Οι "Σπουδαίοι της Αγίας του Χριστού Αναστάσεως"
Ἡ Ἁγιοταφιτική Ἀδελφότητα
Οι κληρικοί και οι μοναχοί που στελεχώνουν σήμερα τον Πανάγιο Τάφο και το Ναό της Αναστάσεως, και οι οποίοι φυλάγουν τα προσκυνήματα και επιβλέπουν την τάξη και την ευκοσμία του προσκυνήματος, ανήκουν στην γεραρά και ευφήμως γνωστή, στον χριστιανικό κόσμο αλλά και παγκοσμίως, Αγιοταφιτική Αδελφότητα, η ύπαρξη και η δράση της οποίας είναι αρρήκτως συνδεδεμένη με την ιστορική πορεία και την διαχρονική παρουσία των προσκυνημάτων αυτών.
Α. Ιστορική διαδρομή
 |
| Πανοραμική άποψη της Ιερουσαλήμ από το Όρος των Ελαιών την εποχή του Χριστού. Το σημείο Α υποδηλώνει τη θέση όπου σταυρώθηκε ο Ιησούς έξω από τα τείχη της. |
Ήδη από το 326, οπότε και αναδείχθηκαν ο Πανάγιος Τάφος και ο Γολγοθάς με την οικοδόμηση των πρώτων ναών, μία ομάδα μοναχών και κληρικών συσπειρώθηκε γύρω τους, με σκοπό την διαφύλαξη τους, τη συνεχή λατρεία του Κυρίου και την ανάπτυξη οργανωμένης πνευματικής ζωής. Οι κληρικοί και οι μοναχοί αυτοί είναι γνωστοί στις πηγές ως «Τάγμα των Σπουδαίων», ή «Σπουδαίοι της Αγίας του Χριστού Αναστάσεως», και αποτελούν τους προδρόμους της σημερινής «Αγιοταφιτικής Αδελφότητος», που διακονεί τον Πανάγιο Τάφο και τα Ιερά Προσκυνήματα της Αγίας Γης, στελεχώνει το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και κρατά άσβεστο το φως της Ορθοδοξίας στους Αγίους Τόπους. Είναι απολύτως χαρακτηριστικό το ότι ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, ήδη τον 4ο αιώνα, γράφει για κληρικούς που τελούσαν την θεία λατρεία στον Γολγοθά αδιαλείπτως. Από περιγραφές και πληροφορίες προσκυνημάτων και περιηγητών γνωρίζουμε ότι ακόμη και στους πρώτους αιώνες οι «Σπουδαίοι» τελούσαν καθημερινά μεταμεσονύκτιες ακολουθίες στον Πανάγιο Τάφο, ενώ με το πέρασμα του χρόνου διαμορφώθηκε ιδιαίτερο τυπικό για τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας και της Διακαινησίμου Εβδομάδας από τους Αγιοταφίτες, το οποίο εν πολλοίς ισχύει μέχρι και σήμερα. Ηγούμενος του Τάγματος υπήρξε ο εκάστοτε Επίσκοπος ή Πατριάρχης Ιεροσολύμων, όπως και σήμερα συμβαίνει. Σχηματίστηκε έτσι ένα μοναδικό στην ορθόδοξη παράδοση και ιστορία κοινό των Αγιοταφιτών, με την δική του ιεραρχική δομή, που με την παρουσία και το έργο του, τους αγώνες και θυσίες του, τις άοκνες προσπάθειες και τις ανύστακτες μέριμνες, συνετέλεσε ώστε να διατηρηθεί ανάμεσα στις χιλιετίες τόσο η ελληνικότητα του Πατριαρχείου και η ελληνική κυριαρχία επί των σπουδαιοτέρων και των περισσοτέρων προσκυνημάτων, όσο και η δογματική και λειτουργική ορθοδοξία. Μέσα στους αιώνες, οι Αγιοταφίτες αντιμετώπισαν την αίρεση στο πρόσωπο ομάδων όπως οι μονοφυσίτες, οι μονοθελήτες, οι αντιχαλκηδόνιοι, οι νεοωριγενιστές και οι πελαγιανοί, που επιδίωξαν να πάρουν τον Θρόνο της Σιωνίτιδος Εκκλησίας, και ανέπτυξαν υψηλής ποιότητος και θεόπνευστου περιεχομένου θεολογικό λόγο, για να τους αντικρούσουν. Λόγω των επαλλήλων εχθρικών κατακτήσεων, των καταστροφών και τρων διωγμών, οι Αγιοταφίτες πατέρες ενωρίς συνειδητοποίησαν ότι χρειάζονταν καθημερινοί αγώνες για τη διαφύλαξη κτισμάτων, σκευών και κειμηλίων, έναντι πολλών και επίβουλων διεκδικητών και σφετεριστών. Με συνεχείς και συχνά άνισους αγώνες, οι Αγιοταφίτες κατάφεραν να προασπιστούν αποτελεσματικά το προνόμιο της παραχώρησης της φύλαξης των προσκυνημάτων σε Έλληνες μοναχούς, που είχε δοθεί ήδη από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου, γι αυτό και Έλληνες υπήρξαν οι κατά καιρούς Πατριάρχες Ιεροσολύμων, και στην ελληνική γλωσσά γράφτηκαν όλα τα σχετικά κείμενα. Άλλωστε, και οι κατά καιρούς κατακτητές της Αγίας Πόλης, χαλίφες και σουλτάνοι, με επίσημα έγγραφα τους αναγνώρισαν την ελληνική κυριότητα των προσκυνημάτων και την ελληνικότητα των Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Αλλά και το ποίμνιο του Πατριαρχείου ήταν ανέκαθεν ελληνικής καταγωγής, και παρά το γεγονός ότι πολλοί έγιναν αραβόφωνοι, συνέχισαν να παρακολουθούν τις τελετές στην ελληνική γλώσσα και να ομολογούν ότι ανήκουν πνευματικώς στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, η ελληνική καταγωγή των Αγιοταφιτών έγινε αιτία πολλών βασάνων και δεινών, όπως για παράδειγμα στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης (1821 κ.εξ.), οπότε και οι οθωμανικές αρχές θεώρησαν συλλήβδην ύποπτους όχι μόνο τους κληρικούς , αλλά και τους ελληνικής καταγωγής προσκυνητές του Παναγίου Τάφου, που συνέπεσε τότε να βρίσκονται στα Ιεροσόλυμα. Στο ιστορικό αυτό πλαίσιο, οι οθωμανικές άρχισαν να επιβάλλουν όλο και περισσότερους φόρους, απειλώντας ότι θα δημεύσουν τα προσκυνήματα και θα προβούν σε μαζικές σφαγές των ορθοδόξων, με αποτέλεσμα να εκποιηθούν πολλά πολύτιμα αφιερώματα, αλλά και να συναφθούν πολλά και υπέρογκα δάνεια από διάφορους δανειστές, για να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις αυτές. Τότε ήταν που άρχισαν να προβάλλονται και συνεχείς συστηματικές διεκδικήσεις άλλων χριστιανικών ομολογιών, επί της κυριότητος των προσκυνημάτων, κυρίως δε των Αρμενίων και των Σύρων. Κατά περιόδους οι Αγιοταφίτες αντιμετώπισαν ανάλογες διεκδικήσεις και από τους Κόπτες και τους Λατίνους, οι οποίοι στα Ιεροσόλυμα εκπροσωπούνται κυρίως από το Τάγμα των Φραγγισκανών, τόσο για τα επιμέρους προσκυνήματα, όσο και για το ίδιο το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Παρά το ότι Ισλάμ κατοχύρωσε τα δικαιώματα των Αγιοταφιτών επισήμως, συχνά οι μουσουλμάνοι τους καταπίεσαν σε φρικτό βαθμό, ενώ κατά περιπτώσεις βίαιες υπήρξαν οι συγκρούσεις τους με τους Λατίνους, τους Αρμενίους και τους Κόπτες, για ζητήματα κυριότητας των ιερών προσκυνημάτων, Μάλιστα, οι διεκδικήσεις αυτές, παρά το ότι τα ζητήματα κυριότητος των προσκυνημάτων ρυθμίστηκαν και με διεθνείς συνθήκες, συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα οι Αγιοταφίτες να δίνουν καθημερινά αγώνα ώστε και τα πανάρχαια προνόμια του Γένους να διατηρηθούν, και τα δικαιώματα της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος να ασκούνται συνεχώς και απαρεγκλήτως. Τέλος, πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί η συμβολή της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος στην διαμόρφωση του ορθόδοξου λατρευτικού τυπικού. Το περίφημο Ιεροσολυμιτικό Τυπικό μορφοποίησε μια ολόκληρη πρακτική για την τέλεση της θείας λατρείας, και διαμόρφωσε την θεολογία της ορθόδοξης λατρείας, σε βαθμό που σήμερα είναι ορατός και διαπιστώσιμος στην καθημερινή λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Β. Η Αγιοταφιτική Αδελφότητα σήμερα
Στις σημερινές δύσκολες συνθήκες, οι Αγιοταφίτες πατέρες συνεχίζουν, γενιά τη γενιά, το επίμοχθο και μοναδικής σημασίας έργο τους. Με αυταπάρνηση, πίστη και υψηλή αίσθηση του καθήκοντος, φυλάσσουν όλα τα ιερά προσκυνήματα, σε όλη την έκταση των Αγίων Τόπων. Οι κληρικοί και οι μοναχοί της Αδελφότητος αντλούν δύναμη από την πίστη τους στον Αναστάντα Χριστό, και από την ευλογία του να βρίσκονται καθημερινά γύρω από τον Πανάγιο Τάφο, εκεί όπου άλλαξε άπαξ δια παντός η πορεία του γένους των ανθρώπων, και μεταδίδουν την μαρτυρία της πίστεως όχι μόνον στους ευλαβείς προσκυνητές, αλλά και στους οπαδούς των υπολοίπων μονοθεϊστικών θρησκειών, του Ισλάμ και του ιουδαϊσμού, που επίσης δραστηριοποιούνται στα Ιεροσόλυμα και στην Παλαιστίνη. Έδρα της Αδελφότητος είναι η μονή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όπου και η έδρα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Εκεί σχεδιάζονται οι δράσεις και υλοποιούνται οι αποφάσεις του Μακαριωτάτου Πατριάρχη Ιεροσολύμων, και ηγουμένου της Αδελφότητος, αλλά και των Επισκόπων, Αρχιμανδριτών, ιερομονάχων, μοναχών και δοκίμων, που συναποτελούν την Αδελφότητα. Σήμερα, το μεγαλύτερο πρόβλημα της Αδελφότητος είναι η παρατηρούμενη λειψανδρία, που οφείλεται στην μείωση της προσέλευσης Ελλήνων νέων. Πρόβλημα που μπορεί να λυθεί από το Γένος, αν, λόγου χάρη, κάθε μεγάλη μονή της χώρας μας προσφέρει έναν και μόνο μοναχό ή αν κάθε Μητροπολίτη της Εκκλησίας της Ελλάδος στέλνει στα Ιεροσόλυμα έναν και μόνο κληρικό της, κάθε δεκαετία. Όλοι οφείλουμε αμέριστη συμπαράσταση στους κληρικούς αυτούς, που φυλάσσουν νυχθημερόν τα προαιώνια δίκαια του Γένους στους Άγιους Τόπους. Συμπαράσταση που μπορεί να εκφραστεί τόσο με την στελέχωση της Αδελφότητος με νέα μέλη, όπως παραπάνω αναφέρθηκε, όσο και με την αθρόα προσκυνηματική «θεωρία» μας στα ιερά προσκυνήματα, ώστε από την εκεί έστω και προσωρινή παρουσία μας να παίρνουν κουράγιο και να αντλούν δύναμη για την επιτέλεση της φιλογενούς και θεάρεστης αποστολής τους.
Γ. Σπουδαίες μορφές της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος
 |
| Αλέξανδρος Ιεροσολύμων |
Μέσα στους αιώνες, πολλοί ήταν οι Αγιοταφίτες εκείνοι που διακρίθηκαν στην διακονία των ιερών προσκυνημάτων, από τη θέση του Πατριάρχη ως και την υπηρεσία του μοναχού, και στην εν γένει ορθόδοξη ζωή και εκκλησιαστική δράση. Στη συνέχεια, απολύτως ενδεικτικά, θα αναφερθούμε σε μερικές μόνο από τις πολλές και αγιασμένες αυτές μορφές. Από τους Επισκόπους και Πατριάρχες Ιεροσολύμων, ο Αλέξανδρος Ιεροσολύμων (213-251) υπήρξε σπουδαίος θεολόγος και ιδρυτής θεολογικής σχολής και αντίστοιχης βιβλιοθήκης, ο άγιος Μακάριος Α’(314-334) αγωνίστηκε κατά του αρειανισμού, ο άγιος Κύριλλος (350-386) πήρε μέρος στη Β’ Οικουμενική Σύνοδο και μας άφησε τις περίφημες «Κατηχήσεις» του, ο Σωφρόνιος (634-638) πολέμησε τον μονοθελητισμό, αλλά και κατάφερε να αποσπάσει «Αχτιναμέ» από τους Άραβες κατακτητές των Ιεροσολύμων για την αναγνώριση των δικαιωμάτων του Πατριαρχείου, άθλο που επανέλαβε αργότερα και ο Αθανάσιος Α’(1452 κ.εξ.), ο οποίος πήρε ανάλογο έγγραφο από τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄, τον Πορθητή της Βασιλεύουσας. Ο Πατριάρχης Γερμανός (1537-1579) οργάνωσε την Αγιοταφιτική Αδελφότητα προσδίδοντας της και ποιμαντικά καθήκοντα και βρήκε οικονομικούς πόρους για την αναστήλωση των προσκυνημάτων, ο Νεκτάριος (1661-1669) ίδρυσε κοινωφελή ιδρύματα και αντιμετώπισε αποτελεσματικά την επιθετικότητα των Λατίνων, ο Δοσίθεος Β’ (1669-1707) αναστήλωσε ναούς και αντιμετώπισε δραστικά και αποτελεσματικά τις λατινικές διεκδικήσεις το 1675, στην Ανδριανούπολη, μπροστά στον Μεγάλο Βεζύρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Καρά Μουσταφά. Κατά τη νεώτερη εποχή, σπουδαίο υπήρξε, μεταξύ άλλων, το έργο του Πατριάρχη Κυρίλλου Β’(1845-1872), που ίδρυσε ναούς, εκπαιδευτήρια, την Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού και το Μετόχιο το Παναγίου Τάφου στην Αθήνα, ενώ προάσπισε τα δίκαια του Γένους επί των προσκυνημάτων. Επίσης, σπουδαία μορφή αποτελεί και ο Πατριάρχης Τιμόθεος (1935-1955), με τις στέρεες σπουδές και το μεγάλο συγγραφικό έργο, που προασπίστηκε τα δίκαια του Πατριαρχείου κατά την ταραγμένη περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με το έργο, την προσπάθεια και την δια βίου αφιέρωση των Αγιοταφιτών, τόσο των επωνύμων όσο και των ανωνύμων, όσων τα ονόματα «Κύριος οίδεν», ο Πανίερος Ναός της Αναστάσεως και ο Πανάγιος Τάφος, αλλά και τα υπόλοιπα προσκυνήματα της Αγίας Γης, διατηρήθηκαν ανά τους αιώνες ορθόδοξα και ελληνικά. Αυτό οφείλει να το γνωρίζει καλά ο προσκυνητής που εισέρχεται σήμερα στο Ναό, αναλογιζόμενος ότι στην διαχρονική θυσία και στην σύγχρονη μας θυσιαστική προσφορά των κληρικών αυτών οφείλει τόσο την δυνατότητα να εκπληρώσει τον προσκυνηματικό πόθο του, όσο και την χαρά και υπερηφάνεια να βλέπει τα προσκυνήματα στην φύλαξη του ευσεβούς Γένους μας.
Πηγή Υλικού:
Μ.Γ. Βαρβούνη, Ο Πανάγιος Τάφος και ο Ναός της Αναστάσεως, Εκδόσεις Χελάνδιον, Αθήνα 2009, σ. 112-122
Επιλογή υλικού:
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου
Υπεύθυνη Υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον