ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ (Ιωσήφ του Παγκάλου)

Ακολουθία του Νυμφίου

Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός, καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα, ἀνάξιος δὲ πάλιν, ὃν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα. Βλέπε οὖν ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθής, ἵνα μῄ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς βασιλείας ἔξω κλεισθῇς, ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός, διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς.

Eἰς τὸν Πάγκαλον Ἰωσὴφ

Σώφρων Ἰωσήφ, δίκαιος κράτωρ ὤφθη,

Καὶ σιτοδότης, ὧ καλῶν θημωνία!

Ἕτεροι, εἰς τὴν ξηρανθεῖσαν Συκῆν

Τὴν Συναγωγήν, συκῆν Χριστός, Ἑβραίων,

Καρπῶν ἄμοιρον πνευματικῶν εἰκάζων,

Ἀρᾷ ξηραίνει, ἧς φύγωμεν τὸ πάθος.

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Σήμερα, αρχή των αγίων Παθών και στην Ορθόδοξη Εκκλησία, σύμφωνα με το τηρούμενο Μηνολόγιο, η Μεγάλη Δευτέρα αφιερώνεται στη μνήμη του Ιωσήφ, του επονομαζομένου "παγκάλου", υιού του Πατριάρχη Ιακώβ, ο οποίος έζησε αρκετούς αιώνες προ Χριστού, όμως το πρόσωπο αυτό της Παλαιάς Διαθήκης είναι τύπος του Χριστού, δηλ. προτυπώνει, προεικονίζει και συμβολίζει τον Χριστό. 

Ο πατέρας του τον αγαπούσε περισσότερο από τους άλλους γιούς του και γι’ αυτό του είχε χαρίσει έναν λαμπρό χιτώνα («Ἰακώβ δε ἠγάπα τόν Ἰωσήφ παρά πάντας τούς υἱούς αὐτοῦ ... ἐποίησε δέ αὐτῷ χιτῶνα ποικίλον» Γεν. λζ΄3). Αγαπητός Υιός του ουράνιου Πατέρα είναι και ο Χριστός, ο οποίος ως μονογενής είχε μοναδική «στολή», τη στολή της θεότητας. Ο Ιωσήφ γεύθηκε τον φθόνο των αδελφών του, έτσι και ο Χριστός γεύθηκε το μίσος και τον φθόνο των αρχιερέων και Φαρισαίων, αν και ο Πιλάτος γνώριζε ότι τον παρέδωσαν γι’ αυτό τον λόγο, για τον φθόνο, το γενεσιουργό πάθος που οδήγησε στις χριστοκτόνες ενέργειες. Τ’ αδέλφια του Ιωσήφ αποφάσισαν να τον σκοτώσουν («νῦν οὖν δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτόν καί ρίψωμεν αὐτόν εἰς ἕνα τῶν λάκκων» Γεν. λζ΄20), όπως ακριβώς αποφάσισαν και οι Ιουδαίοι την δολοφονία του Ιησού. Πούλησαν, λοιπόν, τον Ιωσήφ για 20 χρυσά νομίσματα στους Ισμαηλίτες και αυτός που το πρότεινε ήταν ο αδελφός του ο Ιούδας («καί παρεπορεύοντο οἱ ἄνθρωποι οἱ Μαδιηναῖοι ἔμποροι, καί ἐξείλκυσαν καί ἀνεβίβασαν τόν Ἰωσήφ ἐκ τοῦ λάκκου καί ἀπέδοντο τόν Ἰωσήφ τοῖς Ἰσμαηλίταις εἴκοσι χρυσῶν ...» Γεν. λζ΄28). 

Το πρόσωπο με το ίδιο όνομα ενήργησε και την προδοσία του Ιησού για 30 αργύρια. Ο Ιωσήφ υπέμεινε όλα τα μαρτύρια των αδελφών του και των Αιγυπτίων, οι μεν πρώτοι τον έριξαν σ’ έναν βαθύ λάκκο για να κατασπαραχθεί από τα θηρία, οι δεύτεροι δε τον έκλεισαν στη φυλακή σαν ένοχο, αφού πρώτα τον συκοφάντησαν. Ο Ιησούς έπαθε ως άνθρωπος και υπέφερε, βασανίστηκε από τους αδελφούς Ιουδαίους, οι οποίοι τελικά τον παρέδωσαν στους Ρωμαίους και με τη σειρά τους αυτοί τον βασάνισαν και τον φυλάκισαν σαν να ήταν κακούργος, ένας κοινός εγκληματίας και, τελικά, τον κατεδίκασαν στη θανατική ποινή της Σταυρώσεως. 

Όμως, ο Ιωσήφ από την ταπείνωση οδηγήθηκε στη δόξα, τον ανέστησε ο Φαραώ και τον έκανε άρχοντα σε όλη την Αίγυπτο («ἰδού καθίστημί σε σήμερον ἐπί πάσης γῆς Αἰγύπτου. καί περιελόμενος Φαραώ τόν δακτύλιον ἀπό τῆς χειρός αὐτού, περιέθηκεν αὐτόν ἐπί τήν χεῖρα Ἰωσήφ καί ἐνέδυσεν αὐτόν στολήν βυσσίνην ...» Γεν. μα΄41). Είναι η προτύπωση της ένδοξης Ανάστασης του Χριστού, όπου μετά το άγιο Πάθος ήλθε η Δόξα, μετά την Σταύρωση ήλθε η Ανάσταση. Η τελευταία προτύπωση του Ιωσήφ ως άρχοντα της Αιγύπτου είναι ότι έθρεψε τους πεινασμένους αδελφούς του, έγινε σιτοδότης. Ο Χριστός με τον ανεξάντλητο θείο Άρτο τον οποίο πότισε με το τίμιο Αίμα του τρέφει τους πιστούς με τη θεία Κοινωνία, που αποτελεί Άρτο Ζωής πνευματικής. 

Στην αποψινή Ακολουθία, ιδιαίτερη επίσης σημασία έχει το επεισόδιο με την αμαρτωλή σύζυγο του Πετεφρή, στις προκλήσεις και τις κολακείες της οποίας ο Ιωσήφ δεν ενέδωσε, ενώ φεύγοντας άφησε τα ρούχα του στα χέρια της, απαρνούμενος τη δουλεία της ψυχής και ελεύθερος από τον κλοιό της αμαρτίας («καί ἐπεσπάσατο αὐτόν τῶν ἱματίων λέγουσα· κοιμήθητι μετ’ ἐμοῦ, καί καταλιπών τά ἱμάτια αὐτοῦ ἐν ταῖς χερσίν αὐτῆς ἔφυγε καί ἐξῆλθεν ἔξω ...» Γεν. λθ΄12). 

Ο Ιωσήφ ως πάγκαλος, με την κρυστάλλινη αγνότητά του συμβολίζει κάθε νέο και νέα, επιδεικνύοντας σωφροσύνη σε στιγμές πειρασμών, ενώ η αγνότητα και η καθαρότητα της ψυχής είναι ο μεγάλος στόχος. 

ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ (Ευαγγέλια κατά Ματθαίον και κατά Μάρκον).

Η «αποξηρανθείσα συκή» της αποψινής Ακολουθίας, την οποία καταράσθηκε ο Κύριος και ξεράθηκε αμέσως («καί ἰδών συκῆν μίαν ἐπί τῆς ὁδοῦ ἦλθεν ἐπ’ αὐτήν, καί οὐδέν εὗρεν ἐν αὐτῇ εἰ μή φύλλα μόνον, καί λέγει αὐτῇ· μηκέτι ἐκ σοῦ καρπός γένηται εἰς τόν αἰῶνα. καί ἐξηράνθη παραχρῆμα ἡ συκῆ» Ματθ. κα΄19, Μαρκ. ια΄13), συμβολίζει αφ’ ενός μεν τη Συναγωγή των Εβραίων, από την οποία ελλείπουν οι πνευματικοί καρποί, αφ’ ετέρου τους ανθρώπους που στερούνται πνευματικών καρπών. 

Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Μάρκο, η συκή ξηράθηκε, από τη ρίζα της («καί παραπορευόμενοι πρωΐ εἶδον τήν συκῆν ἐξηραμμένην ἐκ ριζῶν» Μαρκ. ια΄20), ενώ οι μαθητές έκθαμβοι από το θαύμα αυτό δεν ζητούσαν να μάθουν την βαθύτερη έννοιά του, αλλά είχαν την απορία («πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ;» Ματθ. κα΄20). 

Έτσι, ο Ιησούς τούς δίδαξε τη Δύναμη της Πίστεως, μέσω της οποίας ο άνθρωπος μπορεί να φθάσει σε απίστευτα κατορθώματα («Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν καὶ μὴ διακριθῆτε, οὐ μόνον τὸ τῆς συκῆς ποιήσετε, ἀλλὰ κἂν τῷ ὄρει τούτῳ εἴπητε, ἂρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, γενήσεται·» Ματθ. κα΄21). 

Ἀπολυτίκιον

Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός, καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα, ἀνάξιος δὲ πάλιν, ὃν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα. Βλέπε οὖν ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθής, ἵνα μῄ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς βασιλείας ἔξω κλεισθῇς, ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός, διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς.

Κοντάκιον

Ἦχος πλ. δ'. Ὡς ἀπαρχὰς.

Ὁ Ἰακὼβ ὠδύρετο, τοῦ Ἰωσὴφ τὴν στέρησιν, καὶ ὁ γενναῖος ἐκάθητο ἅρματι, ὡς βασιλεὺς τιμώμενος· τῆς Αἰγυπτίας γὰρ τότε ταῖς ἡδοναῖς μὴ δουλεύσας, ἀντεδοξάζετο παρὰ τοῦ βλέποντος τὰς τῶν ἀνθρώπων καρδίας, καὶ νέμοντος στέφος ἄφθαρτον.

Κάθισμα

Ἦχος α'. Τὸν τάφον σου Σωτὴρ.

Τὰ Πάθη τὰ σεπτά, ἡ παροῦσα ἡμέρα, ὡς φῶτα σωστικά, ἀνατέλλει τῷ Κόσμῳ· Χριστὸς γὰρ ἐπείγεται, τοῦ παθεῖν ἀγαθότητι, ὁ τὰ σύμπαντα, ἐν τῇ δρακὶ περιέχων, καταδέχεται, ἀναρτηθῆναι ἐν ξύλῳ, τοῦ σῶσαι τὸν ἄνθρωπον.

Ἕτερον Κάθισμα

Ἦχος α'. Τὸν τάφον σου Σωτὴρ.

Ἀόρατε Κριτά, ἐν σαρκὶ πῶς ὠράθης, καὶ ἔρχῃ ὑπ' ἀνδρῶν, παρανόμων κτανθῆναι; ἡμῶν τὸ κατάκριμα, κατακρίνων τῷ πάθει σου. Ὅθεν αἴνεσιν, μεγαλωσύνην καὶ δόξαν, ἀναπέμποντες, τῇ ἐξουσίᾳ σου Λόγε, συμφώνως προσφέρομεν.

Ἕτερον Κάθισμα

Ἦχος πλ. δ'. Τὴν Σοφίαν, καὶ Λόγον.

Τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου τὰς ἀπαρχάς, ἡ παροῦσα ἡμέρα λαμπροφορεῖ. Δεῦτε οὖν φιλέορτοι, ὑπαντήσωμεν ᾄσμασιν· ὁ γὰρ Κτίστης ἔρχεται, σταυρὸν καταδέξασθαι, ἐτασμούς καὶ μάστιγας, Πιλάτῳ κρινόμενος· ὅθεν καὶ ἐκ δούλου ῥαπισθεὶς ἐπὶ κόρης· τὰ πάντα προσίεται, ἵνα σώσῃ τὸν ἄνθρωπον. Διὰ τοῦτο βοήσωμεν· Φιλάνθρωπε Χριστὲ ὁ Θεός, τῶν πταισμάτων δώρησαι τὴν ἄφεσιν, τοῖς προσκυνοῦσιν ἐν πίστει, τὰ ἄχραντα Πάθη σου.

Ὁ Οἶκος

Ἐπὶ τῷ ὀδυρμῷ νῦν προσθήσωμεν ὀδυρμόν, καὶ ἐκχέωμεν δάκρυα, μετὰ τοῦ Ἰακὼβ συγκοπτόμενοι, Ἰωσὴφ τὸν ἀοίδιμον καὶ σώφρονα, τὸν δουλωθέντα μὲν τῷ σώματι, τὴν ψυχὴν δὲ ἀδούλωτον συντηροῦντα, καὶ Αἰγύπτου παντὸς κυριεύσαντα. Ὁ Θεὸς γὰρ παρέχει τοῖς δούλοις αὐτοῦ, στέφος ἄφθαρτον.

Ελένη Δραμπάλα