Πάρκα προστασίας και συλλογής ζώων στη Βασιλεύουσα τον 11ο αιώνα

Και όμως η Κωνσταντινούπολη ήδη τον 11ο αιώνα διέθετε πάρκα προστασίας και συλλογής άγριων ζώων.

"Ἡ ζωὴ τοῦ βυζαντινοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀῤῥήκτως συνυφασµένη µὲ τὴν φύση· τὰ ζῷα ἀποτελοῦν ἀντικείµενο καθηµερινῆς ἀσχολίας καὶ συναλλαγῆς. Ἔτσι, λοιπόν, τὸ δίκαιο, ποὺ θέτει κανόνες ῥυθµίζοντας τὶς σχέσεις τῶν πολιτῶν, δὲν θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ µὴ συµπεριλαµβάνῃ πλεῖστες ὅσες ἀναφορὲς σὲ ζῷα. Ἰδιαίτερο, συγκεκριµένα, ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν οἱ σχετικὲς διατάξεις τοῦ ποινικοῦ δικαίου, ποὺ σχετίζονται µὲ ζῷα, ὅπως αὐτὲς περὶ τῆς ζῳοκλοπῆς, τῆς ἀπελασίας, τῆς κτηνοβασίας καὶ πλῆθος ἄλλων συναφῶν ῥυθµίσεων. Ἀξιοσηµείωτη, ὡστόσο, θέση ἀνάµεσα σὲ παρόµοιες διατάξεις κατέχουν οἱ περὶ µαγείας, οἱ ὁποῖες βρίθουν ἀπὸ τέτοιες ἀναφορὲς µὲ ἀφορµὴ τὴν χρησιµοποίηση πολλῶν καὶ ποικίλων ζῴων γιὰ διάφορες τελετές."

[Σπύρος Τρωιάνος - Αλέξανδρος Λιαρµακόπουλος (Πανεπιστήµιο Αθηνών) Τα ζώα ως αντικείµενο εγκληµατικών πράξεων].

Από την Χρονογραφία του Μιχαήλ Ψελλού, του Κωνσταντίνου Σάθα ...Λαμβάνουμε την πληροφορία..... «Καθώς λοιπόν ο αυτοκράτορας διασκέδαζε και με τα δύο είδη κυνηγιού, για να μην αφανίζει με το κυνήγι τα ζώα που ήταν κλεισμένα σε πάρκα, έβγαινε συχνά να κυνηγήσει και τα ελεύθερα χρησιμοποιώντας κατά την προαίρεσή του πότε τα λαγωνικά και πότε τα γεράκια...

... βέβαια, κάπου έξω από τα τείχη της Πόλης, ήταν έτοιμο να τον δεχθεί ένα βασιλικό περίπτερο σε μια τοποθεσία περικυκλωμένη από θάλασσα και εφοδιασμένη επαρκώς και για τα δύο είδη κυνηγιού, τουλάχιστον για οποιονδήποτε άλλον κυνηγό, όχι όμως για εκείνον που σηκωνόταν για το κυνήγι την αυγή και γύριζε με το βαθύ σκοτάδι.

Κυνηγετικά, Οππιανός,11ος αιώνας μ.Χ.

Μα να που κάποτε, από το να εκτοξεύει τη λόγχη στις αρκούδες και στους αγριόχοιρους τεντώνοντας πάλι και πάλι το δεξιό του χέρι, αρπάζει ένα κρύωμα στο πλευρό, το κακό δεν εκδηλώθηκε αμέσως , αλλά την επομένη τον έπιασε ρίγος που το διαδέχτηκε πυρετός.»

Χρονογραφία Μιχαήλ Ψελλού , Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Τόμος 4, σελ:250, Κωνσταντίνος Σάθας

Συνεχίζοντας... Ο Ισαάκιος Κομνηνός επιδέξιος κυνηγός!

... «Ο βασιλιάς ήταν παθιασμένος με το κυνήγι: αγαπούσε όσο κανείς άλλος τα δύσκολα θηράματα και ήταν επιδέξιος κυνηγός. ...

...Ίππευε ανάλαφρα και, με κραυγές και σφυρίγματα, έδινε φτερά στο σκύλο του και σταματούσε το τρέξιμο του λαγού. Πολλές φορές μάλιστα είτε άρπαζε το λαγό με το χέρι πάνω στην τρεχάλα είτε, αν τον χτυπούσε με βέλος, δεν αστοχούσε ποτέ....

...Κυρίως όμως επιδιδόταν στο κυνήγι των γερανών και ποτέ δεν άφηνε να του ξεφύγουν, όσο ψηλά κι αν πετούσαν ,αλλά τους κατέβαζε από τα ύψη και ήταν στα αλήθεια ηδονή και θαύμα μαζί: θαύμα επειδή ένα τόσο μεγάλο ζώο, που θα μπορούσε ,που λέει ο λόγος , να χρησιμοποιήσει τα πόδια του για δόρατα και που από στιγμή σε στιγμή μπορούσε να κρυφτεί στα σύννεφα, πιανόταν από ένα πλάσμα τόσο μικρόσωμο και την ηδονή προσέφερε η πτώση, γιατί κατέβαινε ο γερανός στριφογυρίζοντας σε ένα χορό θανάτου δείχνοντας πότε τη ράχη και πότε την κοιλιά του.»

Ζωγραφική - ένας Γερανός από ρωμέϊκα κείμενα 

Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός

Ο Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός (περί το 1007 - 1061) ήταν αυτοκράτορας από το 1057 μέχρι το 1059 και ο πρώτος από τον αριστοκρατικό οίκο των Κομνηνών. Κατά τη σύντομη διάρκεια της βασιλείας του προσπάθησε να αποκαταστήσει τη στρατιωτική ισχύ και υπόληψη της αυτοκρατορίας. Συνετός, ικανότατος στρατηλάτης, έχοντας την απόλυτη υποστήριξη του στρατεύματος, ο Ισαάκιος αμέσως ξεκίνησε εκτεταμένη εκστρατεία εκσυγχρονισμού της άμυνας και βελτίωσης της διοίκησης. Είχε τη σοφία και τη διορατικότητα να προβεί σε καίριες επεμβάσεις τηρώντας ευαίσθητες ισορροπίες, για να μη βρεθεί αντιμέτωπος με τους ισχυρούς γραφειοκράτες της Πόλης.

O Ισαάκιος Α' Κομνηνός

Το πρώτο μέλημα του νέου αυτοκράτορα ήταν να ανταμείψει τους ευγενείς υποστηρικτές του προσφέροντάς τους αξιώματα που τους απομάκρυναν από την Κωνσταντινούπολη,. Στη συνέχεια, προσπάθησε να βελτιώσει τα κατεστραμμένα οικονομικά της αυτοκρατορίας. Ανακάλεσε πολλές παροχές και δωρεές που είχαν χορηγήσει οι προκάτοχοί του σε αργόσχολους αυλικούς και οικειοποιήθηκε μέρος των εσόδων πλούσιων μονών. Τις σχετικές κατηγορίες του πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριου για ιεροσυλία, ο Ισαάκ τις αντιμετώπισε στέλοντοντάς τον σε εξορία, το 1058.

Η μόνη στρατιωτική εκστρατεία που ανέλαβε ο Ισαάκιος ήταν εκείνη εναντίον του βασιλιά Ανδρέα Α΄της Ουγγαρίας και των Πετσενέγων, οι οποίοι είχαν αρχίσει να λεηλατούν τις βόρειες επαρχίες, το 1059. Λίγο μετά από αυτή την επιτυχή εκστρατεία, συνήψε ειρήνη με το βασίλειο της Ουγγαρίας και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.Τότε αρρώστησε πολύ βαριά και νόμισε πως θα πεθάνει. Όντας ήδη βαθιά συγκλονισμένος από ένα συμβάν κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του κατά των Πετσενέγων, όπου παραλίγο να σκοτωθεί από κεραυνό που χτύπησε το δέντρο κάτω από το οποίο καθόταν, είδε την ασθένειά του ως σημείο θεϊκής δυσαρέσκειας. Αυτό το εκμεταλλεύθηκαν οι αυλικοί του, με επικεφαλής τον Μιχαήλ Ψελλό, πείθοντάς τον να ορίσει ως διάδοχό του τον Κωνσταντίνο Δούκα, αντί του αδελφού του Ιωάννη Κομνηνού. Έτσι ο Ισαάκ παραιτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 1059, παρά τη θέληση της γυναίκας του, αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Βουλγαρίας και του αδελφού του και, μαζί με την Αικατερίνη και την κόρη τους, εκάρησαν μοναχοί. Αν και συνήλθε από την αρρώστια του, παρέμεινε μοναχός στη Μονή Στουδίου, όπου και πέθανε μετά από δύο χρόνια.. Στο διάστημα αυτό, εκτός από τα χειρωνακτικά καθήκοντα του μοναχού, ασχολήθηκε με λογοτεχνικές μελέτες, όπως ο σχολιασμός της Ιλιάδας και άλλες εργασίες πάνω στα ομηρικά έπη, οι οποίες σώζονται έως σήμερα. Πέθανε κατά το τέλος του 1061 ή τις αρχές του 1062.Ο μεγάλος στόχος του Ισαάκιου ήταν να αποκαταστήσει την αυστηρή διακυβέρνηση του κράτους,και οι μεταρρυθμίσεις του, αν και καθόλου δημοφιλείς στην αριστοκρατία και τον κλήρο, συνέβαλλαν στην επιβίωση της αυτοκρατορίας.

Κήποι της Βασιλεύουσας 

Στην βασιλεύουσα τα μεγάλα αυτοκρατορικά κυνήγια πραγματοποιούνται συχνά, όπως θα περίμενε κανείς, σε άγριο έδαφος σε κάποια απόσταση από την πόλη της Κωνσταντινουπόλεως Για τον Ρωμανό Β λέγεται ότι θήρευε ελάφια σε απομακρυσμένες περιοχές και βουνά .

Για τον αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ Κομνηνού αναφέρεται ότι τραυματίστηκε θανάσιμα, σύμφωνα με τον χρονογράφο Κίνναμο, σε μια συνάντηση με ένα αγριογούρουνο στα βουνά του Ταύρου στην Κιλικία, ενώ ο γιος του Μανουήλ Α θήρευε οπουδήποτε μπορούσε από τη Συρία μέχρι τον Δούναβη (..το κυνήγι του στη Συρία είναι κάτι τρομερό ακόμα και για αυτούς που θα το ακούσουν στην σημερινή εποχή... πρᾶγμα κατὰ τοὺς νῦν χρόνους καὶ ἀκουσθῆναι φοβερόν. Κίνναμος 189,3 έως 4 )

Το παλάτι στην Δάματρη(Δαματρῦς) αντλεί το όνομά του από την ελληνική θεά Δήμητρα, που ήταν γνωστή ως η θεά της καλλιέργειας και της αφθονίας. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι κατασκευάστηκε τον έβδομο αιώνα επί βυζαντινών αυτοκρατόρων Τιβέριου ΙΙ και Μαυρίκιου, οι οποίοι έδωσαν κι αυτό το όνομα λόγω του άφθονου κυνηγιού που υπήρχε στην περιοχή. Το ανάκτορο χρησιμοποιήθηκε ως η πύλη προς την Ανατολή και ως τόπος συνάντησης του βυζαντινού στρατού. Οι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν επίσης το παλάτι ως μέρος ανάπαυσης μετά την επιστροφή τους από το ταξίδι από τα ανατολικά . Το παλάτι, εκτιμάται ότι είχε εγκαταλειφθεί το 12ο ή 13ο αιώνα

Εκείνη την εποχή διάφορα πλάσματα μπορεί να εμφανίζονται απροσδόκητα ακόμη και κοντά σε κάποιο σπίτι….Μία φορά στην Δάματρη της Βιθυνίας,(… τράβηξε το σπαθί του και σκότωσε ένα λιοντάρι-λεοπάρδαλη στην Δαματρῦς.-δα ....Κίνναμος 266,22 - 23 ) Ο Μανουήλ αντιμετώπισε ένα τερατώδες ζώο της οικογένειας των αιλουροειδών μετά από έναν βαρύ χειμώνα με πολύ χιόνι. Αυτό το θηρίο που λέγεται ότι το σκότωσε μόνος του μετά από το γεγονός ότι οι άνδρες της συνοδείας του φοβήθηκαν.

Πριν ήταν ο αυτοκράτορας, Βασίλειος που σκότωσε ένα μεγάλο λύκο που είχε πήδηξε ξαφνικά από ένα άλσος κατά τη διάρκεια μιας αυτοκρατορικής καταδίωξης στο Φιλοπάτιον, μόλις λίγη απόσταση βορειοδυτικά της πόλης της Κωνσταντινούπολης. Η επιτυχία του Βασιλείου με την ευκαιρία αυτή αργότερα θεωρηθεί ως ένα σίγουρο σημάδι της εύνοιας της αυτοκρατορικής του πορείας.

Το Φιλοπάτιον, αναφέρεται και Φυλλοπάτιον, ήταν περιοχή της Κωνσταντινούπολης εκτός κυρίως των τειχών της πόλης . Η περιοχή περιελάμβανε τμήμα της πεδιάδας έξω από τα τείχη που ήταν αραιοκατοικημένη με πολλά λιβάδια και δάση, δημοφιλής τόπος κυνηγιού αλλά και περιπάτου για τους αυτοκράτορες. Η περιοχή ονομαζόταν και Λιβάδιον από τα πλούσια λιβάδια που είχε αλλά και Προάστειον ως τόπος που είχε κατοικίες, την ονομασία της, Φιλοπάτιον, την οφείλει επειδή ήταν τόπος περιπάτου με όμορφη φύση.

Τα όρια της πεδιάδας δεν είναι σήμερα σαφή, περιελάμβανε σίγουρα την συνοικία των Πηγών με τους ναούς και τα παλάτια . Αναφέρεται έσω κι έξω Φιλοπάτιον, το έσω, δηλαδή εντός των τειχών, στην περιοχή των Βλαχερνών χώρος κυνηγιού, γνωστό σαν Κυνήγιον, για τους αυτοκράτορες αλλά και Φιλοπάτιον πέρα από τις Πηγές και τους παρακείμενους λόφους, πιθανόν κοινή ονομασία που δινόταν σε χώρους φυσικού κάλλους εκτός κι εντός της Κωνσταντινούπολης.

Κυνηγετικά, Οππιανός,11ος αιώνας μ.Χ.

Αλλά αυτές τις δύσκολες για το κυνήγι, σε ανοιχτό έδαφος συχνά μειώνονται στο ευγενικό κυνήγι μέσα σε πάρκα (Κήποι) κυνηγιού . Εκεί παρέχεται σε μια πιο «συμπυκνωμένη» και πιο ελεγχόμενη έκδοση του όπου δεν απέχει από την ίδια εμπειρία, όπου οι αποστάσεις ήταν μικρότερες, το παιχνίδι του κυνηγιού πιο προβλέψιμο και που αποτελείται κυρίως από μικρά οπληφόρα ζώα, άγρια πλάσματα, όπως ζαρκάδια, αίγαγροι, αλλά και διάφορα είδη από αντιλόπες, ελάφια αλλά και λαγούς, και κάπρους και το πάρκο αυτό συχνά βρίσκεται κοντά σε ένα περίπτερο ή ακόμα και πλησίον μιας κατοικίας, όπου θα υπήρχε πάντα η ευχάριστη δυνατότητα να έχουν ,οι κυνηγοί ένα κοινό που θα παρακολουθούσε από εκεί την πορεία του κυνηγιού από έναν κοντινό πύργο ,αλλά και οι ένοικοι την δυνατότητα καθημερινά να απολαμβάνουν την ομορφιά του .

Κυνηγετικά, Οππιανός,11ος αιώνας μ.Χ.

Επιπλέον, μεγάλο μέρος της πραγματικής κυνηγεσίας του θηράματος σε τέτοια πάρκα δεν γινόταν από τους ίδιους τους κυνηγούς ή τα σκυλιά τους, αλλά από τα γεράκια που απελευθερώνονται για να συλλάβουν λαγό ή με μία τσίτα δεμένη από το πίσω μέρος του αλόγου του αναβάτη και συνέλαμβαναν π.χ. ένα ελάφι.

Αυτό το είδος του πάρκου έπρεπε να είναι καλοστημένο, περιποιημένο με σωστή, διαχείριση, και να συλλέγονται με φροντίδα, τα ζώα που έπρεπε να ζούνε μέσα σε αυτό .

Κυνηγετικά, Οππιανός, 11ος αιώνας μ.Χ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Για το κυνήγι στο Βυζάντιο από τον 7ο ως και το 12ο αι. µ.Χ. τα χωρία εκείνα, που αναφέρονται στο κυνήγι, όπως και τα έργα τέχνης που έχουν παραστάσεις σχετικές µε αυτό, μετά από διερεύνηση ,έδωσε τη δυνατότητα να καταγράφούν πρώτα τα µέσα και τους τρόπους, µε τα οποία κυνηγούσαν.

Το κυνήγι ... Από την αυτοκρατορική οικία στην πλατεία Αρμερίνα στην Σικελία 4ος αι. μ.Χ.

Αυτή η πρώτη προσέγγιση έδειξαν ότι διαφορετικά κυνηγούσαν οι κατώτερες τάξεις, οι φτωχοί και διαφορετικά οι ανώτερες και ο αυτοκράτορας. Για τις ανώτερες τάξεις το κυνήγι απαιτούσε µία τεράστια κινητοποίηση και προετοιµασία, όπως και τη συµµετοχή πολλών ανθρώπων, καθένας από τους οποίους είχε συγκεκριµένο ρόλo η συµµετοχή επίσης κυνηγετικών σκύλων, γερακιών κ.λπ. ήταν απαραίτητη. Αντίθετα οι φτωχοί διέθεταν περιορισµένα µέσα και η επιτυχία στηριζόταν στην επιδεξιότητά τους.

Για την κοινωνική και πολιτιστική διάσταση του κυνηγιού στο Βυζάντιο κατά την εποχή αυτή, όπως δείχνουν τα κείµενα, η συνένωση για το κυνήγι βοηθούσε στη συνοχή της οµάδας, που είχε τον κοινό σκοπό, και κυρίως της οικογένειας.

Από τους ερευνητές βέβαια έχει τονιστεί και αναδειχθεί ότι το κυνήγι ήταν κυρίως µια προπαίδεια για τον πόλεµο, όµως µέσα από τη µελέτη των γραπτών πηγών και της εικονογραφίας έχει φανεί ότι ήταν το κύριο µέσο για αναψυχή και διασκέδαση, η οποία συνοδευόταν µε συµπόσιο.

Αυτό ακριβώς δείχνει µια ιδιαίτερη πλευρά της κοινωνίας και του πολιτισµού της.

Για την δηµόσια και ιδιωτική οικονομική διάσταση του κυνηγιού, τα κείμενα βέβαια είναι φειδωλά στην παροχή πληροφοριών, µέσα όµως από νοµικά κείµενα και αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, αλλά και από άλλα κείµενα έµµεσα δίνονται πληροφορίες, για να κατανοηθεί η οικονομική σημασία του κυνηγιού.

[Αναστάσιος Κ. Σινάκος (16η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων) Το κυνήγι κατά τη µέση βυζαντινή εποχή (7ος-12ος αι.)]

Η προστασία των καλλιεργειών και γενικότερα της παραγωγής από τα ποίµνια και τα άγρια ζώα αποτελεί µια σταθερά στην αγροτική οικονοµία και τον γεωργικό πολιτισµό του Βυζαντίου. Οι πληροφορίες για τον τρόπο κατασκευής φραγµών, φρακτών (οι οποίοι λειτουργούν και ως όρια κατά την οριοθέτηση αγρών, κήπων, περιβολιών και ειδικά αµπελώνων), αλλά και η σχετική νοµοθεσία για την προστασία από την επιβουλή των ποιµνίων µας επιτρέπουν σχετικές αναγωγές για την οικολογική δυναµική, σχεδόν πάντα συγκρουσιακή, πανίδας και χλωρίδας στο Βυζάντιο.

Mια ειδική τυπολογία αυτής της σύγκρουσης, µε πρωταγωνιστές τον αγριόχοιρο και την αρκούδα που προσβάλλουν τόσο το περιφραγµένο ποίµνιο (µάντρα), αλλά και την περιφραγµένη καλλιέργεια. Καθώς ο αγριόχοιρος αναφέρεται συνήθως σε µυθολογικά και βιβλικά συµφραζόµενα αποτελεί την κατεξοχήν εµβληµατική απειλή του προστατευµένου αµπελώνα. Ο αµπελώνας στην περίπτωση αυτή συµβολίζει την επιβουλευόµενη αυτοκρατορία από τους εχθρούς καταπατητές και καταστροφείς της. Εξετάζεται, επίσης, µια δεύτερη περίπτωση, η επιβουλή της άρκτου που συντρίβει τον φράκτη και αποδεκατίζει την παραγωγή. Η γεωγραφική κατανοµή των σχετικών πληροφοριών, αλλά και η ποικιλία των συµπεριφορών, από ασκητές κυρίως, στην αντιµετώπισή της αρκούδας µας οδηγούν σε διαπιστώσεις τόσο για την παρουσία του είδους στο Βυζάντιο, αλλά και για τις πρακτικές προστασίας των καλλιεργειών.

Μπροστά στον φράκτη διακυβεύεται η ζωή και η ηθική. Ένας φράκτης ορίζει την λογική της παραγωγικής εκµετάλλευσης, την διαλεκτική της συνδιαλλαγής µε το φυσικό περιβάλλον. Πρόκειται για µια άλλη συγκρουσιακή παράµετρο, όπου ο πραγµατισµός της επιβίωσης συγκρούεται µε την προσδοκώµενη συµφιλίωση µε το περιβάλλον, δηλαδή µε την χριστιανική, πάντα ανθρωποκεντρική, αντιµετώπιση των άγριων ζώων.

[Ηλίας Αναγνωστάκης (Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, ΕΙΕ) Ο φράκτης, ο αγριόχοιρος και η άρκτος.]

Οι πληροφορίες για την καθημερινή ενασχόληση µε τις κατοικίδιες όρνιθες ή την κατανάλωση των πτηνοτροφικών προϊόντων, αν και είναι σποραδικές, δείχνουν ότι τα πουλερικά ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της καθηµερινής ζωής. Παράλληλα, σπάνια και εξωτικά πτηνά αποτελούν απαραίτητη παρουσία στις περιγραφές φυσικών τοπίων, κήπων, αυτοκρατορικών κατοικιών, τελετουργικών δείπνων αλλά και υφασµάτων ή πολύτιµων αντικειµένων.

[Μαρία Λεοντσίνη (Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, ΕΙΕ) Ωδικά και εξωτικά πτηνά. Η χρηστική και αισθητική τους πρόσληψη (7ος-12ος αι.)]

Τόσο οι γραπτές ελληνικές πηγές όσο και τα αρχαιοζωολογικά τεκµήρια ανασκαφών από τη Μικρά Ασία δείχνουν ότι οι Βυζαντινοί της µέσης περιόδου γνώριζαν και διέκριναν δύο είδη βοοειδών, τα βόδια (Bos Taurus Primigenius) και τα βούβαλα (Bubalus Bubalis), ήδη εξηµερωµένα για πολλές χρήσεις από τον άνθρωπο. Τα βοοειδή χρησίµευαν κατά κύριο λόγο ως ζώα εργασίας στη γεωργία και σε άλλες – ειρηνικές ή πολεµικές– ανάγκες, όπου αξιοποιούσαν τη δύναµή τους (όπως π.χ. η µεταφορά φορτίων σε άµαξες). Οι Βυζαντινοί εκτιµούσαν επίσης τα γαλακτοκοµικά προϊόντα των αγελάδων και των βουβάλων, όπως γάλα, τυρί και βούτυρο. Αντιθέτως, το µοσχαρίσιο κρέας διαδραµάτιζε για διάφορους λόγους µόνον δευτερεύοντα ρόλο στη διατροφή τους, καθώς προτιµούσαν το κοτόπουλο, το αρνί, το χοιρινό και το κατσικίσιο κρέας.

[Johannes Koder (Universität Wien) Σκέψεις για την εκτροφή και χρήση βοοειδών στο Βυζάντιο]

Παρά την ύπαρξη φιλολογικών στερεοτύπων που αναφέρονται στη στενή σύνδεση της κτηνοτροφίας µε τον νοµαδικό βίο, στο Βυζάντιο η εκτροφή ζώων αποτελούσε βασική οικονοµική δραστηριότητα ευρέων κοινωνικών στρωµάτων. Από την κατοχή λίγων ζώων µε σκοπό την εξασφάλιση των αναγκαίων για την επιβίωση µέχρι την κερδοσκοπική κτηνοτροφία µε στόχο την εµπορευµατοποίηση ζωικού πλούτου, η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τα διαφορετικά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που προσλαµβάνει η συγκεκριµένη δραστηριότητα κατά την περίοδο από τον 9ο µέχρι τον 12ο αι.

[Μαρία Γερολυµάτου (Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, ΕΙΕ) Κτηνοτροφική οικονοµία (9ος-12ος αι.)]

Ἡ ζωὴ τοῦ βυζαντινοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀῤῥήκτως συνυφασµένη µὲ τὴν φύση· τὰ ζῷα ἀποτελοῦν ἀντικείµενο καθηµερινῆς ἀσχολίας καὶ συναλλαγῆς. Ἔτσι, λοιπόν, τὸ δίκαιο, ποὺ θέτει κανόνες ῥυθµίζοντας τὶς σχέσεις τῶν πολιτῶν, δὲν θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ µὴ συµπεριλαµβάνῃ πλεῖστες ὅσες ἀναφορὲς σὲ ζῷα. Ἰδιαίτερο, συγκεκριµένα, ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν οἱ σχετικὲς διατάξεις τοῦ ποινικοῦ δικαίου, ποὺ σχετίζονται µὲ ζῷα, ὅπως αὐτὲς περὶ τῆς ζῳοκλοπῆς, τῆς ἀπελασίας, τῆς κτηνοβασίας καὶ πλῆθος ἄλλων συναφῶν ῥυθµίσεων. Ἀξιοσηµείωτη, ὡστόσο, θέση ἀνάµεσα σὲ παρόµοιες διατάξεις κατέχουν οἱ περὶ µαγείας, οἱ ὁποῖες βρίθουν ἀπὸ τέτοιες ἀναφορὲς µὲ ἀφορµὴ τὴν χρησιµοποίηση πολλῶν καὶ ποικίλων ζῴων γιὰ διάφορες τελετές.

[Σπύρος Τρωιάνος - Αλέξανδρος Λιαρµακόπουλος (Πανεπιστήµιο Αθηνών) Τα ζώα ως αντικείµενο εγκληµατικών πράξεων]

Μία µεγάλη κατηγορία πηγῶν γιὰ τὴν µελέτη τῆς σχέσης τῆς πανίδας µὲ τὴν ἰατρικὴ καὶ τὴν ἀλχηµεία στὸ Βυζάντιο ἀποτελοῦν τὰ ἰατρικὰ συγγράµµατα, ποὺ ἔχουν ὡς βασικὸ θεµατικὸ πυρήνα ὁδηγίες περὶ διατροφῆς καὶ παρασκευῆς φαρµάκων. Στὴν ὁρολογία τους κεντρικὴ θέση κατέχουν οἱ χυµοὶ τοῦ ἀνθρώπινου ὀργανισµοῦ, τῶν ὁποίων ἡ αὐξοµείωση, ἀνάλογα µὲ τὴν ἰδιοσυγκρασία, τὴν ποιότητα καὶ ποσότητα τῆς προσλαµβανόµενης τροφῆς, βλάπτει ἢ ὠφελεῖ τὴν ὑγεία.

Ὡς πρὸς τὰ ζωϊκὰ προϊόντα, ποὺ προτείνονται ἀπὸ τοὺς βυζαντινοὺς ἰατροὺς γιὰ τὴν παρασκευὴ ποικίλων φαρµάκων, πρέπει νὰ διασαφηνιστεῖ ποιὰ προσέφεραν πράγµατι θεραπευτικὲς πρῶτες ὕλες καὶ ποιὰ εἶχαν νὰ κάνουν µὲ τὴν ἀλχηµεία καί, ἐν µέρει, τὶς προλήψεις καὶ τὴν µαγεία. Οἱ βυζαντινοὶ ἰατροὶ φαίνεται ὅτι ἀκολούθησαν τὴν ἀρχαιοελληνικὴ καὶ ρωµαϊκὴ παράδοση καὶ περιέλαβαν στὰ ἔργα τους καὶ πληροφοριακὸ ὑλικὸ προερχόµενο ἀπὸ κείµενα καὶ παραδόσεις ἐκτὸς τῶν γεωγραφικῶν ὁρίων τῆς αὐτοκρατορίας.

Ἡ ἰατρικὴ στὸν Μεσαίωνα, προϊόντος τοῦ χρόνου, διαγράφει ἐξελικτικὴ πορεία κάτω ἀπὸ ποικίλες ἰδεολογικὲς καὶ πολιτισµικὲς ἐπιδράσεις, ἰδιαιτέρως ἀπὸ τοὺς ἀνατολικοὺς λαούς. Φαίνεται δὲ ὅτι κατὰ τοὺς µέσους χρόνους, ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ νεοπλατωνισµοῦ καὶ τοῦ διαπολιτισµικοῦ συγχρωτισµοῦ µὲ τοὺς Ἄραβες, ἡ ἀλχηµεία, µαζὶ µὲ τὴν ἀστρολογία καὶ ἐν µέρει τὴν µαγεία, ὑπεισέρχονται στὸν χῶρο τῆς φαρµακολογίας καὶ τῆς θεραπευτικῆς.

Ἐνδιαφέρον πάντως, παρουσιάζει ἡ διαδικασία ἀνεύρεσης παράλληλων σχετικῶν πληροφοριῶν σὲ ποικίλου περιεχοµένου πηγὲς καθὼς καὶ σὲ ἀντικείµενα τέχνης, οἱ ὁποῖες ἐπιβεβαιώνουν τὴν χρήση φαρµακευτικῶν σκευασµάτων ἢ περιάπτων στὴν καθηµερινὴ ζωὴ τῶν Βυζαντινῶν.

[Μαρία Χρόνη-Βακαλοπούλου (Πανεπιστήµιο Αθηνών) Τὰ ζωϊκὰ προϊόντα ὡς πρώτη ὕλη στὴν παρασκευὴ φαρµάκων καὶ περιάπτων στὰ κείµενα τῶν βυζαντινῶν ἰατρῶν τῆς µέσης περιόδου (7ος-12ος αἰ.). Ἡ ἐξελικτικὴ σχέση τῆς πανίδας µὲ τὴν ἰατρικὴ καὶ τὴν ἀλχηµεία]

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Φωτογραφίες από τα «Κυνηγετικά»

Κυνηγετικά, Οππιανός,11ος αιώνας μ.Χ.- Gr. Z. 479 (Κείμενα) Biblioteca Nazionale Marciana, Venice- Ο Οππιανός από την Ανάζαρβο της Κιλικίας ή από την Μικρασιατική Κώρυκο τον 2 μΧ. αιώνα επί Μάρκου Αυριλίου έγραψε τα «Αλιευτικά». Επίσης έχουμε άλλο ένα σύγγραμμα τα «Κυνηγετικά» με αποδιδόμενο συγγραφέα στον Οππιανό .Αργότερα βρέθηκε ότι δεν πρόκειται για τον Οππιανό από την Ανάζαρβο ή την Κώρυκο .Αλλά τα «Κυνηγετικά» τα έγραψε ο ψευδο-Οππιανός από την Απάμεια ή Πέλλα της Συρίας . 

Ο Οππιανός ήταν αρχαίος Έλληνας ποιητής από την Ανάζαρβο της Κιλικίας, που έζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ.. Ο Οππιανός συνέγραψε στα τέλη της βασιλείας του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου το ποίημα «Αλιευτικά» (δηλαδή αναφερόμενα στο ψάρεμα) σε 5 βιβλία, που σώζεται ακόμα. Το αφιέρωσε στον Μάρκο Αυρήλιο, ο οποίος ενθουσιάστηκε τόσο πολύ, ώστε του δώρησε ανά ένα χρυσό νόμισμα για κάθε στίχο του (οι στίχοι ήταν περίπου 3500)! Το ποίημα αυτό είναι γραμμένο σε στίχους «ηρωικού εξάμετρου». Και ένα άλλο ποίημα, τιτλοφορούμενο «Κυνηγετικά», αφιερωμένο στον αυτοκράτορα Καρακάλλα, αποδίδεται επίσης στον Οππιανό, στην πραγματικότητα όμως ανήκει σε άλλον Οππιανό, από την Απάμεια (ή Πέλλα της Συρίας), που έζησε αργότερα, στις αρχές του 3ου αιώνα, και είναι πολύ κατώτερο σε αξία από τα «Αλιευτικά» (και μικρότερο, 2150 στίχοι σε 4 βιβλία και το τελευταίο μοιάζει ημιτελές). Ο Οππιανός πέθανε σε ηλικία μόλις 30 ετών από επιδημία, οπότε λογικό είναι ακόμα και να μη συνέγραψε κανένα άλλο έργο. Οι συμπολίτες του έστησαν άγαλμα προς τιμή του με σωζόμενη επιγραφή που: 1) θρηνεί για τον πρόωρο θάνατό του και 2) εξυμνεί την ιδιοφυΐα του.

Χρονογραφία Μιχαήλ Ψελλού, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Τόμος 4, σελ:250, Κωνσταντίνος Σάθας

Χρονογραφία ,Μιχαήλ Ψελλός, Βιβλίο Έβδομο,73, Ισαάκιος Κομνηνός (1057-1059), εκδόσεις ΑΓΡΑ

Ο Κωνσταντίνος Σάθας (Αθήνα, 1842 – Παρίσι, 12 Μαΐου 1914) ήταν από τους επιφανέστερους Έλληνες ιστορικούς της νεότερης Ελλάδας καθώς και από τους πρωτοπόρους των νεοελληνικών ερευνών. Επίσης συγκαταλέγεται στους θεμελιωτές των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στην Ελλάδα, μαζί με τον Αθανάσιο Παπαδόπουλο - Κεραμέα και τον Μανουήλ Γεδεών.

Ο Ιωάννης Κίνναμος ήταν Βυζαντινός ιστορικός αριστοκρατικής καταγωγής.Έζησε το 12ο αιώνα και έλαβε διάφορα αξιώματα την περίοδο που αυτοκράτορας ήταν ο Μανουήλ ο Α' ο Κομνηνός(1143-1180). Υπήρξε βασιλικός γραμματικός του αυτοκράτορα και τον ακολούθησε σε πολλές εκστρατείες. Μετά το θάνατο του Μανουήλ ο Κίνναμος έγραψε το έργο «Επιτομή των κατορθωμάτων» που είναι η ιστορία της περιόδου που στο θρόνο του Βυζαντίου ήταν ο Μανουήλ ο Α'. Η «Επιτομή των κατορθωμάτων» αποτελεί πολύτιμη πηγή για το 12ο αιώνα στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, παρόλο το διθυραμβικό ύφος του Κίνναμου, καθώς βασίστηκε σε πλούσιο αρχειακό υλικό, προσωπικές αφηγήσεις και προσωπικές εμπειρίες και είναι φανερή η πρόθεση του συγγραφέα να είναι αντικειμενικός.Ο Κίνναμος έγραψε επίσης λόγο προς αυτοκράτορα της δυναστείας των Αγγέλων με τίτλο "«Ηθοποιία»"-.Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τ.28

Περί το 2010 σε οικοδομικά έργα του κράτους στην Κωνσταντινούπολη βρέθηκαν πλήθη σκελετών ζώων σε μεγάλες συγκεντρώσεις οστών που δεν συναντώνται στην περιοχή αυτή . Αυτά χρονολογικά ανήκουν σε ζώα της εποχής εκείνης και εμφανώς προέρχονται από τέτοια πάρκα ή βασιλικά θηριοτροφεία 

ME ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ:

:http://anodosautokratorias.blogspot.gr/+

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ - του ∆ιεθνούς Συµποσίου «Ζώα και περιβάλλον στο Βυζάντιο (7ος -12ος αι.) » Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών - «Καθηµερινός και Κοινωνικός Βίος των Βυζαντινών» 2008

Byzantine Garden Culture edited by Antony Littlewood, Henry Maguire, and Joachim Wolschke-Bulmahn-2002 «Wild Animals in the Byzantine Park» Nancy P. Sevcenko

ΠΗΓΗ: https://ellinondiktyo.blogspot.gr