ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Τα λατομεία και ο Ακτίτης Λίθος

Ακτίτης Πειραϊκός Λίθος - Τα λατομεία της Πειραϊκής

Του Στέφανου Μίλεση

Η γνωστή μας Πειραϊκή (χερσόνησος) τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και λίγο παλαιότερα στις μέρες μας ονομάζονταν Ακτή. Ήταν ονομαστή για τα Λατομεία της, από τα οποία έβγαζαν το περίφημο Ακτίτη Λίθο, λευκόφαιου χρώματος, που σημαίνει λίθος εκ της Ακτής. Στην ουσία πρόκειται περί ενός είδους ασβεστόλιθου που οι ειδικοί τον ονομάζουν Μαργαϊκό Ασβεστόλιθο.

Πολλά έργα της αρχαίας εποχής είχαν οικοδομηθεί με τον λίθο αυτό μεταξύ άλλων και το αρχαίο τείχος του Πειραιά αλλά και διάσπαρτα μνημεία σε όλη την Αττική.

Τα αγκωνάρια του Πειραιά:

Με την ίδρυση του Δήμου Πειραιά και μετέπειτα οι πειραιώτες τα αποκαλούσαν τα "αγκωνάρια του Πειραιά". Ήταν γνωστά δε τα Λατομεία της Πειραϊκής που λειτουργούσαν μέχρι και την δεκαετία του '50 κατατρώγοντας στην ουσία τον περίφημο αυτό λίθο και χρησιμοποιώντας τον για οιανδήποτε κατασκευή στο όνομα του κέρδους. Τα ανοίγματα των λατομείων αυτών χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από το 1900 ώς σημεία που μαζεύονταν άτομα φυγόδικα, δραπέτες, ύποπτης ηθικής και κρύβονταν εντός αυτών, ενώ λίγο αργότερα στα ίδια σημεία γίνονταν ευρέως χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ήταν πολύ επικίνδυνο να διασχίσει κάποιος την Ακτή από την Έπαυλη του Σκουλούδη και μετά (σημερινό Νοσοκομείο Μεταξά) χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την ζωή του εξαιτίας των ατόμων αυτών.

Η ενοικίαση της Πειραϊκής:

Η τακτική που ακολουθούσε ο Δήμος ήταν απλή. Χώριζε όλο το μήκος της Πειραϊκής Χερσονήσου σε ζώνες με αριθμούς και την νοίκιαζε σε ιδιώτες με σκοπό την εξόρυξη. Για να καταλάβουμε τον συστηματικό βαθμό καταστροφής των αρχαίων τειχών που υπάρχουν κατά μήκος της ακτής αρκεί να σκεφτούμε ότι η ακτή ήταν χωρισμένη σε 150 ζώνες που τα ονόμαζαν "οικόπεδα". Κάθε ζώνη (οικόπεδο) ήταν και ένα λατομείο. Υπήρχαν λατομεία που απασχολούσαν μέχρι και 60 εργάτες έκαστο. Συχνά οι ενοικιαστές ιδιώτες έμπαιναν ο ένας στην ζώνη ενοικίασης του άλλου και η προσφυγή στα δικαστήρια ήταν δεδομένη. 

Η Πειραϊκή σε ζώνες προς ενοικίαση από το Δημόσιο προς ιδιώτες. Περισσότερες από 150 ζώνες (δηλαδή Λατομεία) κατέστρεφαν συστηματικά και για χρόνια τα αρχαία που βρίσκονται κατά μήκος της ακτής

Η εξόρυξη γίνονταν με φουρνέλα, ενώ από την ανυπαρξία εποπτικού ελέγχου πολλά αρχαία καταστρέφονταν, διαμελίζονταν προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σε οικοδομές.

"Διαθέτω 60 εργάτες εξόρυξης...σε όποια ποσότητα αγκωναριών θέλετε και σε όποιες διαστάσεις..."

Και φτάνουμε στο 1913 όπου η κατάσταση ήταν πλέον ανεξέλεκτη. Όποιος ήθελε, και διέθετε φουρνέλο μπορούσε να εξάγει Πειραϊκό Πέτρωμα. Η ασυδοσία ήταν τέτοια που όταν δεν έβρισκαν λίθους στην Ακτή, έβγαιναν και πάνω στον δρόμο ακόμα και στα λιγοστά σπίτια που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται. Προσέξτε την ανακοίνωση της Χωροφυλακής. Κάνει λόγο για παράνομες λατομήσεις οδών και μόνο. Τα υπόλοιπα επιτρέπονται....

Οι αστυνομικοί προσποιούνται αδυναμία διακρίσεως των δρόμων από τα οικόπεδα

Η καταστροφή αυτή συνεχίζονταν αδιάκοπα μέχρι και την δεκαετία του '60, όταν επιτέλους έγινε αντιληπτό ότι η ιστορία μετατρέπονταν σε υλικό οικοδομών.

Και στην αρχαιότητα βεβαίως υπήρχαν λατομεία στην περιοχή. Από τα λατομεία αυτά όμως προέκυψαν πολλά από τα μνημεία που προκαλούν παγκόσμιο θαυμασμό μέχρι σήμερα, ενώ ο ακτίτης λίθος χρησιμοποιήθηκε από τον Κόνωνα για την επανοχύρωση του Πειραιά (394 π.Χ.) έπειτα από την καταστροφή του παλαιότερου Θεμιστόκλειου τείχους.

Από την σελίδα του δημοσιογράφου και ερευνητή Κουτουζή (http://www.koutouzis.gr/periigites.htm) βρίσκουμε την αναφορά του περιηγητού Ντότγουελ ο οποίος αναφέρει για την Πειραϊκή:

«Όρατά είναι ακόμη πάνω στη χερσόνησο τα αρχαία λατομεία.Μερικά υπόγεια δωμάτια είναι λαξευμένα στο βράχο. Προς το παρόν αποτελούν καταφύγιο των ζώων, πού άλλοιώτικα, σ' αύτή τη γυμνή περιοχή, τη δίχως ίχνος σκιάς, θα ήταν εκτεθειμένα στην καυτή ατμόσφαιρα του καλοκαιριού. 

Τα λατομεία αυτά μοιάζουν σα μικρογραφία αν θελή­σεις να τα συγκρίνεις με τα θαυμάσια λατομεία των Συρακουσών. Φαίνεται, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ότι στον Πελοποννησιακό πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν σα φυλακές γιά τα πληρώματα τεσσάρων πλοίων των Συρακουσίων, πού είχε συλλάβει ό θρασύλλος - ανταποδίδοντας έτσι τη φυλάκιση των Αθηναίων στα λατομεία των Συρακουσών».

Αρχαίο Λατομείο στον Πειραιά (φωτογραφία από ΚΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων)

 Η κατάσταση μετά την δεκαετία του '60:

Και αν τα λατομεία τελικά σταμάτησαν να εγκληματούν την ιστορία, η κατάσταση δεν βελτιώθηκε γιατί αμέσως με το κλείσιμο, η λεηλασία συνεχίστηκε με την διαταγή επιχωμάτωσης (μπαζώματος δηλαδή) για εξεύρεση χώρων αναψυχής. 

Το 1968 ακολούθησε νέο μπάζωμα από τον Δήμο Πειραιά για την βελτίωση της παραλιακής λεωφόρου ενώ νέα μπαζώματα, ιδιωτικά αυτή την φορά για την κατασκευή βάσεων τραπεζοκαθισμάτων, τεντών και αλουμινοκατασκευών προς τέρψη των θαμώνων τοπικών ουζοκατασκευασμάτων και φρέσκων κατεψυγμένων θαλασσινών. 

Μόλις το 1982 όλη η Ακτή από τον παραλιακό δρόμο μέχρι την θάλασσα χαρακτηρίστηκε μνημείο ιστορικό αλλά ακόμα και με την απόφαση αυτή τα μαγαζιά που βρίσκονταν πάνω από τον δρόμο συνέχιζαν να μετατρέπονται σε παραλιακά με την τοποθέτηση τραπεζιών στην έναντι της παραλίας πλευρά. 

Ο Ακτίτης Λίθος σήμερα - η χρήση του - η ανεύρεσή του:

Θέατρο Διονύσου σε φωτογραφία του 1897 από την Γερμανική Αρχαιολογική Σχολή

Ο χρόνος δεν εξαιρεί φυσικά ούτε τις θαυμάσιες αρχαίες κατασκευές, ειδικά όταν αυτές καταπονούνται για λόγους τουριστικούς, περιβαντολογικούς ή λειτουργικούς όπως είναι τα αρχαία θέατρα που μέχρι σήμερα λειτουργούν ανεβάζοντας παραστάσεις. Πολλά πετρώματα των κατασκευών αυτών πρέπει να αντικατασταθούν και φυσικά για την αντικατάσταση απαιτείται ο περίφημος Ακτίτης πειραϊκός λίθος.Από που όμως σήμερα εξάγεται;

Από πληροφορία που μου έδωσε ο ερευνητής Δημοσθένης Μπούκης, εξάγεται από ένα μικρό λατομείο που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του "Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου". 

Ο Λίθος αυτός είναι προσφορά του ιδρύματος για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες που προκύπτουν όπως η συντήρηση του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού και του Διονυσιακού αρχαίου θεάτρου. Φυσικά εξάγεται σε πολύ μικρή ποσότητα και γιαυτό τον λόγο στην περίπτωση του Θεάτρου του Διονύσου επειδή οι απαιτήσει σε πέτρα είναι τεράστιες θα χρησιμοποιηθεί και άλλου είδους πέτρωμα. Ηδυνατότητα εξαγωγής Ακτίτη λίθου από το οικόπεδο του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος φυσικά είναι περιορισμένη και δεν καλύπτει τις ανάγκες αναστήλωσης των αρχαίων μνημείων.

ΠΗΓΗ: http://pireorama.blogspot.gr/2012/10/blog-post_20.html