ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΦΟΡΒΙΩΤΙΣΣΑΣ ΤΗΣ ΑΣΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ο Άγιος Γεώργιος έφιππος

Μικρό απόσπασμα από την μελέτη μου με τίτλο "Η Παναγία Ασίνου στην Κύπρο", η οποία έχει κατατεθεί στον ιστορικό Τομέα του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και της οποίας το Γ΄ Κεφάλαιο αφορά στην ανάλυση και ερμηνεία των τοιχογραφιών του ναού, με ιδιαίτερη έμφαση στην τοιχογραφία του Αγίου Γεωργίου. 

Στο Α΄ Κεφάλαιο: ανάλυση Αρχιτεκτονικής, Αρχιτεκτονικής Τυπολογίας και Κάτοψης της εκκλησίας. 

Στο Β΄ Κεφάλαιο: προσέγγιση της Γεωμετρικής Τεκμηρίωσης του μνημείου, μέσω της συντονισμένης προσπάθειας μεταξύ των Εργαστηρίων Φωτογραμμετρίας των Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου (NTUA) και Ανωτέρου Τεχνολογικού Ινστιτούτου (HTI) της Λευκωσίας Κύπρου, αλλά και του Συστήματος Πληροφοριών Μνημείων (ΣΠΜ), το οποίο ήταν αναγκαίο για την ολοκλήρωση τεκμηρίωσης του Βυζαντινού ναού της Ασίνου, σε συνδυασμό με την λεπτομερή γεωμετρική καταγραφή. 

Η φημισμένη Βυζαντινή τοιχογραφημένη εκκλησία της Παναγίας Φορβιώτισσας της Ασίνου ευρίσκεται πέντε χιλιόμετρα περίπου νοτίως του χωριού Νικητάρι στην πευκώδη οροσειρά του Τροόδους, σε υψόμετρο 450 μ. κατά προσέγγιση. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Παρθένο Μαρία και θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες Βυζαντινές εκκλησίες στην Κύπρο. Ο κυρίως ναός είναι το μοναδικό τμήμα που σώζεται από την μονή των Φορβίων, από το οποίο προέρχεται η ονομασία Παναγία η Φορβιώτισσα. Η εκκλησία χρονολογείται από τις αρχές του 12^ου αι. και η σειρά τοιχογραφιών από τον 12^ο αι. έως και τον 17^ο αι. Είναι αναγνωρισμένη από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, καθώς αποτελεί την έδρα – εστία ίσως των πιό αρίστων δειγμάτων των Βυζαντινών Τοιχογραφιών της νήσου.

Η εκκλησία είναι ορθογώνια καμαροσκεπής, εμφανώς ταπεινό κτίσμα με τοξοειδείς κόγχες, που υποστηρίζουν τον θόλο. Είναι κατασκευασμένη από τοπικούς ηφαιστειακούς ακανόνιστους λίθους, αρχικώς επικεκαλυμμένους με ασβεστοκονίαμα, με τέτοιον τρόπο, ώστε να προσομοιάζουν με επένδυση μαρμάρου, ενώ καλύπτεται με κάθετη ελικοειδή σκεπή και επίπεδα κεραμίδια. Τα αρχικά σημεία με τα εγκάρσια τόξα ισχυροποιούνται με προσθήκες αργότερα και η αψίδα ήταν επίσης ενισχυμένη με προσθήκες στους μετέπειτα χρόνους. Ο νάρθηκας με δύο ημικυκλικές αψίδες και θολωτή οροφή και έναν άνευ τυμπάνου θόλο, και αψιδοειδείς βόρειες και νότιες κόγχες, προστέθηκαν στην δυτική κόγχη περίπου στην άκρη της ελικοειδούς σκεπής και των επίπεδων κεραμιδιών, τα οποία εμφαίνονται στο μοντέλο της εκκλησίας στην σύνθεση του δωρητή και, συνεπώς, είναι το αρχέτυπο. Το οικοδόμημα κατασκευάστηκε τον 12^ο αι. από Έλληνες, οι οποίοι οικοδόμησαν την κοντινή αρχαία πόλη της Ασίνου.

        Το οικοδόμημα φαίνεται ότι υπέστη μεγάλη καταστροφή προς το τέλος του 13^ου αι. ή αρχές του 14^ου αι., ως αποτέλεσμα ενός σεισμού. Η αψίδα αργότερα κατασκευάστηκε εκ νέου, καθώς και η αψίδα του ημιθολίου και του κυρίως ναού διακοσμήθηκαν εκ νέου, ενώ ο νάρθηκας κατά τα έτη 1332/3. Συνεπώς, οι τοιχογραφίες που διεσώθησαν στην εκκλησία της Ασίνου μέχρι σήμερα ποικίλουν σε χρονολογίες.

        

Ευτυχώς, δύο-τρεις από τις αρχικές τοιχογραφίες της εκκλησίας του έτους 1100 διασώζονται μέχρι σήμερα. Μέσω αυτών των τοιχογραφιών, μας δίδεται η δυνατότητα να προσδιορίσουμε ότι η εκκλησία είχε πιθανόν αρχικώς κατασκευασθεί ως ένας τόπος λατρείας για τον Μάγιστρο Νικηφόρο (ο οποίος αργότερα απεβίωσε κατά το έτος 1115). Μία επιγραφή ευρέθη στα αρχεία της νοτιο-δυτικής κόγχης, ότι δηλαδή η εκκλησία της αγίας μητέρας του Θεού ήταν ζωγραφισμένη λόγω του δωρητού και της μεγάλης επιθυμίας του Μαγίστρου Νικηφόρου του Ισχυρίου, όταν ο Αλέξιος Κομνηνός ήταν Αυτοκράτορας το έτος 6614. Αυτό, προφανώς, σημαίνει ότι κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 1099 και 1105.

Μία άλλη επιγραφή αναφέρει ότι ο ιδρυτής, επίσης, ονομάζετο Νικόλαος «ο Ισχύριος», μία ονομασία πιό πιθανή, που δόθηκε σε αυτόν από τον λαό για την δύναμή του και την αυστηρότητά του ως δικαστού ή φορολογικού υπαλλήλου[1].

Η εκκλησία αποτελείται από δύο μέρη: τον μονόκλιτο καμαροσκεπή κυρίως ναό μικρών διαστάσεων (27 Χ 14,6) και τον νάρθηκα, και επειδή οι πλαϊνοί τοίχοι του νάρθηκα απολήγουν σε αψίδα, θεωρείται βεβαία η επίδραση του Βυζαντίου[2].

Η περίοδος ίδρυσης της μονής απηχεί την Μεσοβυζαντινή εποχή και μάλιστα έναν περίπου αιώνα πριν το τέλος της, όπως ονομάζεται στον τομέα των τεχνών, της οποίας η αρχή ορίζεται με σαφήνεια μετά το τέλος της Εικονομαχίας (843), δηλαδή από 867-1204. Είναι η περίοδος της δυναστείας των Κομνηνών· ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081-1118) κατέστησε την Κύπρο ως τη σημαντικότερη στρατιωτική βάση της νοτιοανατολικής Μεσογείου, λόγω των γεωπολιτικών συνθηκών της εποχής. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι οι τοιχογραφίες του ναού απηχούν την Κωνσταντινουπολίτικη τέχνη, πιθανότατα ο ζωγράφος προήρχετο από εκεί[3].

---

[1]  E. Sofocleous, A. Georgopoulos, M. Ioannides, Ch. Ioannidis, “The Geometric Documentation of the Asinou Church in Cyprus”, The 7^th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage, (2006), p.p. 139-140

[2] Α. & Ι. Στυλιανού, Παναγία Φορβιώτισσα Ασίνου, Λευκωσία 1973, σελ. 3.

[3]  Χ. Χατζηχριστοδούλου, Ο ναός της Παναγίας Ασίνου, Λευκωσία 2002, σελ. 9.

Ο άγιος Γεώργιος έφιππος στη νότια κόγχη του νάρθηκα (ευγενική χορηγία G.L.Carr)

. Νάρθηκας, νότια κόγχη. Λεπτομέρεια κεφαλής Αγ. Γεωργίου (ευγενική χορηγία G.L.Carr)

Νάρθηκας, νότια αψίδα. Έμμετρη επιγραφή Αγ. Γεωργίου (ευγενική χορηγία Ιπποδρομίας Κωφαλάλων)

Ο άγιος Γεώργιος έφιππος - λεπτομέρεια (νότια αψίδα του νάρθηκα)

Νάρθηκας, νότια κόγχη. Λεπτομέρεια της κεφαλής του αλόγου του Αγ. Γεωργίου (ευγενική χορηγία G.L.Carr)

Νάρθηκας, νότια κόγχη. Λεπτομέρεια πανοπλίας και ράχης αλόγου Αγ. Γεωργίου (ευγενική χορηγία Α.Νικολαΐδη)