Ο "σεβάσμιος" Ποσειδώνας και το δίδαγμα των μύθων του

"δεν πρέπει να ζητάμε από τους θεούς ή να τους υποσχόμαστε πράγματα που αγνοούμε τη φύση τους και την έκβασή τους"

Σε ιερατική στάση ο "σεβάσμιος" Ποσειδώνας με την τρίαινά του στηριγμένη στη γη.
 (Μελανόμορφος αμφορέας του 540-530 π.Χ., Παρίσι, Bibliotheque Nationale)

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ο Ποσειδώνας ονομαζόταν Πελαγαίος, κατά την ιδιότητά του ως θεού της στεριάς και της θάλασσας, των πόσιμων νερών, πηγών και ποταμών. Στο βιβλίο Ι του Παυσανία "Ελλάδος Περιήγησις" αναφέρεται ότι ο Ποσειδώνας ήταν ένας από τους επιστάτες του χρησμού στους Δελφούς πριν από τον Ολύμπιο Απόλλωνα. Μεταξύ τους υπήρξε στενή συνεργασία: ο μεν Δελφικός Απόλλωνας ενέκρινε την εγκατάσταση ανθρώπων στις αποικίες, ο δε Ποσειδών προσέφερε το εξαγνιστικό ύδωρ προκειμένου να ιδρυθεί η αποικία. Στην Ανάβαση του Ξενοφώντος αναφέρεται ότι περί το 400 - 399 π.Χ. ομάδα στρατιωτών τραγουδούσε παιάνα στον Ποσειδώνα, προκειμένου να τον εξευμενίσει, λόγω του ότι ο Ποσειδώνας προκαλούσε κάποιες μορφές νοητικής διαταραχής. Ακόμη, σε κείμενο του 400 π.Χ. του Ιπποκράτη για τις ιερές αρρώστειες, αναφέρεται ότι κατηγορήθηκε για κάποια είδη επιληψίας.

Ο Ποσειδώνας επιτίθεται με την τρίαινα κατά του Γίγαντα Εφιάλτη, ενώ ετοιμάζεται να του εκσφενδονίσει ένα μεγάλο κομμάτι γης, πιθανόν ένα νησί κατάμεστο από ζώα ξηράς και θάλασσας.
(Ερυθρόμορφος κρατήρας, του 480 π.Χ., Βιέννη, Kunsthistorisches Museum)

Οι μύθοι που αναφέρονται στον Ποσειδώνα δίνουν την αίσθηση ότι για τους αρχαίους θεωρείτο υπεύθυνος για διάφορα γεωλογικά και άλλα παρόμοια φαινόμενα.

1)  Γήινη επιφάνεια: διαμορφώνει βουνά, κοιλάδες, νησιά, πορθμούς, ισθμούς και ό,τι άλλο συσχετίζεται με το έδαφος. Σύμφωνα, πάντα, με τη μυθολογία, με τις ενέργειές του αυτές σχηματίζεται η Σαρδηνία, η Εύβοια, η Κύπρος, η Νίσυρος κ.ά., τα θεσσαλικά Τέμπη, ενώ πετρώνει και το καράβι των Φαιάκων στο λιμάνι, αποκλείοντας έτσι την πόλη από τη θάλασσα. 

2) Γεωλογικά φαινόμενα - Κατολισθήσεις, σεισμοί και καταποντισμοί, ρήγματα: Πραγματικά "τρέμουν" τα βουνά, η γη ταρακουνείται, προκαλεί τρόμο ακόμα και στον Άδη, η τρίαινά του κομματιάζει την Κω. Κι όλα αυτά, ως αποτέλεσμα των φυσιογνωμικών ιδιοτήτων που του αποδίδονταν, αφού ο Ποσειδώνας λατρευόταν ως "Γαίης κινητήρ", "Γαιήοχος", "Μοχλευτήρ", "Σεισίχθων", "Δαμασίχθων", "Ἐλασίχθων", "Ἑλελίχθων", "Ἐνοσίγαιος" κ.λπ. Έπρεπε, όμως, να τον εξευμενίσουν, επικαλούμενοι την προστασία του, προσδίδοντάς του ιδιότητες για τη σταθερότητα του εδάφους και για την ασφάλεια των κτισμάτων. Έτσι, λατρευόταν και ως "Ἑδραῖος", "Ἀσφάλειος", "Θεμελιοῦχος", "Τειχοποιός" κ.λπ. Δηλαδή, κλείνει τις πύλες του Κάτω Κόσμου και φυλακίζει τους Τιτάνες στα Τάρταρα, ενώ θεμελιώνει και χτίζει τα τείχη της Τροίας. 

3) Υδάτινο σύστημα: Αφορά την κίνηση των υδάτων πάνω και κάτω από την επιφάνειά της, τα ποτάμια, τις πηγές, τις λίμνες, πλημμύρες κ.λπ. Γι' αυτά τα φαινόμενα τον λάτρευαν ως "Κρηναῖο", "Πετραῖο", "Ἐπιλήμνιο" κ.λπ., ως τον θεό που με την τρίαινά του σχίζει τους βράχους και αναβλύζουν πηγές.

4) Θάλασσα: Οι δυνάμεις της είναι φοβερές και αδάμαστες για τον άνθρωπο και δημιουργούν απρόβλεπτους κινδύνους για τη ναυσιπλοΐα, έτσι ο Ποσειδώνας χαρακτηρίστηκε ως "Ἅλιος", "Ἐνάλιος" και "Ἁλιμέδων, "Θαλάσσιος και "Θαλασσομέδων", "Πελάγιος" και "Πελαγαῖος", "Πόντιος", "Βύθιος" και "Ἐπακταῖος", καθώς και "Μύχιος", "Ἴσθμιος", "Πόρθμιος", "Ναυμέδων" και "Ἀσφάλειος".

Από τη σχέση που είχε ο Ποσειδώνας με τη θάλασσα δίνεται η εξήγηση στο μύθο, το δελφίνι και τα κήτη. Tο δελφίνι συνδέεται με τα καλά νέα, ενώ τα κήτη με τις πλημμύρες και τις καταστροφές (Περσέας και Ανδρομέδα στην Αιθιοπία, Ηρακλής και Ησιόνη στην Τροία). 

Σύμφωνα με την ελληνική θεολογία, οι μύθοι του Ποσειδώνα προωθούν ένα δίδαγμα: δεν πρέπει να ζητάμε από τους θεούς ή να τους υποσχόμαστε πράγματα που αγνοούμε τη φύση τους και την έκβασή τους. 

Ελένη Δραμπάλα