλλες θρησκειολογικές επιστήμενες. Ο νεότερος αυτός κλάδος αναπτύσσεται στον 20ό αιώνα. Τα φαινόμενα του μυστικισμού ή του σαμανισμού με παραμέτρους εκστατικές επισύρουν την προσοχή των ψυχολόγων, που αυτονομούνται από τη γενική ψυχολογία, όταν καθιστούν τη θρησκεία αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης και αρκούνται στη χρήση της ψυχολογικής μεθόδου κατ' αποκλειστικότητα ή κατά προτεραιότητα.
• Κοινωνιολογία της θρησκείας: κλάδος της θρησκειολογίας, που επιχειρεί την κοινωνιολογική θεώρηση του θρησκευτικού φαινομένου. Έχει αντικείμενο τη θρησκεία και δανείζεται από την κοινωνιολογία τις μεθόδους διερεύνησης του θρησκευτικού γεγονότος. Η κοινωνική γενεαλόγηση του θρησκευτικού φαινομένου, η θρησκειακή δόμηση του κοινωνικού θεσμού, η αλληλεπίδραση του κοινωνικού με το θρησκευτικό στοιχείο, συγκροτούν το θεματολόγιο της κοινωνιολογίας της θρησκείας.
• Φαινομενολογία της θρησκείας: κλάδος της θρησκειολογίας, που επιχειρεί τη φαινομενολογική θεώρηση και συγκριτική διερεύνηση του θρησκευτικού φαινομένου. Ένας από τους πιο πρόσφατους κλάδους της θρησκειολογίας, χρονολογούμενος τον 20ό αιώνα. Το θεματολόγιό της περιλαμβάνει τη θεμελιακή έννοια του ιερού, τον χώρο (ιεροί τόποι, άγια των αγίων, άβατο κ.λπ.), τον τρόπο (δρώμενα, ήθη, έθιμα κ.ά.), τα πρόσωπα (ιερείς, προφήτες, μύστες, μοναχοί, αφιερωμένοι, άγιοι, μάρτυρες κ.ά.ο.), τα κείμενα (άγιες γραφές, ιερή γραμματεία), τα ήθη (ευσέβεια, ασέβεια), τα λόγια (ευχές, αρές, εξορκισμοί, χρησμοί κ.λπ.), τα αισθητήρια (ιερά ακροάματα, θρησκευτική μουσική, υμνολογία, ευωδιάσματα - λιβανωτός, θεάματα-οράματα, χειρονομίες-ευλογία ή χειροτονία κ.λπ.) σε σχέση πάντοτε με το θρησκευτικό φαινόμενο ως μέρος του πολιτισμού της ανθρωπότητας. (ΜΑΡΙΟΣ Π. ΜΠΕΓΖΟΣ "Εισαγωγή στη Θρησκειολογία",  Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006, σ.σ. 37-49).

Ιδρυτής της θρησκειολογίας θεωρείται ο Φρήντριχ Μαξ Μύλλερ (Friedrich Max Muller, 1823-1900), γλωσσολόγος και ανατολιστής στην Οξφόρδη, ο οποίος το 1867 καθιέρωσε τον όρο "θρησκειολογία" για την επιστήμη των θρησκειών στον πρόλογο του πρώτου τόμου των θρησκειολογικών δοκιμίων του. Το 1873 ιδρύεται, για πρώτη φορά, έδρα θρησκειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης και την ίδια εποχή το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης των Η.Π.Α. εντάσσει τη θρησκειολογία στο πρόγραμμα των σπουδών του. Ακολουθούν, η Ολλανδία το 1876 (Πανεπιστήμια Άμστερνταμ, Γκρόνινγκεν, Λέιντεν, Ουτρέχτης), η Γαλλία το 1885 με το θρησκειολογικό τμήμα της Ecole Pratique des Hautes Etudes στο Παρίσι και το διασχολικό ερευνητικό κέντρο θρησκειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. 

Προπύργιο θρησκειολογικών σπουδών αναδεικνύεται η Σουηδία από το 1893, ιδίως με το Πανεπιστήμιο της Ουψάλα και την παρουσία του πρωτοπόρου θρησκειολόγου και λουθηρανού αρχιεπισκόπου Νάθαν Σαίντερμπλομ, ο οποίος δίδαξε από το 1991 έως το 1914. Στη Μεγάλη Βρετανία, έδρα με τίτλο Natural and Comparative Religion (Φυσική και Συγκριτική Θρησκεία) ιδρύθηκε το 1908 στην Οξφόρδη. Στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, θρησκειολογικά μαθήμα δίδονταν ήδη από το 1886, στο Πανεπιστήμιο του Τόκυο, η θρησκειολογία διδασκόταν από το 1903. Στη Γερμανία σχετική έδρα το 1910 στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. 

Στη "Μέκκα της θρησκειολογίας" αναδεικνύεται η γερμανική πανεπιστημιούπολη Μαρβούργο (Marburg an der Lahn), με δύο θρησκειολογικά τμήματα, ένα στην Ευαγγελική Θεολογική Σχολή και ένα άλλο στη Φιλοσοφική Σχολή, με τους πρωτοπόρους της σύγχρονης θρησκειολογίας, όπως οι R.Otto, F. Heiler, J.Wach, E.Benz, C.H.Ratschow, K.Goldammer, οι οποίοι συντηρούν το διεθνούς φήμης και παγκοσμίως μοναδικό στο είδος του θρησκειολογικό μουσείο (Religionskundliche Sammlung) της πόλης του Μαρβούργου.

Στην Ελλάδα και κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου ιδρύονται θρησκειολογικές έδρες στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Λεωνίδας Φιλιππίδης (1898-1973) διδάσκει Ιστορία των Θρησκευμάτων για μία τριακονταετία, με διαδόχους του τον Αναστάσιο Γιαννουλάτο (1929), μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Αλβανίας (1991), τον Δημήτρη Σταθόπουλο και τον Διονύσιο Δακουρά. Ο Νικόλαος Λούβαρις (1887-1961) διδάσκει Φιλοσοφία της Θρησκείας και Ψυχολογία της Θρησκείας για τριάντα χρόνια. Ο Νικόλαος Νησιώτης (1924-1986) διδάσκει στην έδρα της Φιλοσοφίας της Θρησκείας και της Ψυχολογίας της Θρησκείας, από το 1965 μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1986. Τον διαδέχονται ο Μιχαήλ Μακράκης (1923) από το 1988 και ο Μάριος Μπέγζος (1951) από το 1991), ο οποίος διδάσκει Συγκριτική Φιλοσοφία της Θρησκείας από το 1999 (σήμερα είναι Κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών). Στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατά τα μεταπολεμικά χρόνια διδάσκεται Ιστορία των Θρησκευμάτων από τον Ευάγγελο Σδράκα και τον Γρηγόριο Ζιάκα.  (ΜΑΡΙΟΣ Π. ΜΠΕΓΖΟΣ "Εισαγωγή στη Θρησκειολογία",  Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006, σ.σ. 34-37).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Μάριος Μπέγζος "ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ", β΄ έκδοση, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2006.