Γαλλική Επανάσταση: Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της 26ης Αυγούστου 1789

Μύθος η Γαλλική επανάσταση; Νίκη της ανερχόμενης αστικής τάξης (bourgeoisie);

Στις 26 Αυγούστου 1789 ανακοίνωσε η Εθνοσυνέλευση με προτροπή του Λαφαγιέτ τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της 26ης Αυγούστου 1789, η οποία αποτελούνταν από 17 άρθρα και αποτελεί την ενσάρκωση των ιδανικών του Διαφωτισμού. Έμφαση δόθηκε στα δικαιώματα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της ιδιοκτησίας, καθώς και στο δικαίωμα αντίδρασης σε οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης. Αλλά και σύγχρονες κρατικοθεωρητικές ιδέες όπως η ανεξιθρησκία, η ελευθερία γνώμης, η αυτονομία του λαού και ο διαχωρισμός των εξουσιών καθιερώθηκαν με την Διακήρυξη.

Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη.

Αποσπάσματα από την Διακήρυξη

• Παράγραφος 1: «Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και παραμένουν ελεύθεροι και έχουν ίσα δικαιώματα. Οι κοινωνικές διακρίσεις μόνο στο κοινό συμφέρον μπορούν να βασίζονται».
• Παράγραφος 2: «Σκοπός κάθε πολιτικής οργάνωσης είναι η διαφύλαξη των φυσικών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τα δικαιώματα αυτά είναι η ελευθερία, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και η αντίσταση στην καταπίεση».
• Παράγραφος 3: «Πηγή κάθε εξουσίας είναι αποκλειστικά το έθνος. Κανένα σώμα, κανένα άτομο δεν μπορεί να ασκήσει εξουσία που δεν απορρέει από το έθνος».

Ιστοριογραφία της Γαλλικής Επανάστασης του 1789

Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 ήταν η κοινωνική επανάσταση που κατήργησε την απόλυτη μοναρχία στην Γαλλία γκρεμίζοντας το φεουδαρχικό σύστημα και αντικαθιστώντας το με το καπιταλιστικό, και ώθησε σε αναδιοργάνωση την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Η Γαλλική Επανάσταση ενέπνευσε τους λαούς όλης της Ευρώπης να παλέψουν ενάντια στην εκμετάλλευση και την απολυταρχική μοναρχία, αποτελώντας το έναυσμα για τον ξεσηκωμό στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα.

Κατά την ορθόδοξη άποψη που ήταν η κυρίαρχη μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, η επανάσταση οργανώθηκε από την ανερχόμενη αστική τάξη (Bourgeoisie), η οποία εμπνευσμένη από τα κηρύγματα των Διαφωτιστών και με κεντρικό σύνθημα το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη», θέλησε να βελτιώσει την υπάρχουσα μοναρχία μετατρέποντάς την σε συνταγματική και όχι να την καταργήσει. Στην πορεία όμως, η μοναρχία καταργήθηκε και μετά από περιόδους τρομοκρατίας αλλά και οργάνωσης δίκαιου κράτους, η νεοσύστατη Δημοκρατία καταλύθηκε από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. (βλ. Ναπολέων Βοναπάρτης ΕΔΩ)

Η Άλωση της Βαστίλλης, 14 Ιουλίου 1789.

Στη νεώτερη εποχή, και ειδικά γύρω από τον εορτασμό των 200 ετών της Επανάστασης, αναπτύχθηκε μια "αναθεωρητική" ιστοριογραφία (κυρίως από αγγλοσάξωνες συγγραφείς) που αμφισβητεί τον κοινωνικό, ταξικό και οικονομικό χαρακτήρα της. Για παράδειγμα, ο A. Gobban, στο έργο του "Ο μύθος της Γαλλικής Επανάστασης", θεωρεί ότι δεν υπήρξε μια επανάσταση αλλά μάλλον πολλές: μια επανάσταση των γραφειοκρατών εναντίον των διοικητικών δομών του Παλαιού Καθεστώτος, των ιδιοκτητών αγροτικής γης και των αστών καταναλωτών εναντίον της αγροτικής μεταρρύθμισης, των πόλεων εναντίον της επαρχίας και της επαρχίας εναντίον των πόλεων. Αυτά τα αντιφατικά και συχνά αλληλοεπικαλυπτόμενα κινήματα δεν παρήγαγαν κάποια σημαντικό κοινωνικό μετασχηματισμό ούτε σημαντικό «εκσυγχρονισμό», ούτε καν πολιτικές αλλαγές διαρκείας. Μετά από την αναταραχή, το τοπίο της πολιτικής και της κοινωνίας στη Γαλλία ήταν το 1815 περίπου ίδιο όπως και το 1789.

1. Ιστορικοί του 18ου και 19ου αιώνα

Επίθεση από τη δεξιά

Ένας αριθμός έργων προέκυψε από το βιβλίο « Reflections on the Revolution in France» (1790) του Ιρλανδού πολιτικού και φιλοσόφου Edmund Burke (1729-1797) στο οποίο καταφέρεται κατά της Γαλλικής Επανάστασης. Σήμερα το βιβλίο αυτό δεν μελετάται ιδιαίτερα στα πλαίσια των σπουδών της Επανάστασης, παρά μάλλον σαν ένα κλασσικό έργο της συντηρητικής πολιτικής φιλοσοφίας. Στη Γαλλία κυκλοφόρησαν και συνομωσιολογικές θεωρίες που ισχυρίζονταν ότι υπεύθυνοι για την Επανάσταση ήταν οι Ελευθεροτέκτονες και άλλοι που διαφωνούσαν με τη μοναρχία και την Καθολική Εκκλησία και ήθελαν να τις ανατρέψουν. Το πλέον σημαντικό από αυτά τα έργα ήταν το Memoirs Illustrating the History of Jacobinism (1797–1798) του Abbé Barruel. Από τους πρωτοπόρους της κοινωνικής ιστορίας, ο Hippolyte Taine (1828–1893) ήταν ο πλέον συντηρητικός. Εμφανίστηκαν και πολλά μικρά έργα, όπως το «Η Γαλλική Επανάσταση: Μια σπουδή στη Δημοκρατία» (1919) της Βρετανής Nesta Webster. Αυτή επεξέτεινε τη θεωρία περί συνωμοσίας Γερμανών Ελευθεροτεκτόνων και Ιλλουμινάτι. Αυτή τη θεωρία πίστευε και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ.

2. Η φιλελεύθερη προσέγγιση

Μια απλούστευση της φιλελεύθερης προσέγγισης της Επανάστασης ήταν τυπικά η υποστήριξη των επιτευγμάτων της συνταγματικής μοναρχίας της Εθνοσυνέλευσης, αλλά και η αποκήρυξη της μετέπειτα ριζοσπαστικής βίας, όπως η εισβολή στο ανάκτορο Tuileries και η Τρομοκρατία. Γάλλοι ιστορικοί του πρώτου μισού του 19ου αιώνα που έγραψαν πάνω σε αυτή την παράδοση ήταν ο πολιτικός και λογοτέχνης François Guizot (1787-1874), ο ιστορικός François Mignet (δημοσίευσε το «Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης» το 1824), και ο διάσημος φιλόσοφος Αλεξίς ντε Τοκβίλ (Alexis de Tocqueville, «L’Ancien Régime et la Révolution» - Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση, 1856).

Το έργο του Τοκβίλ υπήρξε καινοτόμο. Υποστηρίζει ότι στην οργάνωση του κράτους η Επανάσταση όχι μόνο δεν αποτελεί τομή, αλλά αντίθετα εκφράζει μια συνέχεια, δηλαδή συμπληρώνει και ενισχύει την τάση της κεντρικής μοναρχίας για συγκεντρωτική διοίκηση. Ακόμη, θεωρεί ότι η Γαλλική Επανάσταση πρέπει να συσχετισθεί, κυρίως, με την ευημερία κατά τον ΙΗ΄ αιώνα και όχι μόνο με τη δοκιμασία των λαϊκών τάξεων. Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι θεσμοί, οι οποίοι αποδίδονται στην Επανάσταση, προϋπήρχαν στο Παλαιό Καθεστώς, κυρίως, με τη μορφή διοικητικών μέτρων.

3. Άλλοι συγγραφείς του 19ου αιώνα

Μεταξύ των άλλων Γάλλων ιστορικών που έγραψαν για την Επανάσταση είναι και οι ακόλουθοι:

• Jules Michelet (1798-1874) – Το έργο του «Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης», που δημοσιεύθηκε μετά την Επανάσταση του 1848, είναι ένα από τα ελάσσονα έργα ενός γενικά αξιόλογου συγγραφέα. Στον 20ο αιώνα, αν και θεωρείται ως ένα έργο με σφάλματα, έχει γνωρίσει ένα νέο ενδιαφέρον και επιρροή χάρη στο ότι αξιολογεί την Επανάσταση με τους δικούς της όρους. Ο Michelet, όπως και ο Carlyle, έχει μαθητές σε διάφορες σχολές της σύγχρονης ιστορίας, των οποίων κοινός στόχος είναι να προσεγγίσουν το θέμα μέσα από τη συμμετοχή μάλλον παρά την αντικειμενικότητα.

• Louis Blanc (1811-1882) - Το 13-τομο έργο του «Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης» (1847-1862) παρουσιάζει ουτοπικές σοσιαλιστικές απόψεις, και συμμερίζεται τον Ιακωβινισμό.

• Théodore Gosselin (1855-1935) - Πιο γνωστός με το ψευδώνυμο «G. Lenotre".

• Albert Sorel (1842-1906) – Iστορικός της διπλωματίας. Έγραψε το «L'Europe et la Révolution française (8 τόμοι, 1895-1904). Το εισαγωγικό τμήμα του έχει μεταφραστεί στα αγγλικά ως «Europe under the Old Regime» (1947).

• Edgar Quinet (1803-1875) – Όψιμος ρομαντικός αντι-καθολικός εθνικιστής. Διαλέξεις και άρθρα του δημοσιεύτηκαν ενοποιημένα σε πολύτομα έργα (όπως το “Le Christianisme et la Revolution Francaise”, εκδ. 1945) μετά τον θάνατό του.

α) Thomas Carlyle

Ένα από τα πιο διάσημα έργα σε αγγλική γλώσσα παραμένει το δίτομο «The French Revolution, A History» (1837) του Carlyle.. Πρόκειται για ένα ρομαντικό έργο, τόσο σε στυλ όσο και σε άποψη. Παθιασμένος με το ενδιαφέρον του για τους φτωχούς και για τους φόβους και τις ελπίδες της Επανάστασης, ο ίδιος (ενώ παραμένει ιστορικά αρκετά ακριβής) συχνά ενδιαφέρεται περισσότερο να αποδώσει τις εντυπώσεις του για τις ελπίδες και τις προσδοκίες των ανθρώπων (και την αντίθεσή του στην αποστεωμένη ιδεολογία – τις "μορφές" ή "-ισμούς"- όπως τους αποκαλούσε) παρά να παραμείνει κοντά στα γεγονότα. Το αναμφισβήτητο πάθος και η ένταση του κειμένου μπορεί επίσης να οφείλεται στο περίφημο περιστατικό κατά το οποίο έστειλε το ολοκληρωμένο σχέδιο του πρώτου τόμου στον John Stuart Mill για σχόλια, αλλά η υπηρέτρια του Mill το έκαψε κατά λάθος, αναγκάζοντας τον Carlyle να το ξαναγράψει από το μηδέν. Έγραψε στον Ralph Waldo Emerson ότι η συγγραφή του βιβλίου ήταν η "η πλέον τρομακτική εργασία που ανέλαβε ποτέ".

β) Μαρξιστές

Με τα αίτια της Γαλλικής Επανάστασης ασχολήθηκαν οι Μαρξ και Έγκελς. Σύμφωνα με τη θεώρησή τους, η Αστική Επανάσταση, όπως αποκαλείται, υπήρξε αποτέλεσμα της νίκης του αστικού καπιταλισμού επί του φεουδαρχικού απολυταρχισμού. Σημειώνεται ότι κατά τον κλασσικό μαρξισμό η αιτία της Επανάστασης είναι η ταξική πάλη. Κατά τον Μαρξ το προεπαναστατικό καθεστώς υπηρετούσε τα συμφέροντα των προνομιούχων σε βάρος άλλων τάξεων και ως εκ τούτου ο επαναστατικός αγώνας κατέστη ο μόνος τρόπος πραγματοποίησης των κοινωνικών αλλαγών. Ο ίδιος αντιτίθεται στην ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία το κίνημα των ιδεών προετοίμασε το έδαφος για την επερχόμενη κοινωνική μεταβολή.

Σε αντίθεση με τους Μαρξ και Ένγκελς, οι Σοβιετικοί ιστορικοί έδιναν έμφαση στο λαϊκό ακτιβισμό, ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στην έκβαση των γεγονότων. Θεωρούν ως βασική αιτία της Επανάστασης το απολυταρχικό φεουδαρχικό σύστημα, το οποίο δεν συμβάδιζε με τις οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες του ΙΗ΄ αιώνα. Ο φεουδαρχισμός αποτελούσε εμπόδιο στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων, οι οποίες ρύθμιζαν την κρατική οργάνωση. Συγκεκριμένα, ο Manfred υποστηρίζει ότι η Επανάσταση άρχισε ουσιαστικά με τις αγροτικές εξεγέρσεις στα τέλη του 1788, καθώς και τις αναταραχές του επόμενου έτους, οι οποίες προκλήθηκαν από τις εξαθλιωμένες λαϊκές μάζες των πόλεων. Στην πραγματικότητα, η αστική τάξη με τη συμμετοχή του λαού πέτυχε την αναμόρφωση της κοινωνίας σύμφωνα με τον καπιταλιστικό τρόπο που ταίριαζε στα συμφέροντά της. Κυριότεροι εκπρόσωποι της θεωρίας αυτής θεωρούνται οι: V. P. Volgin , Ia. M. Zakher, A. R. Ioannisian, V. S. Alekseev-Popov και A. Z. Manfred.

Το 1909, ο Πέτρος Κροπότκιν, ένας Ρώσος αναρχικός, δημοσίευσε την «Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση», η οποία επιχειρεί να ολοκληρώσει όλη την πολιτική προσέγγιση από την προοπτική και τη συμβολή του κοινού ανθρώπου στην Επανάσταση.

4. Ακαδημαϊκές μελέτες

Ο Alphonse Aulard (1849 - 1928) ήταν ο πρώτος επαγγελματίας ιστορικός της Επανάστασης. Προώθησε σχετικές ακαδημαϊκές σπουδές, εκδόσεις και περιοδικά. Ο διορισμός του στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης προωθήθηκε και χρηματοδοτήθηκε από Ρεπουμπλικάνους των εθνικών και παρισινών Αρχών, αλλά ο ίδιος δεν αναμίχθηκε στην κομματική πολιτική. Προώθησε μια δημοκρατική, αστική (bourgeois) και αντικληρική άποψη για την Επανάσταση. Από το 1886 δίδαξε στη Σορβόννη, ίδρυσε την Société de l'Histoire de la Revolution, και εξέδιδε το επιστημονικό περιοδικό La Révolution française. Συγκέντρωσε και δημοσίευσε πολλές σημαντικές πρωτογενείς πηγές. Επαγγελματοποίησε τη μελέτη στον τομέα, απομακρυνόμενος από τις πολύτομες φιλολογικού τύπου μελέτες για το ευρύ κοινό, με τις ειδικές πολιτικές ιδέες που χαρακτήριζαν τα συγγράμματα για την επανάσταση προ της δεκαετίας του 1880. Αντίθετα, το έργο του είχε στόχο τους επιστήμονες και ερευνητές. Η ευρύτερη αντίληψή του για την Επανάσταση υποστήριζε ότι: 

Από κοινωνική άποψη, η Επανάσταση συνίσταται στην καταστολή αυτού που ονομάζεται φεουδαρχικό σύστημα, στη χειραφέτηση του ατόμου, στην ευρύτερη κατανομή της γεωκτησίας, την κατάργηση των προνομίων των ευγενών, την καθιέρωση της ισότητας, την απλούστευση της ζωής ...

Η Γαλλική Επανάσταση διέφερε από άλλες επαναστάσεις στο ότι δεν ήταν μόνο εθνική αλλά αποσκοπούσε στο όφελος όλης της ανθρωπότητας." 

Η ιστοριογραφία του Aulard βασίστηκε στον θετικισμό. Η υπόθεση ήταν ότι η μεθοδολογία ήταν πολύ σημαντική και το καθήκον του ιστορικού ήταν να παρουσιάσει σε χρονολογική σειρά τα δεόντως επαληθευμένα γεγονότα, να αναλύσει τις σχέσεις μεταξύ των γεγονότων, και να δόσει την πλέον πιθανή ερμηνεία. Ήταν απαραίτητη η πλήρης τεκμηρίωση βασισμένη την έρευνα των πρωτογενών πηγών. Έκανε την αρχή στην εκπαίδευση προχωρημένων φοιτητών στη σωστή χρήση και ανάλυση των πρωτογενών πηγών. Η περίφημη τετράτομη ιστορία της Επανάστασης του Aulard επικεντρώθηκε σε τεχνικά θέματα. Τα βιβλία του Aulard ευνόησαν τη μελέτη των κοινοβουλευτικών συζητήσεων - όχι τη δράση στο δρόμο - και τους θεσμούς, όχι τις εξεγέρσεις. Έδωσε έμφαση στην κοινή γνώμη, τις εκλογές, τα κόμματα, τις κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες και τη νομοθεσία. Αναγνώρισε τις επιπλοκές που εμπόδισαν την Επανάσταση να εκπλήρωση όλες τις ιδανικές υποσχέσεις της - όπως όταν οι νομοθέτες του 1793 έκαναν την ψηφοφορία καθολική για όλους τους Γάλλους άνδρες, αλλά και εγκαθίδρυσαν τη δικτατορία του τρόμου.

5. Η μαρξιστική/κλασική ερμηνεία

Η κυρίαρχη προσέγγιση της Γαλλικής Επανάστασης στις ιστορικές σπουδές κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα ήταν η μαρξιστική ή Κλασσική προσέγγιση. Αυτή η άποψη θεωρεί τη Γαλλική Επανάσταση ως ουσιαστικά «αστική» (bourgeois) επανάσταση, που σημαδεύεται από την ταξική πάλη και οδηγεί σε μια νίκη της αστικής τάξης (μπουρζουαζίας). H ουσία της κλασσικής θεώρησης είναι ότι η Επανάσταση ήταν μια ώθηση που οδηγούσε στην πρόοδο. Ήταν η δικαίωση του Διαφωτισμού που οδήγησε στη χειραφέτηση των Γάλλων και όλου του κόσμου. Αυτό είναι και το λεγόμενο «Ιακωβινικό» υπόβαθρο της κλασσικής ερμηνείας.

Αυτή η ερμηνεία πήρε νέα πολιτική διάσταση όταν προσαρμόστηκε στην μαρξιστική ανάλυση. Ο ίδιος ο Μαρξ δεν είχε γράψει πολλά για τη Γαλλική Επανάσταση αλλά στη θεωρία του για την πάλη των τάξεων και την αντίθεση φεουδαλισμού-καπιταλισμού μπορούσε εύκολα να προσαρμοστεί ένα κίνημα που ξεκίνησε ως επίθεση στους ευγενείς και τον φεουδαλισμό. Την κατεύθυνση αυτή στην ιστοριογραφία έδωσε κυρίως ο αριστερός πολιτικός Jean Jaurès (Ζαν Ζορές) από το 1898. Περίπου ταυτόχρονα, ο επαγγελματίας ιστορικός Albert Mathiez (Αλμπέρ Ματιέ) ξεκίνησε μια εκστρατεία αποκατάστασης του Ροβεσπιέρου και της Τρομοκρατίας, ειδικά μετά τη Μπολσεβικική Επανάσταση του 1917. Η σχολή Ματιέ κυριάρχησε στη σχετική γαλλική ιστοριογραφία και μέλη της κατέλαβαν την έδρα της Ιστορίας της Επανάστασης στη Σορβόνη. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Albert Soboul (Σομπούλ) (απεβίωσε το 1982) ο οποίος και ονόμασε «ρεβιζιονισμό» τη νέα ιστοριογραφία που αναπτύχθηκε από τον Φουρέ και τους αγγλοσάξωνες συγγραφείς.

Σημαντικός εκπρόσωπος της κλασικής σχολής ήταν και ο Georges Lefebvre. Αυτός επηρεάστηκε από τον σοσιαλιστή πολιτικό Jean Jaurès και τον ιστορικό Albert Mathiez (ο οποίος απομακρύνθηκε από τον δάσκαλό του Aulard σε ό,τι αφορά την ταξική σύγκρουση). Ο Lefebvre εμπνεύστηκε από τον Jaurès και εισήλθε σ’ αυτόν τον τομέα σπουδών από μια ήπια σοσιαλιστική οπτική. Η ογκώδης και περίφημη διατριβή του, Les paysans du Nord (1924), ήταν μια καταγραφή της Επανάστασης από τη μεριά των επαρχιακών αγροτών. Συνέχισε την έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση, δημοσιεύοντας το «The Great Fear of 1789» (Ο Μεγάλος Φόβος του 1789) το 1932 (πρώτη αγγλική μετάφραση το 1973), σχετικά με τον πανικό και τη βία που εξαπλώθηκε σε όλη την επαρχιακή Γαλλία το καλοκαίρι του 1789. Το έργο του προσεγγίζει σε μεγάλο βαθμό την Επανάσταση «από τα κάτω», ευνοώντας ερμηνείες από την ταξική άποψη. Το πιο διάσημο έργο του ήταν το «Quatre-Vingt-Neuf» (κυριολεκτικά «Τέσσερα-Είκοσι-Εννέα», ο γαλλικός τρόπος προφοράς του αριθμού 89) που δημοσιεύθηκε το 1939 και μεταφράστηκε στα αγγλικά ως «The Coming of the French Revolution», το 1947.

Αυτή η επιδέξια και πειστική εργασία του ερμηνεύει την Επανάσταση μέσα από τη μαρξιστική οπτική: πρώτα υπάρχει η «αριστοκρατική επανάσταση» της «Συνέλευσης των Δημογερόντων» και του Παρισινού Κοινοβουλίου το 1788. Μετά η «αστική επανάσταση» της Τρίτης Τάξης, η «λαϊκή επανάσταση», που συμβολίζεται με την πτώση της Βαστίλης, και η «επανάσταση των αγροτών», εκπροσωπούμενη από τον «Μεγάλο Φόβο» στις επαρχίες και το κάψιμο των σατώ. (Εναλλακτικά, μπορεί κανείς να δεί το 1788 ως την αριστοκρατική επανάσταση, το 1789 σαν την αστική επανάσταση, και το 1792/3 σαν τη λαϊκή επανάσταση). Η ερμηνεία αυτή, που επικράτησε για περίπου μια εικοσαετία, βλέπει μια ανερχόμενη καπιταλιστική μεσαία τάξη που ανατρέπει τη θνήσκουσα φεουδαρχική αριστοκρατική άρχουσα τάξη. Το κύριο έργο του ήταν το La Révolution française (1957), που μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε στα αγγλικά σε δύο τόμους (1962-1967). Αυτό, και ιδιαίτερα το μετέπειτα έργο του για τον Ναπολέοντα και το Διευθυντήριο, παραμένει αξιόλογο.

Μερικοί άλλοι σημαίνοντες Γάλλοι ιστορικοί αυτής της περιόδου είναι:

• Ernest Labrousse (1895-1988) – Έκανε εκτεταμένη οικονομική έρευνα για Γαλλία του 18ου αιώνα.
• Albert Soboul (1914-1982) – Έκανε εξαντλητική έρευνα για τις κατώτερες τάξεις της Επανάστασης. Το πιο διάσημο έργο του είναι το «The Sans-Culottes» (1968).
• George Rudé (1910-1993) - Ένας άλλος προστατευόμενος του Lefebvre, έκανε περαιτέρω έρευνες για τη λαϊκή πλευρά της Επανάστασης: Ένα από τα πιο διάσημα έργα του είναι το «The Crowd in the French Revolution» (1959)
• Daniel Guérin (1904-1988) - Ένας αναρχικός, ιδιαίτερα επικριτικός για τους Ιακωβίνους.

Μερικοί από τους σημαντικούς συντηρητικούς Γάλλους ιστορικούς αυτής της περιόδου είναι:

• Pierre Gaxotte (1895-1982) - Βασιλικός: «Η Γαλλική Επανάσταση» (1928).
• Augustin Cochin (1876-1916) -. Αποδίδει τις απαρχές της Επανάστασης στις δραστηριότητες της διανόησης ( intelligentsia).
• Albert Sorel (1842-1906) – Ιστορικός της Διπλωματίας: Europe et la Révolution française (οκτώ τόμοι, 1895-1904). εισαγωγικό τμήμα του έργου μεταφράστηκε στα αγγλικά ως Europe under the Old Regime (1947).

Οι ακόλουθοι πέντε έχουν διατελέσει σαν πρόεδροι στο τμήμα Ιστορίας της Γαλλικής Επανάστασης στη Σορβόννη:

• Hippolyte Taine
• Ι.Τ. Aulard, 1891 (για περισσότερα από τριάντα χρόνια)
• Georges Lefebvre, 1937-1959
• Albert Soboul, 1967-1982
• Michel Vovelle, 1982

6. Αναθεώρηση και σύγχρονες εργασίες

«Αναθεώρηση» (ρεβιζιονισμός) σ’ αυτή την περίπτωση σημαίνει την απόρριψη του ορθόδοξου / μαρξιστικού μοντέλου της επανάστασης, κατά το οποίο αυτή διεξάγεται με δεξιό προσανατολισμό από την αστική τάξη ενάντια στην αριστοκρατία, με παρέμβαση του προλεταριάτου που ωθεί την επανάσταση προς τα αριστερά. Μετά τον Β' ΠΠ εμφανίζεται σειρά αγγλοσαξώνων ιστορικών με νέες θεωρίες για την Επανάσταση. Ειδικά με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων της Επανάστασης, το 1989, υπήρξε μια μεγάλη εκδοτική κίνηση η οποία περιλάμβανε και νέες μελέτες με σύγχρονες ερμηνείες.

α) Cobban

To 1954, o Alfred Cobban χρησιμοποίησε την εναρκτήρια διάλεξή του ως καθηγητή της Γαλλικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου για να επιτεθεί στη λεγόμενη «κοινωνική ερμηνεία» της Γαλλικής Επανάστασης. Η διάλεξη δημοσιεύθηκε αργότερα ως «Ο Μύθος της Γαλλικής Επανάστασης», αλλά η σημαντική εργασία του που υποστήριξε αυτή την άποψη ήταν «The Social Interpretation of the French Revolution» (Η κοινωνική ερμηνεία της Γαλλικής Επανάστασης) (1963). Δημοσιεύτηκε στα γαλλικά μόνο το 1984. Το κύριο σημείο της είναι ότι η φεουδαρχία είχε εξαφανιστεί προ πολλού στη Γαλλία, ότι η Επανάσταση δεν μεταμόρφωσε τη γαλλική κοινωνία, και ότι ήταν κυρίως μια πολιτική επανάσταση, όχι κοινωνική όπως επέμεναν ο Lefebvre και άλλοι.[20] Κατά τον Κόμπαν ήταν μύθος ότι οι επαναστάτες του 1789 ήταν εκπρόσωποι του καπιταλισμού. Οι πληρεξούσιοι που συνέβαλαν στην κατάρρευση του Παλαιού Καθεστώτος ήταν τιτλούχοι και γεωκτήμονες.

Παρ’ ότι αρχικά απορρίφθηκε και δέχθηκε επίθεση από τα κυρίαρχα περιοδικά, ο Cobban επέμενε, και σύντομα η προσέγγισή του υποστηρίχτηκε και τροποποιήθηκε από ένα πλήθος νέων ερευνών εντός και εκτός Γαλλίας. Η έρευνα του αμερικανού ιστορικού George V. Taylor διαπίστωσε ότι η μπουρζουαζία της Τρίτης Τάξης δεν ήταν ακριβώς οι εκκολαπτόμενοι καπιταλιστές όπως περιγράφονταν. Μάλιστα ο Taylor έδειξε ότι οι αριστοκράτες ήταν εξίσου επιχειρηματικοί, αν όχι και περισσότερο. Εξ άλλου, κατά τον ίδιο, το μεγαλύτερο μέρος του προεπαναστατικού πλούτου δεν ήταν ρευστοποιημένο και ο καπιταλισμός δεν είχε κανένα συμφέρον από την κατάρρευση του Παλαιού Καθεστώτος. Η Επανάσταση αποδείχτηκε σε οικονομική καταστροφή σε όσους διέθεταν χρήματα και τους οδήγησε στο να τα τοποθετήσουν σε γαίες.

Οι John McManners, Jean Egret, Franklin Ford και άλλοι έγραψαν για τη διαιρεμένη και περίπλοκη κατάσταση της αριστοκρατίας της προ-επαναστατικής Γαλλίας. Η πιο σημαντική αντίδραση που δημιουργήθηκε στη Γαλλία ήταν εκείνη των ιστορικών François Furet, Denis Richet, και Mona Ozouf της «Σχολής Annales» (από το περιοδικό Annales d'histoire économique et sociale). Ο Furet στη δεκαετία του 1960 εργάστηκε πάνω στην άποψη αυτής της σχολής που τοποθετεί την επανάσταση του 1789 μέσα στη "μακρά" ιστορία επαναστατικής Γαλλίας του 19ου αιώνα.

β) Cobb

Ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο στη αναθεωρητική συζήτηση είναι ο γαλλόφιλος Άγλλος Richard Cobb, που έχει παράγει μια σειρά εξαιρετικά λεπτομερών μελετών της ζωής στην επαρχία και στις πόλεις, αποφεύγοντας την αναθεωρητική αντιπαράθεση «κρατώντας τη μύτη του πολύ κοντά στο έδαφος». Το πλέον φημισμένο έργο του είναι το Les armées révolutionnaires (1968, μεταφρασμένο στα αγγλικά ως The People's Armies το 1987).

γ) Doyle

Ο ιστορικός William Doyle, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, δημοσίευσε το «The Origins of the French Revolution» ('Η προέλευση της Γαλλικής Επανάστασης) (1988) και μια αναθεωρητική ιστορία, το The Oxford History of the French Revolution (2η έκδοση 2002). Επίσης το "The French Revolution: A Very Short Introduction" (2001) το οποίο εκδόθηκε και στα ελληνικά. Ένας άλλος σύγχρονος αμερικανός ιστορικός που εργάζονται σε αυτή την παράδοση είναι ο Keith Michael Baker. Η συλλογή δοκιμίων του Inventing the French Revolution (Εφευρίσκοντας τη Γαλλική Επανάσταση) (1990) εξετάζει τις ιδεολογικές καταβολές της Επανάστασης.

δ) Tackett

Ειδικά ο Tackett έχει αλλάξει προσέγγιση, προτιμώντας την αρχειακή έρευνα από την ιστοριογραφική διαλεκτική. Αμφισβητεί τις ιδέες της αριστοκρατίας και της αστικής τάξης στο Becoming a Revolutionary (2006), μια «συλλογική βιογραφία» μέσω επιστολών και ημερολογίων των βουλευτών της Τρίτης Τάξης το 1789. Άλλο μεγάλο έργο του είναι το «When the King Took Flight» (2004), μια μελέτη για την άνοδο του ρεπουμπλικανισμού και ριζοσπαστισμού στη Νομοθετική Συνέλευση το 1791-92.

ε) Simon Schama

Το έργο του Simon Schama Citizens: A Chronicle of the French Revolution είναι μια δημοφιλής, γενικά μετριοπαθής / συντηρητική ιστορία της περιόδου. Είναι φαινομενικά μια αφήγηση «Προσώπων» και «Γεγονότων» και περισσότερο σύμφωνη με την παράδοση του Carlyle παρά του Tocqueville και του Lefebvre. H αφήγησή του - ενώ είναι ογκώδης -επικεντρώνεται στους πιο ορατούς ηγέτες της Επανάστασης, ακόμα και μέσα από τις πιο "δημοφιλής" φάσεις της. Το βιβλίο σχετίζεται περισσότερο με το ύφος της ιστορικής λογοτεχνίας παρά με σχολές. Έτσι, ο Schama είναι ταυτόχρονα σε θέση να αρνηθεί την λεγόμενης "αστική" επανάσταση, επιφυλάσσει αποθέωση για τον Ροβεσπιέρο, τον Λουδοβίκο ΙΣΤ και τους «Αβράκωτους» (sans-culottes) ταυτόχρονα, και αξιοποιεί το ιστορικό υπονοούμενο σε βαθμό που συνήθως συναντάται στους πιο φιλελεύθερους ιστορικούς. Δανειζόμενος απεικονίσεις από τους Ρομαντικούς (η εισαγωγή ακολουθεί πιστά αυτή της «Ιστορίας» του Michelet ), το " Citizens " επιχειρηματολογεί επίσης κατά της πεποίθησης των Ρομαντικών για την αναγκαιότητα της επανάστασης. Ο Schama επικεντρώνεται στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, με τη Δημοκρατία να καταλαμβάνει μόνο περίπου το ένα πέμπτο του βιβλίου. Δίνει επίσης αυξημένη έμφαση στην εξεγερσιακή βία στο Παρίσι και στη βία εν γένει, υποστηρίζοντας ότι "δεν ήταν το ατυχές υποπροϊόν της επανάστασης, [αλλά] η πηγή της ενέργειάς της.".

στ) Η Hunt και ο φεμινισμός

Η Lynn Hunt, αν και συχνά χαρακτηρίζεται ως φεμινίστρια ερμηνεύτρια της Επανάστασης, είναι μια ιστορικός που εργάζονται στον απόηχο των ρεβιζιονιστών. Στα κύρια έργα της περιλαμβάνονται τα Politics, Culture, and Class in the French Revolution (1984) και The Family Romance of the French Revolution (1992), και τα δύο ερμηνευτικά έργα. Το πρώτο εστιάζει στη δημιουργία ενός νέου δημοκρατικού πολιτικού πολιτισμού από το μηδέν, τοποθετώντας εκεί το μεγαλύτερο νόημα της Επανάστασης, σε μια πολιτική κουλτούρα. Στο δεύτερο επεργάζεται με μια κάπως φροϋδική ερμηνεία την πολιτική Επανάσταση ως πλήρες ον ορώμενο από μια τεράστια δυσλειτουργική οικογένεια διωκόμενη από μια πατροκτονία: Ο Λουδοβίκος ως πατέρας, η Μαρία-Αντουανέτα ως μητέρα, και οι επαναστάτες ως μια απείθαρχη συμμορία αδελφών.

ζ) Furet

Ο François Furet (1927–97) ήταν η ηγετική φυσιογνωμία στην απόρριψη της «κλασικής» ή «μαρξιστικής» ερμηνείας. Ο Desan (2000) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «φάνηκε να αναδεικνύεται ο νικητής από δισεκατονταετίας [1789 - 1989], στις συζητήσεις τόσο στα μέσα ενημέρωσης όσο και στην ιστοριογραφία." Ένας απογοητευμένος πρώην κομμουνιστής, δημοσίευσε το La Révolution Française το 1965-66. Σημάδεψε τη μετάβασή του από την πολιτική της επαναστατικής αριστεράς στη φιλελεύθερη κεντρο-αριστερά θέση, και έδειξε τους δεσμούς του με την προσανατολισμένη προς τις κοινωνικές επιστήμες «Σχολή Annales». Μετά κινήθηκε προς τη δεξιά, επανεξετάζοντας την Επανάσταση από τη σκοπιά του ολοκληρωτισμού του 20ου αιώνα (όπως συνοψίζεται από τον Χίτλερ και τον Στάλιν). Το έργο του Penser la Révolution Française (1978) (μεταφράστηκε στα αγγλικά ως «Interpreting the French Revolution», 1981) ήταν ένα βιβλίο με επιρροή που οδήγησε πολλούς διανοούμενους στο να επανεκτιμήσουν τον Κομμουνισμό και την Επανάσταση ως εγγενώς απολυταρχικά και αντιδημοκρατικά φαινόμενα. Εξετάζοντας τον σύγχρονο γαλλικό κομμουνισμό τόνισε τη στενή ομοιότητα μεταξύ των δεκαετιών 1960 και 1790, αφού και οι δύο ευνόησαν τον άκαμπτο και παπαγαλίστικο ιδεολογικό διάλογο μέσα σε κομματικούς πυρήνες όπου αποφάσεις λαμβάνονταν ομόφωνα με μια χειραγωγημένη άμεση δημοκρατία. Ο Furet υπέδειξε επίσης ότι η δημοτικότητα της Άκρας Αριστεράς σε πολλούς Γάλλους διανοούμενους ήταν η ίδια αποτέλεσμα της δέσμευσής τους για τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης. Εργαζόμενος μεγάλο μέρος του έτους στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου μετά το 1979, ο Furet απέρριψε επίσης τη «Σχολή των Annales» με την έμφασή της στους μακροπρόθεσμους δομικούς παράγοντες, και έδοσε έμφαση στην διανοητική ιστορία. Επηρεασμένος από τον Tocqueville και τον Augustin Cochin, ο Furet υποστηρίζει ότι οι Γάλλοι πρέπει να σταματήσουν να βλέπουν την Επανάσταση ως το κλειδί για όλες τις πτυχές της σύγχρονης γαλλικής ιστορίας. Στα έργα του περιλαμβάνονται τα Interpreting the French Revolution (1981), μια ιστοριογραφική ανασκόπηση του τι έχει γραφεί πριν από αυτόν, και το A Critical Dictionary of the French Revolution (1989).

Κατά τον Furet η Επανάσταση ήταν ιδεολογική σύγκλιση καλλιεργημένων ατόμων και των τριών τάξεων (κληρικών, ευγενών, μελών της Τρίτης Τάξης). Οι κοινές φιλοσοφικές, φιλολογικές, και καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες συνέβαλαν στη διάδοση της φιλελεύθερης ιδεολογίας και του αιτήματος για μεταρρυθμίσεις. Υποστηρίζει ότι η κοινωνία των διανοουμένων αποτέλεσε και την κινητήριο δύναμη των επαναστατικών διεργασιών. Η διαταξική σύνθεση της ομάδας αυτής αναιρεί την αντίληψη για ταξική προέλευση της Γαλλικής Επανάστασης.

η) Μετα-ρεβιζιονισμός

Η προσέγγιση της σχολής των Κόμπαν και Τέιλορ ήταν κυρίως εμπειρική. Υπονόμευσε μεν τις αξιώσεις της κλασικής θεωρίας περί «σαρωτικών» κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών, αλλά σπανίως προσπάθησε να διατυπώσει νέες ολοκληρωμένες θεωρήσεις. Ισχυριζόταν ότι η Επανάσταση μπορούσε να ερμηνευτεί καλύτερα με όρους πολιτικής, αναγκαιότητας και ίσως ακόμα και τύχης.

Αυτή η θεώρηση δεν ικανοποιούσε μια σειρά συγγραφέων, κυρίως Αμερικανών, οι οποίοι αναζήτησαν ευρύτερες πολιτισμικές ερμηνείες. Μελέτησαν γλωσσολογικά στοιχεία της Επανάστασης και χρησιμοποίησαν θεωρητικά εργαλεία φιλοσόφων όπως ο Χάμπερμας (Jürgen Habermas) και άλλων καθώς και θεωρητικών της φιλολογίας. Υποστήριξαν ότι στη γενιά πριν την Επανάσταση η κοινή γνώμη είχε ξεφύγει από τον έλεγχο του βασιλέα και ότι έφθινε ο σεβασμός και η ευλάβεια προς τη μοναρχία. Ο Φουρέ επίσης ενδιαφέρθηκε γι’ αυτές τις νέες τάσεις της ιστοριογραφίας. Μέχρι το 1897 οι τάσεις αυτές αποκρυσταλλώθηκαν σε μια νέα ορθοδοξία που ονομάστηκε «μετα-ρεβιζιονισμός». Ωστόσο, το υλικό που παρουσίασε ήταν πολύ δυσνόητο έξω από τον κύκλο των ειδικών. Έτσι, στον 200ό εορτασμό ο Φρανσουά Μιτεράν ανέθεσε τον συντονισμό των επιστημονικών εκδηλώσεων σε υποστηρικτές της «καλής παλαιάς ορθοδοξίας» όπως την είχε αποκαλέσει ο Σομπούλ πριν τον θάνατό του με επικεφαλής τον Μισέλ Βοβέλ (Vovelle). Ο Φουρέ και η ομάδα του μποϋκόταραν τις ακαδημαϊκές εκδηλώσεις της 200ετίας.

θ) Άλλοι

Μερικοί άλλοι σύγχρονοι ιστορικοί είναι:

• Marcel Gauchet (b. 1946) – Συγγραφέας των La Révolution des droits de l'homme (1989) και La Révolution des pouvoirs (1995).
• Patrice Higonnet – Συγγραφέας του Goodness Beyond Virtue: Jacobins in the French Revolution (1998).
• Owen Connelly (1924–2011) - The French Revolution and Napoleonic Era (1993).
• Henry Heller - Συγγραφέας του "The Bourgeois Revolution in France: 1789-1815". Το έργο του υπεραμύνεται της Κλασσικής/Μαρξιστικής ερμηνείας της Επανάστασης.
• Olwen Hufton (1938 - ) Γράφει για τις γυναίκες στην ιστορία. Το κύριο έργο της για την Επανάσταση είναι Women and the Limits of Citizenship in the French Revolution (1999).
• Dale K. Van Kley (1941 -) - Ιστορικός της θρησκείας, ιδιαίτερα για τη Γαλλία του 18ου αιώνα.
• Mark Steel (1960 - ) - Αρθρογράφος και κωμικός, έγραψε το χιουμοριστικό και προσιτό Vive La Revolution (2003).

ΠΗΓΗ: https://el.wikipedia.org/