Αναχρονισμός ή Εκσυγχρονισμός;
Με τον όρο "θρησκειοποίηση" της κοινωνίας νοείται η εμμονή στην αποκλειστική προτεραιότητα του θρησκευτικού παράγοντα στον καθορισμό σύνολης της ζωής, δηλ. η επιβολή της θρησκείας επί της κοινωνίας, περιπτώσεις που συμβαίνουν γύρω μας, όπως επί παραδείγματι: Η διακυβέρνηση του ισραηλινού κράτους είναι μεν κοινοβουλευτική, αλλά από κόμματα του ορθόδοξου ιουδαϊσμού, θρησκειοποιώντας την κοινωνία, σε τέτοιο βαθμό που να διερωτάται κάποιος πώς λειτουργεί ο κοινοβουλευτισμός συνυπάρχοντας με τον φανατισμό. Στο ιρανικό καθεστώς υπάρχουν δύο παράλληλες εξουσίες, η κρατική-πολιτική και η ισλαμική-θρησκευτική, που τελικά αφήνει ανοικτό το ερώτημα για το ιρανικό ή το ισλαμικό στοιχείο, αν δηλ. μπορεί να υπάρχει δημοκρατία με όρους είτε ισλαμικούς, είτε ισραηλινούς. Το ίδιο ισχύει και σε όλα τα αυστηρά ισλαμικά καθεστώτα, από τη Σαουδική Αραβία μέχρι τη Λιβύη.
Πέραν, όμως, αυτών των επίσημων καθεστώτων, λειτουργεί και η "θρησκειοποίηση" της κοινωνίας σε μερικά τριτοκοσμικά εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα με σοσιαλιστική καταγωγή, εθνικιστική ρητορεία και λαϊκιστική λειτουργία. Αναφερόμενοι στον ισλαμικό χώρο, οι "Μουσουλμάνοι Αδελφοί" της Αιγύπτου, οι μουτζαχεντίν, οι ταλιμπάν του Αφγανιστάν, οι σικχ των Ινδιών κ.ά. αποτελούν τις ακραίες μορφές, ενώ ακόμη και οι ηπιώτερες ως θρησκευτικοπολιτικά κινήματα, όπως ισλαμιστές από Τουρκία μέχρι τη Μέση Ανατολή, εβραϊκός σιωνισμός, προτεσταντικός φονταμενταλισμός με την "πολιτική ορθότητα" και την "ηθική πλειοψηφία", τον ρωμαιοκαθολικό αντιμοντερνισμό του Γαλλοελβετού επισκόπου Λεφέβρ, την ελλαδική "Νεορθοδοξία" και τον πανσλαβικό νεοσυντηρητισμό, συναιρούν την τέως "κομμουνιστική ορθοδοξία" με την πρώην "χριστιανική ορθοδοξία" σε έναν ιδεολογικό "παλαιοημερολογογιτισμό των νεοημερολογιτών", με εμφανή τα στοιχεία του αντιδυτικισμού και αντικαπιταλισμού, αλλά και οι δόσεις εθνικισμού, σοσιαλισμού και λαϊκισμού.
Σε όλες αυτές τις τάσεις υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, ο φονταμενταλισμός, δηλ. ο μαχητικός θρησκευτικός συντηρητισμός, ο οποίος στην ιστορία των θρησκειών επονομάζεται "ζηλωτισμός" και έχει λάβει αυτή την ονομασία από το ιουδαϊκό κίνημα των Ζηλωτών, αυτών που μάχονταν τους ρωμαίους κατακτητές ένοπλα και καταδικάστηκαν από τον Ιησού Χριστό, όπως αναφέρει στην προς Ρωμαίους επιστολή του ο Παύλος "ζῆλον Θεοῦ ἔχοντες ἀλλ' οὐ κατ' ἐπίγνωσιν (Ρωμ. 10,2). Αυτή είναι, λοιπόν, η θρησκειοποίηση της κοινωνίας που οδηγεί σε αδιέξοδο λόγω της επιθετικής της στάσης, είναι βίαιη, οξύνει τους διχασμούς, δημιουργεί πόλωση, δημαγωγεί, δημοκοπεί και λαϊκίζει επιτήδεια, προπαγανδίζοντας πόλεμο κατά πάντων.
Απ' όλον αυτόν τον συντηρητισμό έχουν υπάρξει διωγμοί ελευθεροφρόνων συγγραφέων (Σαλμάν Ρουσντί, Τασλίμα Ναρσέεν), καύσεις βιβλίων (έργα του π. Ι.Μάγιεντορφ και του π. Α.Σμέμαν), δολοφονίες φιλειρηνικών πολιτικών (Μαχάτμα, Ιντίρα και Ρατζίμπ Γκάντι, Ανουάρ Σαντάτ, Γιτζάκ Ράμπιν),
εγκληματικές ενέργειες, ενώ καταδεικνύεται πλέον ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ατομικές ελευθερίες και η κοινοβουλευτική δημοκρατία παραμένουν εντελώς ασυμβίβαστα με την θρησκειοποίηση της κοινωνίας.
Η μόνη λύση στο τραγικό αδιέξοδο του φονταμενταλισμού είναι η κοινωνικοποίηση της θρησκείας. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: η κοινωνία μας να γίνει θρησκευτική ή η θρησκεία μας να γίνει κοινωνική;
Υπάρχουν αντιστάσεις και δυσκολίες στην αυτονόητη διέξοδο της κοινωνικοποίησης της θρησκείας κι αυτό διότι, πέραν της αναπόφευκτης ανθρώπινης αδυναμίας στον "πειρασμό της εξουσίας" που διακατέχει κάθε έμβιο ον, θρησκευόμενο ή μη, ηγετικό ή όχι, όπως ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι σκιαγραφεί στο μύθο του "Μεγάλου Ιεροεξεταστή" στους "Αδελφούς Καραμαζόφ", υπάρχει και κάτι άλλο που οδηγεί στο φόβο της απώλειας της ταυτότητας. Η θρησκεία, δηλαδή, παρέχει ενότητα, σχετίζει θείο και ανθρώπινο, ορατό και αόρατο, σώμα και ψυχή, ύλη και πνεύμα, συνειδητό και ασυνείδητο και, κατ' αυτόν τον τρόπο χορηγεί ταυτότητα στον άνθρωπο και στην κοινωνία, παρέχει ενότητα στο χώρο και στο χρόνο.
Η ταυτότητα στο χώρο ονομάζεται κοινότητα των πιστών, ενώ η ταυτότητα στο χρόνο ονομάζεται παράδοση. Αυτή, η παράδοση, διασφαλίζει τη συνέχεια και τη συνέπεια. Επομένως, η κοινωνικοποίηση της θρησκείας, δηλ. η συναίνεσή της μέσα στη νεωτερική κοινωνία υπό το αναγεννησιακό πρόταγμα του δυτικοευρωπαϊκού διαφωτισμού, σημαίνει και τον εκσυγχρονισμό κι αυτός με τη σειρά του απαιτεί την ανανέωση της θρησκείας, δηλ. την αλλαγή του ηθικού κώδικα, την εξατομίκευση και την εκκοσμίκευση.
Ο εκσυγχρονισμός εμφανίζεται σαν απώλεια ταυτότητας, αλλά και αναίρεση της ενότητας θείου - ανθρωπίνου. Η κοσμικότητα και η θρησκευτικότητα συγκρούονται, υπάρχει αντίδραση των θρήσκων συνανθρώπων μας, εκφραζόμενη με τη φοβική στάση απέναντι στον εκσυγχρονισμό, τον εξευρωπαϊσμό ή τον εκδυτικισμό της κοινωνίας. Μία υπαρξιακή "αγοραφοβία": το άνοιγμα του συλλογικού θρησκευτικού Εγώ στο παγκοσμιοποιημένο κοινωνικό Άλλο, που εξισώνεται με την απώλεια της ταυτότητας.
Πάντως το δίλημμα παραμένει: αναχρονισμός ή εκσυγχρονισμός; Είναι το αντίστοιχο με την ενηλικίωση του ανθρώπου: ανωριμότητα ή ωριμότητα;
Ίσως κριτήριο του εκσυγχρονισμού να παραμένει ακόμη το παύλειο "ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ". Η αλήθεια βρίσκεται στον ορίζοντα της αγάπης και τα δύο μπορούν να γίνουν ένα, η θρησκεία και η κοινωνία, για να βρουν το νόημα ζωής από το παρελθόν για το μέλλον μέσα στο παρόν.
Αυτό, όμως, που παραμένει αδιαμφισβήτητο είναι ότι ο αναχρονισμός είναι απάνθρωπος και ο εκσυγχρονισμός φαίνεται φιλάνθρωπος κι αν ο εκσυγχρονισμός της θρησκείας είναι και φιλόθεος, τότε η θεολογούσα παράδοση πρέπει να το δείξει σήμερα, ώστε να ξεπεραστεί η φοβική αντίδραση και να βιωθεί η αγαπητική στάση ζωής.
Βιβλιογραφία: Μ.Μπέγζου, Θεοκρατία ή Δημοκρατία, Μελέτες Κοινωνιολογίας της Θρησκείας, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2005.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον