Παρασκευή 30 Μαΐου 2014

«Άγνωστος»(;) Υπόγειος Πειραιάς: Όταν οι λέξεις δηλώνουν κάτι λιγότερο…

Τελευταία, παρατηρήθηκε στο διαδίκτυο η ευρεία αναδημοσίευση παλαιότερης αρθρογραφίας (2002) σχετικής με τον «Υπόγειο Πειραιά», με κύριο σκοπό -ελλείψει άλλου υλικού- ανάλογο των αντίστοιχων δημοσιευμάτων για την «Υπόγεια Αθήνα», δηλαδή τον εντυπωσιασμό μιας μεγάλης μερίδας αναγνωστών με ενδιαφέροντα γενικά. Είναι κατανοητό βέβαια ότι οι δημοσιεύσεις αυτές δεν έγιναν με ευθύνη του αρθρογράφου, αλλά αυθαίρετα. Στη συγκεκριμένη αρθρογραφία, αναφέρονται γενικώς και ενίοτε ασαφώς και με ύφος συνομωσιολογικό, μερικά από τα πιο γνωστά και προσβάσιμα υπόγεια σημεία ενδιαφέροντος του Πειραιά, κάποιες μαρτυρίες, ερμηνείες, απόψεις κ.ά.

Το πειραϊκό αστικό περιβάλλον όμως, όπως διαπιστώνεται συνεχώς, διαθέτει και πολλά «μυστικά» (ακόμη) που αφορούν υπόγειους χώρους, για τα οποία οι βιβλιογραφικές ή οι διαδικτυακές αναφορές είναι ελάχιστες. Περιλαμβάνουν άγνωστα και γνωστά χαμένα σπήλαια, υπόγειες στοές και βαθιά πηγάδια σχετικά με το αρχαίο σύστημα ύδρευσης της πόλης, ίσως κάποιες γαλαρίες εξόρυξης και διαφυγής, άγνωστα υδραγωγεία, αρχαίες δεξαμενές και άλλα υδραυλικά έργα, πλήθος λαξευμένων θαλάμων διαφόρων χρήσεων, ορύγματα, κρύπτες και υπόγεια εκκλησιών, αρχαίες οικίες, τα τείχη, τάφους, και τέλος -από την σύγχρονη εποχή- υπόγεια καταφύγια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πολλά από αυτά τα συνήθως εντυπωσιακά και άγνωστα στους πολλούς υπόγεια έργα, δεν είναι προσβάσιμα στις μέρες μας, ή είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσεγγιστούν. Εμείς έχουμε ήδη επισκεφτεί κάποια, και εν καιρώ θα προσπαθήσουμε περισσότερα, ώστε να τα παρουσιάσουμε μελλοντικά μέσα από αυτό το ιστολόγιο, όπως βέβαια και άλλα εκ των πολύ γνωστών (π.χ. Σηράγγειον).

Στην παρούσα ανάρτηση τώρα, θα σας ξεναγήσουμε σε ένα από τα αντιαεροπορικά καταφύγια του κεντρικού Πειραιά, που είναι ελάχιστα γνωστό, τουλάχιστον στο εσωτερικό του!

ΓΙΑ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΘΕΜΑ: "διαβάστε περισσότερα"

Το κομβικό σημείο (Καστέλα) στο οποίο βρίσκεται η κύρια είσοδος (υπάρχει και δεύτερη, μυστική) έχει εξάψει τη φαντασία πολλών, που μιλούν για δίκτυα υπογείων στοών που υποτίθεται πως ξεκινούν από τον κεντρικό διάδρομό του και καταλήγουν στον Προφήτη Ηλία, για εισόδους που παρακολουθούνται κ.λπ. Είναι όμως έτσι, ή μήπως η πραγματικότητα διαφέρει;

Ο λόφος Μουνιχίας & το χαμένο σπήλαιο Αρετούσας

Αρχικά, να βεβαιώσουμε ότι οι χώροι του καταφυγίου εκτείνονται τοπικά, και δεν καταλήγουν στον λόφο του Προφήτη Ηλία, ούτε και σε καμία άλλη περιοχή. Στον συγκεκριμένο λόφο υπάρχει άλλο υπόγειο καταφύγιο που επίσης δεν καταλήγει σε άλλη τοποθεσία. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν λόφος Μουνιχίας και ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη, ενώ συμπεριλάμβανε και την αρχαία ακρόπολη του Πειραιά. Στον λόφο Προφ. Ηλία ή Μουνιχίας λοιπόν, υπήρχε πληθώρα λαξευμένων θαλάμων οικιών (θεόσπιτα) ή τάφων, αρχαίων υπογείων στοών και φρεάτων (υδραγωγείο), και το χαμένο τεχνητό αρχαίο σπήλαιο (όρυγμα) της Αρετούσας.

Αν και πολύ κοντά, δεν είναι η είσοδος προς το χαμένο σπήλαιο Αρετούσας...

Κατά καιρούς αναφέρουν σαν είσοδό του, είτε τις χτισμένες προσβάσεις των θαλάμων, είτε την είσοδο στην δεξαμενή του υδραγωγείου, ή ακόμη περισσότερο μια δίφυλλη μεταλλική πόρτα επί της Ρήγα Φεραίου. Τίποτα από τα παραπάνω όμως δεν είναι η είσοδος της Αρετούσας, η οποία μπαζώθηκε το 1926 κατά τη διαπλάτυνση του δρόμου, αποκλείοντας δια παντός την είσοδο στο εσωτερικό, που παραμένει άγνωστο, ανεξερεύνητο και αχαρτογράφητο. Αφήνουμε όμως το θέμα αυτό (θα επανέλθουμε σε επόμενη ανάρτηση), για να επισκεφτούμε τώρα το διώροφο εγκαταλειμμένο καταφύγιο της Καστέλας.

Στο εσωτερικό του καταφυγίου της Καστέλας

Είναι ένα ακόμη πειραϊκό καταφύγιο, κρυμμένο στο κέντρο της Καστέλας, που φαίνεται να έχει κατασκευαστεί την εποχή του Μεταξά. Η ιδιαιτερότητά του είναι η εξής: είναι ισόγειο διώροφο, αλλά και υπόγειο ταυτόχρονα, έχοντας κατασκευαστεί στα πρανή ενός υψώματος. Μπαίνοντας από την κύρια είσοδο (πρόποδες) ανεβαίνουμε στο β΄ όροφο, όπου υπάρχει δεύτερη (μυστική) έξοδος στην κορυφή του λόφου. Για το επίπεδο της κορυφής όμως, και από τη δεύτερη αυτή είσοδο, το καταφύγιο είναι υπόγειο! Η διαφορά των δύο επιπέδων είναι 14 μέτρα, των οποίων η εξωτερική επιφάνεια καλύπτεται από χτιστό πέτρινο τοίχο. Από το ίδιο υλικό και με τον ίδιο τρόπο, έχουν επενδυθεί και οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων.

Ο διάδρομος που ανοίγεται πίσω από τα κάγκελα της σκουριασμένης σιδερένιας πόρτας οδηγεί στους εσωτερικούς χώρους, ενώ στον αριστερό τοίχο υπάρχει παλαιός μετρητής παροχής ηλεκτρικού.

Το συγκεκριμένο καταφύγιο καλύπτει μικρή επιφάνεια (γι’ αυτό και διώροφο) σε σύγκριση με εκείνο του Προφήτη Ηλία (που θα παρουσιάσουμε μια επόμενη φορά) αλλά διαθέτει υδραυλικές εγκαταστάσεις και ρεύμα (βρύσες, τουαλέτες, φωτισμός), που βρίσκονται σε πολύ κακή όμως κατάσταση σήμερα, ερειπωμένα και κατεστραμμένα.

Διάδρομος Α

Πόρτα Β

Θάλαμος Γ

Θάλαμος Γ (κοιτάζοντας πίσω)

Θάλαμος Δ

Ανεβαίνοντας στο δεύτερο όροφο

Σκάλες συνδέουν τα δύο κύρια επίπεδα μεταξύ τους, αλλά και άλλους συγκεκριμένης σημασίας χώρους του επάνω ορόφου, που βρίσκονται λίγο ψηλότερα (WC, δεξαμενή νερού). Στον ίδιο χώρο, η μυστική είσοδος προφυλάσσεται από μια σκουριασμένη σιδερένια καταπακτή που προσεγγίζεται από μεταλλικά σκαλοπάτια σχήματος “Π” στερεωμένα στον τοίχο, ενώ ένας άλλος διάδρομος (Η) οδηγεί σε χτισμένο τοίχο νεώτερης κατασκευής (Κ), ο οποίος θα μπορούσε να φράσσει κάποια έξοδο που ίσως σχετίζεται με κάποιο εκ των υπερκείμενων σπιτιών της περιοχής. Η μεγαλύτερη έκπληξη κατά την επίσκεψή μας, ήταν μια παλαιά σκουριασμένη μεταλλική πόρτα (Θ) με κεντρικό περιστροφικό μηχανισμό ασφαλείας που θύμιζε θάλαμο υποβρυχίου, η οποία μας ταξίδεψε σε άλλες εποχές…

Οι σκάλες ανόδου μπροστά στην είσοδο του θαλάμου Ε

Θάλαμος Ε

Στο επίπεδο του δεύτερου ορόφου

Θέση ΣΤ. Εμπρός, τα σκαλοπάτια προς την καταπακτή.

Η δεξαμενή νερού και η μυστική έξοδος

Τα μεταλλικά στοιχεία της δεκαετίας του '30, σκουριασμένα

Η θυρίδα διαφυγής, κλεισμένη και ασφαλισμένη, φθαρμένη από την υγρασία

Η δεξαμενή συνδεδεμένη με το δίκτυο τροφοδοσίας νερού

Από το σημείο ΣΤ, άνοδος προς τις τουαλέτες (βλ. λεπτομέρεια σχεδίου)

Ο χώρος Ζα (θέση νιπτήρα)

Τουαλέτες (Ζβ)

Τουαλέτες (Ζγ)

Αριστερά: προς την καταπακτή, ευθεία: είσοδος στο διάδρομο Η

Διάδρομος Η: ίχνη της ηλεκτρικής εγκατάστασης, διαβρωμένα

Το εντυπωσιακότερο σημείο του καταφυγίου: η θύρα Θ με περιστροφικό μηχανισμό!

Διάδρομος Ι

Στρίβοντας αριστερά, ο τοίχος Κ σηματοδοτεί το τέλος της περιήγησης

Επιστρέφουμε...

Κατεβαίνοντας (επιστροφή)

Εντυπωσιασμένοι από τη γνωριμία των χώρων ενός ακόμη αντιαεροπορικού καταφυγίου του Πειραιά, επιστρέφουμε, συζητώντας σχετικά με το κατά πόσο τα καταφύγια της εποχής εκείνης, ειδικά αν έχουν εγκαταλειφθεί -όπως αυτό- θα μπορούσαν να θεωρούνται ακόμη ικανά να λειτουργήσουν ασφαλώς σε περίπτωση πολέμου...