Ελένη Δραμπάλα
Ἀρρηφόρια: μία από τις κυριώτερες αθηναϊκές εορτές θρησκευτικού περιεχομένου
 |
| Η σκηνή του πέπλου από τον Παρθενώνα Βρετανικό Μουσείο Λονδίνου |
Απ' όλη την Ελλάδα είναι γνωστές πολλές θρησκευτικές εορτές, όμως περισσότερες πληροφορίες διασώθηκαν για τις αθηναϊκές εορτές, διότι εκτός από τις μαρτυρίες των επιγραφών, υπάρχουν και οι φιλολογικές πηγές που αναφέρονται σ' αυτές. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι Διονυσιακές, τα Παναθήναια, τα Αρρηφόρια και τα Θεσμοφόρια.
Τα Ἀρρηφόρια εορτάζονταν προς τιμήν της Αθηνάς, διατηρώντας μέχρι τους τελευταίους αιώνες της αρχαιότητας τον θρησκευτικό τους χαρακτήρα, σε αντίθεση προς τα Παναθήναια και τα μεγάλα Διονύσια.
Το όνομα "Ἀρρηφόρια" είναι συγκεκομμένος τύπος του "ἀρρητοφόρια", που σημαίνει μεταφορά αρρήτων αντικειμένων (απορρήτων ή κρυφών), ενώ αρχαίοι σχολιαστές αναφέρουν αυτή την ερμηνεία, όπως και τον πλήρη όρο "ἀρρητοφόρια". Η μυστική μεταφορά γινόταν τον μήνα Σκιροφοριώνα (Ιούνιο - Ιούλιο) την νύκτα, από δύο μικρά κορίτσια που ονομάζονταν αρρηφόροι (σπανιώτερα ἑρρηφόροι ή ἑρσηφόροι), που ως αρρηφόροι, εκλέγονταν παρθένες προερχόμενες από διακεκριμένες αθηναϊκές οικογένειες σε ηλικία 7 - 11 ετών, δηλ. όχι πολύ μικρές, διότι έπρεπε να φέρουν εις πέρας ιεροπραξίες. Αλλά και να μην έχουν περάσει και την ηλικία της αθωότητας, διότι τότε οι ιεροπραξίες έμεναν ατελεσφόρητες). Όσο για την προσφορά του πέπλου της Αθηνάς, εκλέγονταν δύο μικρά κορίτσια της ίδιας ηλικίας, που κι αυτά ονομάζονταν αρρηφόρες.
Τα δύο κορίτσια των Αρρηφορίων έπρεπε να ζήσουν κοντά στην Αθηνά για ορισμένο χρονικό διάστημα πριν την εορτή, οπότε εγκατέλειπαν το σπίτι τους και πήγαιναν στον λεγόμενο "οἶκο τῶν ἀρρηφόρων", ένα μικρό σπίτι πλάι στο ναό της Πολιάδος Αθηνάς, κοντά στο Ερέχθειο, με περιφραγμένη αυλή, όπου εκεί περνούσαν την ημέρα τους παίζοντας με τόπι. Από αυτό το τόπι, η αυλή ονομαζόταν "σφαιρίστρα τῶν ἀρρηφόρων".
Η τελευταία ημέρα παραμονής τους στο σπίτι, ήταν η ημέρα της εορτής: η ιέρεια της Αθηνάς παρέδιδε τη νύκτα στις δύο αρρηφόρες τα μυστικά αντικείμενα καλά περιτυλιγμένα, τα οποία έπρεπε -χωρίς να τα δουν ούτε να ξέρουν τί είναι, κρατώντας τα σκεπασμένα στο κεφάλι τους- να κατέβουν την παρά τον οίκο των αρρηφόρων κρυφή σκάλα και να τα φέρουν σε υπόγειο χώρο, κοντά στο ιερό της ἐν κήποις Αφροδίτης. Εκεί παρέδιδαν τα ιερά και έπαιρναν άλλα, κατά τον ίδιο τρόπο τυλιγμένα, και τα έφερναν στην Ακρόπολη.
Τα πρώτα ιερά αντικείμενα δεν είχαν ετοιμασθεί από την ιέρεια της Αθηνάς που τα παρέδιδε στις αρρηφόρες, αλλά από άλλα πρόσωπα. Η ιέρεια τα παρέδιδε χωρίς να τα δει. Από τη στιγμή, που οι ιέρειες παρέδιδαν τα νέα ιερά, η θητεία τους έληγε και έπρεπε να εγκαταλείψουν τον οίκο των αρρηφόρων και ν' αντικατασταθούν από άλλα κορίτσια.
Στην εορτή αυτή διατηρήθηκε παλαιό αγροτικό δρώμενο, που αποσκοπούσε στην προαγωγή της βλάστησης, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι για να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα αυτό το δρώμενο, έπρεπε όλα όσα γίνονταν να μείνουν μυστικά. Δηλαδή, κανείς δεν έπρεπε να ξέρει τί ήταν τα ιερά, η μεταφορά τους έπρεπε να προστατευθεί από το σκοτάδι της νύκτας, η κάθοδος από την Ακρόπολη έπρεπε να γίνει από την πιο κρυφή σκάλα και να αποφευχθεί η συνάντηση με άλλους ανθρώπους.
Ένα παλιό σχόλιο, φαίνεται πως ανταποκρίνεται στην αλήθεια, βεβαιώνοντας ότι τα μεταφερόμενα "ἄρρητα ἱερά" ήταν απομιμήσεις φιδιών και φαλλών από ζυμάρι και μαζί μ' αυτά έβαζαν και κλαδιά κουκουναριάς ("τῆς κώνου θαλλούς, διά τό πολύγονον τοῦ φυτοῦ"). Οι Αθηναίοι πίστευαν ότι τα αντικείμενα αυτά, μετά τις ειδικές ιερουργίες, εξασφάλιζαν την ευφορία των καρπών.
Σε στενή σχέση με την Αθηνά Πολιάδα βρίσκονταν οι λατρευόμενες πλάι στο ναό της Κεκροπίδες, Έρση, Άγλαυρος και Πάνδροσος, ενώ όπως δείχνουν τα ονόματά τους ήταν θεότητες της υγρασίας και της βλάστησης. Το ιερό τους, που λεγόταν Πανδρόσειον, ήταν στα δυτικά του Ερεχθείου και, επομένως, πολύ κοντά στο οίκημα των αρρηφόρων. Πάντως, φαίνεται ότι οι αρρηφόρες ήταν επιφορτισμένες και με τη λατρεία των κορών αυτών του Κέκροπος. Σχετικοί με την Αθηνά μύθοι αναφέρουν για τη μυστική κίστη με τον Εριχθόνιο που την είχε εμπιστευθεί σ'αυτές η θεά, με την εντολή να μην την ανοίξουν, ούτε να δουν το περιεχόμενό της.
 |
| Σπήλαιο της Αγλαύρου |
Χάρη των Κεκροπιδών, οι αρρηφόρες έκαναν μία άλλη μυστική προσφορά, που λεγόταν "δειπνοφορία", δηλαδή μετέφεραν "δεῖπνα ταῖς Κέκροπος θυγαγράσιν Ἕρσῃ, Πανδρόσῳ καί Ἀγλαύρῳ", κατά φιλολογική μαρτυρία. Οι φιλολογικές πηγές δίνουν σ' αυτές τα ονόματα "ἑρσηφόροι" ή "ἑρρηφόροι" ή "ἐρρηφόροι" και στην τελετή το όνομα Ἑρσηφόρια ή Ἑρρηφόρια ή Ἐρρηφόρια (η ιεροπραξία "ἑρσηφορία" - "ἐρσηφορία")
Επιγραφικά μαρτυρούνται "ἑρσηφόροι" και παρθένος "ἑρρηφορήσασα Ἀθηνᾷ Πολιάδι καί Πανδρόσῳ".
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Κλασσικός Ελληνισμός (2), Τόμος Γ2, Αθήνα 2000, σ.σ. 252-257.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
αβαγνον