ΙΣΛΑΜ - ΜΕΡΟΣ Α΄: Η σημασία των όρων "ορθοδοξία", "πλειονότητα", "μειονότητα" στο Ισλάμ

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα


Βλ. Ισλάμ ΜΕΡΟΣ Β΄
Βλ. Ισλάμ ΜΕΡΟΣ Γ΄

Η σημασία των όρων «ορθοδοξία», «πλειονότητα», «μειονότητα» στο Ισλάμ

Το Ισλάμ είναι η τέταρτη κατά σειρά προφητική μονοθεϊστική θρησκεία, μετά τον Παρσισμό (θρήσκευμα των Ινδών οπαδών του Ζωροαστρισμού), Ιουδαϊσμό και Χριστιανισμό, που αναδείχθηκε σε παγκόσμια θρησκεία στην ίδια γεωγραφική περιοχή που ανεφύησαν και οι προηγούμενες. Χώρα προέλευσής του είναι η αραβική χερσόνησος. Σε σχέση με τον όρο «ορθοδοξία» παρουσιάζει μία ιδιοτυπία, που όμως δεν έχει την ίδια σημασία με την χριστιανική θεολογική ορολογία. Η ακριβής σημασία του όρου είναι η κατοχή αναντιρρήτων ή ορθών παραστάσεων πίστεως. Πέραν, δηλαδή, της αποδοχής της Sahada (ισλαμική ομολογία πίστης) ή ομολογίας πίστεως, ουδέποτε η ορθότητα διανοητικής πίστεως υπήρξε κριτήριο απόφασης ισλαμικής υπηκοότητας ή ταυτότητας. Και αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό, αν λάβουμε υπόψη ότι το Ισλάμ, σε αντίθεση προς τη χριστιανική Εκκλησία, δεν είχε τον μηχανισμό εκείνο των Οικουμενικών Συνόδων, διά των οποίων θα καθόριζε αυθεντικά την ορθότητα της δογματικής – θεωρητικής του διδασκαλίας.

Επί τη βάσει, όμως, της τυπικής ισλαμικής διαδικασίας, της ijma, της κοινής συναίνεσης των διδασκάλων, επετεύχθη μία εκτενής συμφωνία, ιδιαίτερα μετά το 1.000 μ.Χ., με την οποία κατέστη δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ο όρος «ορθοδοξία», όχι ως πραγματικότητα, αλλά ως ορθότητα, ανταποκρινόμενη μόνον σε πρακτικά θέματα και όχι σε δογματικά – θεωρητικά προβλήματα, εν τη εννοία των σουννιτών. Ήδη, μετά τον θάνατο του al-Asari (ισλαμιστής θεολόγος, οπαδοί του οι γνωστοί Ασαρίτες) το 935 μ.Χ., όταν οι χαναφίτες, χανμπαλίτες και ασαρίτες (θεωρητικές – δογματικές σχολές του Ισλάμ) προσεγγίζονταν μεταξύ τους, δεν ήταν έτοιμοι να χαρακτηρισθούν ως σουννίτες[1].

Σε κάθε περίπτωση, στην εννοιολογική εξέλιξη του Ισλάμ, είναι ευδιάκριτο ότι δεν υπάρχει καθορισμένη διάκριση μεταξύ «ορθοδοξίας» και «αίρεσης», με την δική μας συνήθη ορολογία. Αιτία είναι η σχετική αοριστία και απλότητα της ισλαμικής δογματικής, χρησιμοποιούν δε αντ’ αυτού του όρου, ένα άλλο χαρακτηριστικό, το οποίο περιλαμβάνει την «πλειονότητα», δηλ. τον ισλαμικό όρο «amma» ή την «μειονότητα», δηλ. τον ισλαμικό όρο «hassa». Ο πρώτος όρος επιφυλάσσεται για το πλήθος και ο δεύτερος για την αφρόκρεμα, την «ελίτ»[2].

Αγία Σοφία - Κωνσταντινούπολη (λέξη Αλλάχου = ο Θεός, σε αραβική γραφή)

Αυτά τα διαφορετικά γνωρίσματα «πλειονότητα», «μειονότητα», «πλήθος», «ελίτ», χρησιμοποιούνται ως πρωτεύουσα κατηγορία, όχι μόνον επειδή ο όρος «amma» = πλειονότητα, υποδεικνύει δήθεν του σουννίτες και ο «hassa» = μειονότητα, τους σιίτες, ΑΛΛΑ, διότι έτσι εξασφαλίζεται η εμπιστοσύνη και η μεγάλη πιστότητα πάνω στα ιστορικά ισλαμικά δεδομένα. Είναι, επομένως, καταφανές ότι οι ισλαμιστές αποφεύγουν την χρήση όρων και «σχημάτων», τα οποία δεν αποπνέουν ισλαμική χροιά.

Το ορθόδοξο Ισλάμ ασκεί σκληρή πολεμική ενάντια οποιασδήποτε αυθαίρετης υποκειμενικής γνώμης, η οποία δεν θεμελιώνεται πάνω στις πηγές της θρησκευτικής ζωής, ενώ θεωρεί χείριστο πράγμα τους νεωτερισμούς, τους οποίους εξισώνει με αίρεση, πλάνη και ακολασία. Στο Ισλάμ, η ορθοδοξία διασφαλίζεται με την απαγόρευση οποιασδήποτε προσθήκης ή εισαγωγής νέας συνήθειας στην sunna (= παράδοση), το δοχείο της ισλαμικής αλήθειας, ενώ καταδικάζει οποιονδήποτε νεωτερισμό αντίθετο στο Κοράνι, τη sunna και τη συναίνεση των θρησκευτικών νομοδιδασκάλων. Οποιαδήποτε συζήτηση, πολεμική, φιλονικεία, επιστημονική έριδα και αμφισβήτηση θεωρείται νεωτερισμός, που αντιστρατεύεται την αυθεντία της sunna, η οποία sunna θεμελιώνεται και ταυτίζεται προς την «ορθόδοξη» μουσουλμανική κοινότητα, τον ΑΛΑΝΘΑΣΤΟ οργανισμό της αλήθειας.

Πάντως, παρουσιάζει ενδιαφέρον η ως δόγμα καθορισθείσα διδασκαλία περί του ΑΛΑΘΗΤΟΥ της κοινής συναίνεσης και η οποία έλαβε ανυπολόγιστη σημασία για το Ισλάμ. Φέρεται ο ίδιος ο Μωάμεθ ότι προσδιόρισε το αλάθητο της κοινότητας, με την ρήση του «η κοινότης μου δεν θα συμφωνήση εις ουδεμίαν πλάνην», θεμελιώνοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, όλους τους αναγνωρισμένους νομοδιδασκάλους της κοινότητας σε έναν ΑΛΑΝΘΑΣΤΟ οργανισμό. Και εδώ, βέβαια, υπάρχει ο αντίποδας της χριστιανικής ρωμαιοκαθολικής διδασκαλίας περί του αλαθήτου του πάπα.

Ένα από τα σύμβολα του Ισλάμ.
Η λέξη "Ο Θεός" (= Αλλάχου) σε αραβική
καλλιγραφική γραφή.

Τέλος, στο Ισλάμ διακρίνονται τέσσερεις κατευθύνσεις διδασκαλίας διαφόρων ασκήσεων ή σχολών δικαίου, όπως των μαλικιτών, των χαναφιτών, των σαφιιτών και των χανμπαλιτών. Και οι τέσσερεις αυτές σχολές δικαίου είναι ορθόδοξες και δεν αποτελούν αιρέσεις, με την συνήθη ορολογία, αλλά αποτελούν κατευθύνσεις στις οποίες έπρεπε μέχρι πρότινος να ανήκει καθένας σουννίτης μουσουλμάνος. Το γεγονός είναι ότι στο Ισλάμ, όχι μόνον οι αυστηρά πιστοί, οι σκληροτράχηλοι, αλλά και οι φιλελεύθεροι στην υπηρεσία της ορθοδοξίας τους, επιδιώκουν και θέλουν να διαφυλάξουν την ουσία της δογματικής τους διδασκαλίας[3].   

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

---

[1]  W.Montgomery Watt, M.Marmura, Der Islam, II Politische Entwicklungen und theologische Konzepte, Kohlhammer Verlag, Stuttgart, εν Christel Matthias Schröder (εκδ.), Die Religiomen der Menschheit, τ. 25/2, 1985, xix-xx.

[2] Blancamaria Scarzia Amoretti, “Die historische Entwicklung der Sekten im Islam” εν Christel Matthias Schröker (εκδ.), Die Religionen der Menschheit, Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1990, σ.101.

[3] Διονυσίου Γ. Δακουρά, Συγκριτική Θρησκειολογία, εκδ. ΕΝΝΟΙΑ, Αθήνα 2007, σ.σ. 21-29.