Ο Προφήτης Ιωνάς, η "κολοκυθιά" και η παγκοσμιότητα του Θεού (21 Σεπτεμβρίου)

«οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ, πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ»

Ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ φεύγεις πάλαι,
Νῦν δὲ πρόσωπον, Ἰωνᾶ τούτου βλέπεις.

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Το διαχρονικό μήνυμα του Προφήτη Ιωνά

Το δικαίωμα στην πίστη, στον ένα και μοναδικό Θεό, δεν είναι προνόμιο ορισμένων λαών, φυλών ή εθνών, καταδυναστευομένων ή ελευθέρων ανθρώπων, ανδρών ή γυναικών, αφού σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο («οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ, πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ». 

Η απόλυτη θεοκεντρικότητα του Ιωνά, η άρνησή του για την παγκοσμιότητα του Θεού, τον μετατρέπει από εκπρόσωπο του Ισραηλιτικού λαού σε έναν ισχυρογνώμονα και στενόκαρδο εθνικιστή, ιδιότητες που τον αποτρέπουν από την παροχή βοήθειας στους συνανθρώπους του, επειδή ήταν ειδωλολάτρες, επειδή στο παρελθόν ήταν εχθροί της πατρίδας του και επειδή δεν ήθελε να χάσει το κύρος του και ν’ αποδειχθεί ψευδολόγος. 

• Τί αξίζει, λοιπόν, μία «κολοκυθιά» μπροστά στους ανθρώπους; 
• Τί αξίζει η ύλη μπροστά στις ανθρώπινες ψυχές; 
• Αξίζει να λυπάται κανείς για πράγματα που δεν μόχθησε, που δεν προσέφερε τίποτε για να τ’ αποκτήσει κι όταν τα χάνει «ἐν μιᾷ νυκτί» να θλίβεται μέχρι θανάτου; 

Ενώ δεν λυπάται, δεν θλίβεται για τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων, αντίθετα ικανοποιείται, λόγω του αχαλίνωτου εθνικισμού του και της μισαλλοδοξίας του! 

Στη ζωή όλων των ανθρώπων παρατηρείται το πλέον συνηθισμένο φαινόμενο της εναλλαγής και της αδιάκοπης μετάπτωσης από τη μία κατάσταση στην άλλη. Από τη μεγάλη χαρά στην αμέτρητη και απερίγραπτη λύπη, από την ευτυχία στη δυστυχία. Αντίβαρο στις έντονες εναλλαγές της ζωής μας είναι η ΑΓΑΠΗ. 

Η εποχή και ο βίος του προφήτη

Η λέξη προφήτης, ως απόδοση από το εβραϊκό Ναβί᾽, σημαίνει μιλάω με ενθουσιασμό εν ονόματι κάποιου άλλου και μάλιστα του Θεού, δηλ. είναι ο κήρυκας και διερμηνέας των βουλών Του. Τα ονόματα του προφήτη (Γιωνά = Περιστέρι) και του πατέρα του Αμαθί, πληροφορούμεθα από το μασωριτικό κείμενο, ενώ στους εβδομήκοντα (Ο΄) αναφέρεται Ιωνάς. Το προφητικό του έργο άρχισε επί βασιλείας Ιεροβοάμ Β΄ (βόρειο βασίλειο), όταν η Νινευή και κατ’ επέκταση η Ασσυρία βρίσκονταν σε μεγάλη ακμή (α΄μισό του 8ου αι. π.Χ.). Σκοπός του συγγραφέα του βιβλίου είναι, μέσω παραδειγμάτων και επιχειρημάτων, να δείξει ότι ο Θεός τιμωρεί μεν άμεσα αυτόν που θα παρακούσει την εντολή του, ταυτόχρονα δε ως πανάγαθος και φιλεύσπλαχνος «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι», μετά από ειλικρινή μετάνοια. Ο συγγραφέας, επομένως, προσπαθεί να καταπολεμήσει στενές ιουδαϊκές τάσεις και αντιλήψεις που επικρατούσαν κατά την μετά την Βαβυλώνια αιχμαλωσία εποχή, ότι δηλ. ο Θεός δεν ήταν αποκλειστικά εθνικός Θεός, των Ιουδαίων, αλλά προστάτης και βοηθός σε παγκόσμια κλίμακα. 

Η διδασκαλία του προφήτη είναι θεοκεντρική, για τον εθνικιστή δε, στενόκαρδο και ισχυρογνώμονα Ιωνά, ο Θεός είναι το παν και ο ίδιος ως εκπρόσωπος του ισραηλιτικού λαού, αντιτίθεται στον παγκόσμιο Θεό. 

Άλλωστε η άρνησή του να εκτελέσει την αποστολή που του ανατέθηκε από το Θεό, δηλ. να μεταβεί στη Νινευή και να κηρύξει την καταστροφή της για να σωθούν οι κάτοικοι, αλλάζοντας πορεία προς Θαρσίς, δείχνει την αποστροφή του γι’ αυτή την «πόλιν τήν μεγάλην». Η Νινευή υπήρξε για πολλά χρόνια το πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο των Ασσυρίων, γνωστή, σπουδαία πόλη, με πλούσια ιστορία και γεωγραφική, εμπορική και στρατηγική θέση. Διακρινόταν για την πολυτέλειά της, τον πλούτο, τα μεγαλοπρεπή και επιβλητικά ανάκτορα κ.λπ. Ήταν ειδωλολατρικό κέντρο και επικρατούσε θρησκευτική κατάπτωση και διαφθορά. Θεωρώντας ότι δεν υπήρχε σωτηρία για τους κατοίκους και φοβούμενος μήπως χαρακτηρισθεί ψευδοπροφήτης αποφάσισε «φυγεῖν καί πλεῦσαι εἰς Θαρσίς». Όμως, υπήρχε κι άλλος λόγος που κινήθηκε σε αντίθετη κατεύθυνση: οι Ασσύριοι ήταν εχθροί των Ισραηλιτών στο παρελθόν και τους είχαν ταλαιπωρήσει. 

Μετά την εξέμεση του προφήτη από το κήτος, ο Θεός του δίνει δεύτερη εντολή να πάει στη Νινευή, όπου και κήρυξε ότι σε σαράντα ημέρες η πόλη θα καταστραφεί και μάλιστα ήταν αρκετά δύσκολο για εκείνον διότι, αφ’ ενός μεν το ακροατήριο ήταν ειδωλολάτρες, αφ’ ετέρου δε κήρυξε στην αραμαϊκή την οποία μιλούσαν λίγοι κάτοικοι της Ασσυρίας, διότι η εβραϊκή ήταν άγνωστη σ’ αυτούς. Την αραμαϊκή γλώσσα μιλούσαν οι διπλωμάτες της εποχής εκείνης και οι ανήκοντες στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Οι Νινευίτες πίστεψαν στον Θεό, με προϋπόθεση για τη σωτηρία τους την μετάνοια και τη νηστεία. Συναισθάνθηκαν την ενοχή τους, εγκατέλειψαν τα ψευδή και μάταια είδωλα και ήλπισαν ότι είναι δυνατόν να αποτραπεί η καταστροφή («καί οὐ μη ἀπολώμεθα»). Η ενθάρρυνση για αλλαγή του τρόπου συμπεριφοράς τους ήταν η ελπίδα στον Θεό («ἀπέστρεψαν ἀπό τῶν ὁδῶν αὐτῶν τῶν πονηρῶν»). Εγκατέλειψαν την κακή συμπεριφορά τους έναντι του Θεού και των συνανθρώπων τους, ενώ ο Θεός ανεκάλεσε την καταδικαστική απόφασή του, ένδειξη της απεριόριστης αγάπης του για τον άνθρωπο.

Ο Ιωνάς και λυπήθηκε μέχρι θανάτου και εξοργίστηκε για τη σωτηρία των Νινευϊτών, όχι ως χαιρέκακος άνθρωπος, αλλά για το πώς θα παρουσιαζόταν στα μάτια των συγχρόνων του, ως ψευδοπροφήτης και ψευδολόγος, που αναστάτωσε μία ολόκληρη πόλη, αλλά και επειδή οι Ασσύριοι είχαν καταδυναστεύσει και λεηλατήσει τους Ισραηλίτες στο παρελθόν. Επομένως, η σωτηρία τους θα σήμαινε μία συνεχή απειλή εναντίον του λαού του. 

Παραπονείται, λοιπόν, και μελαγχολεί, και διαμαρτύρεται στο Θεό, δείχνοντας τη στενοκαρδία και τη μισαλλοδοξία του, βγαίνει από την πόλη και κατασκευάζει μία σκηνή για να παρακολουθήσει με προσοχή, ενδιαφέρον και ικανοποίηση τα φοβερά που θα συνέβαιναν στην πόλη, ενώ μία κολοκυθιά φύτρωσε (κατ’ εντολή Θεού) για τον προφυλάξει από ήλιο. Όμως, η χαρά του Ιωνά δεν κράτησε πολύ, διότι την επόμενη ημέρα η κολοκυθιά ξεράθηκε από ένα σκουλήκι που χτύπησε τη ρίζα της. Ο Ιωνάς λιποθύμησε από τον καυστικό άνεμο και τον δυνατό ήλιο και παρακαλούσε τον Θεό να πεθάνει. Εκείνος του απάντησε ότι «εσύ λυπήθηκες για την κολοκυθιά που δεν κόπιασες κι ούτε έκανες κάτι για να μεγαλώσει, εγώ λοιπόν δεν πρέπει να λυπηθώ για τη Νινευή, όπου κατοικούν πάνω από 120.000 άνθρωποι;». Δηλ. οι άνθρωποι που κατοικούσαν σ’ εκείνη τη πόλη είχαν αθάνατη ψυχή και οπωσδήποτε μεγαλύτερη αξία από τον υλικό και άλογο, έμψυχο και άψυχο κόσμο και δεν μπορούσε κανείς να την εξαγοράσει, κατά συνέπεια, και ένας μόνον άνθρωπος θα άξιζε περισσότερο από την κολοκυθιά του Ιωνά. 

Το τέλος της διήγησης είναι απότομο και προφανώς η σιωπή του Ιωνά δηλώνει ότι δέχθηκε το μάθημα από τον Θεό και ειρήνευσε.

Ελένη Δραμπάλα

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.

Σάλπιγξ εὔηχος, θείων κριμάτων, κόσμῳ πέφηνας, ἀναφωνοῦσα, Ἰωνᾶ τοῖς Νινευΐταις μετάνοιαν καὶ συσχεθεῖς ἐν τῷ κήτει προέγραψας, τὴν τοῦ Σωτῆρος τριήμερον ἔγερσιν ὅθεν πρέσβευε, δοθῆναι τοῖς σὲ γεραίρουσι, πταισμάτων ἱλασμὸν καὶ μέγα ἔλεος.